به گزارش خبرنگار ایمنا، نخستین قانون اساسی مشروطه با نام نظامنامه سیاسی که توسط اولین مجلس شورای ملی ایران در ۵۱ ماده تهیه و تدوین شده بود. با صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ انقلاب مشروطیت ایران به پیروزی رسید. در روز دوشنبه ۱۰ شهریور ۱۲۸۵، نظامنامه انتخابات تهیه و برای توشیح مظفرالدین شاه ارسال شد. متن نظامنامه در ۱۷ شهریور ۱۳۲۴ به امضای شاه رسید. این نظامنامه شامل ۲ فصل و ۳۳ ماده بود که برگزاری انتخابات مجلس شورای ملی را به صورت صنفی و طبقاتی تعیین کرده بود.
نخستین انتخاباتی که برای این مجلس صورت گرفت، نخستین انتخابات رسمی در تاریخ ایران شناخته می‌شود. این انتخابات در ۲۵ شهریور ۱۲۸۵ برگزار شد و در نتیجه آن، نمایندگان دوره نخست مجلس شورای ملی انتخاب شدند. مخالفان نهضت مشروطه با برگزاری انتخابات موافق نبودند. همچنین قانون انتخابات کاستی‌های بسیاری داشت و نواقص اجرای رأی‌گیری از مهم‌ترین چالش‌های نخستین انتخابات ایران بود.
قانون اساسی امضا شده توسط شاه، در برگیرنده خواست واقعی مردم و علما نبود و اصولاً بدون وقت کافی و با عجله در جهت مسائل مجلس شورای ملی تدوین شده بوده و شامل بسیاری مسائل مهم و اساسی دیگرِ حقوقی که باید در آن مطرح می‌شد، نبود.
از سوی دیگر، روشنگری‌های افرادی که در صف مقدم نهضت و مبارزات مشروطیت حضور داشتند، علی رغم کارشکنی‌های مداوم درباریان، شرایطی را به وجود آورد که پس از مرگ مظفرالدین شاه، در همان آغاز سلطنت محمدعلی شاه، کمیسیونی در مجلس شورای ملی به منظور تهیه متمم قانون اساسی تشکیل شد.
متمم قانون اساسی سرانجام در ۱۰۷ ماده تصویب و در ۱۵ مهر ۱۲۸۶ ش به امضای محمدعلی شاه قاجار رسید. قانون اساسی مشروطه در طول سال‌های متمادی، به ویژه در دوره رژیم دیکتاتوری پهلوی، دستخوشِ تغییر و تحول بسیار شد، به طوری که در آن زمان، چندین بار اصول آن تغییر یافت و یا مواردی به آن اضافه شد.
حذف و اضافه این اصول، معمولاً به ضرر حاکمیت مردم و اسلام بر کشور و در جهت تثبیت سلطه استبدادی پهلوی بود. دگرگونی اصول مهم قانون اساسی اولیه، از عوامل انحراف نهضت مشروطیت بود. در نهایت با طلوع آفتاب پرشکوه انقلاب اسلامی، قانون اساسی کشور نیز مورد بازنگری کلی قرار گرفت و قانون اساسی فعلی جایگزین آن شد.
متن کامل نظامنامه انتخابات مورد تأیید مظفرالدین شاه را در ادامه می‌خوانید:
۱– قواعد انتخابات
ماده یک – انتخاب‌کنندگان ملت در ممالک محروسه ایران از ایالات و ولایات باید از طبقات ذیل باشند:
شاهزادگان و قاجاریه علما و طلاب اعیان و اشراف تجار ملاکین و فلاحین اصناف.
تنبیه ۱ – ایلات هر ایالتی جز سکنه آن ایالت محسوب و با شرایط مقرره حق انتخاب دارند.
تنبیه ۲ – ملاک عبارت از ارباب ملک است فلاح عبارت از زارع.
ماده دو – انتخاب‌کنندگان باید دارای مقامات ذیل باشند اولاً سن آنها کمتر از بیست و پنج سال نباشد ثانیاً رعیت ایران باشند ثالثاً معروفیت محلی داشته باشند رابعاً ملاکین و فلاحین آنها باید صاحب ملکی باشند که هزار تومان قیمت داشته باشند پنجم تجار آنها حجره و تجارت معینی داشته باشند ششم اصناف آنها باید از اهل صنف و کار معین صنفی داشته باشندو دارای دکانی باشند که کرایه آن دکان مطابق کرایه‌های حد وسط محلی باشد.
ماده سه – اشخاصی که از انتخاب نمودن کلیتاً محروم هستند از قرار تفصیل‌اند: اولاً طایفه نسوان ثانیاً اشخاص خارج از رشد و آنهایی که محتاج به قیم شرعی می‌باشند ثالثاً تبعه خارجه رابعاً اشخاصی که سن آنها کمتر از بیست و پنج سال باشد خامساً اشخاصی که معروف به فساد عقیده هستند سادساً ورشکسته‌ای که بی‌تقصیری خود را ثابت نکرده باشد سابعاً مرتکبین قتل و سرقت و مقصرین و آنهایی که مجازات اسلامی قانونی دیده‌اند و متهمین به قتل و سرقت و غیره که شرعاً رفع تهمت از خود نکرده باشند.
ثامناً اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمت‌اند.
اشخاصی که از انتخاب نمودن به شرط ممنوعند از قرار ذیل است:
اولاً حکام و معاونین حکام در محل حکومت ثانیاً مستخدمین اداره نظمیه و ضبطیه در محل مأموریت خودشان.
ماده چهار – انتخاب‌شدگان باید دارای مقامات ذیل باشند اولاً زبان فارسی بدانند ثانیاً سواد فارسی داشته باشند ثالثاً رعیت داخله باشند رابعاً‌معروفیت محلی داشته باشند خامساً داخل در خدمت دولتی نباشند سادساً سن آنها کمتر از سی سال نباشد و اضافه از هفتاد سال نباشد سابعاً در امورمملکتی بصیرتی داشته باشند.
ماده پنج – اشخاصی که از انتخاب شدن محروم هستند اولاً طایفه اناثیه ثانیاً تبعه خارجه ثالثاً اهل نظام بری و بحری که مشغول خدمت‌اند رابعاً ورشکسته به تقصیر خامساً مرتکبین به قتل و سرقت و مقصرین و آنهایی که مجازات قانونی اسلامی دیده‌اند و متهمین به قتل و سرقت و غیره که شرعاً رفع تهمت از خود نکرده باشند سادساً آنهایی که سنشان از سی سال کمتر باشد سابعاً اشخاصی که معرف به فساد عقیده هستند و متظاهر به فسق.
ماده شش – عده انتخاب‌شدگان ملت در بلاد ایران متناسب با جمعیت سکنه آن بلد است و از هر ایالتی شش یا دوازده نفر موافق صورت ذیل باید انتخاب شود مگر تهران که عده انتخاب‌شدگان آن به موجب تفصیل ذیل است:
شاهزادگان و قاجاریه چهار نفر علما و طلاب چهار نفر تجار ده نفر ملاکین و فلاحین ده نفر اصناف از هر صنفی یک نفر جمعاً سی و دو نفر می‌شوند.
در سایر ایالات و ولایات از قرار تفصیل است:
آذربایجان دوازده نفر خراسان و سیستان و تربت و ترشیز و قوچان و بجنورد و شاهرود و بسطام ۱۲ نفر گیلان و طالش شش نفر مازندران و تنکابن و استرآباد و فیروز کوه و دماوند ۶ نفر خمسه و قزوین و سمنان و دامغان ۶ نفر کرمان و بلوچستان ۶ نفر فارس و بنادر ۱۲ نفر عربستان لرستان و بروجرد ۶ نفر کرمانشاهان و گروس ۶ نفر کردستان و همدان ۶ نفر اصفهان و یزد و کاشان و قم و ساوه ۱۲ نفر عراق و ملایر و تویسرکان و نهاوند و کمره و گلپایگان و خوانسار ۶ نفر
ماده هفت – هر یک از انتخاب‌کنندگان صاحب یک رأی می‌باشند و فقط در یک طبقه می‌توانند انتخاب کنند.
ماده هشت – عده انتخاب‌شدگان برای مجلس شورای ملی در تمام ممالک محروسه ایران بیش از دویست نفر نمی‌تواند باشد در شهرهای جز هرایالتی هر طبقه علیحده جمع شده یک نفر را انتخاب نموده به کرسی ایالت می‌فرستند این انتخاب‌شدگان باید در همان شهری که انتخاب می‌شوند و یادر محال آن شهر سکنی داشته باشند انتخاب‌شدگان در شهرهای جز ایالات در کرسی ایالت جمع شده به عده‌ای که در صورت فوق برای هر ایالتی‌معین شده از برای مجلس شورای ملی اعضا انتخاب می‌کند تا در مجلس شورای ملی حضور به هم رسانیده در مدت مأموریت به وظیفه و تکلیف‌خود که حفظ حقوق دولت و ملت است عمل نمایند انتخاب‌کنندگان مجبور نیستند که حتماً از صنف و طبقه خودشان انتخاب کنند.
ماده نه – در هر محلی که انتخاب به عمل می‌آید انجمنی برای نظارت انتخابات از معاریف طبقات شش‌گانه انتخاب‌کنندگان آن محل مرکب از شش‌نفر و در تحت نظارت موقتی حاکم یا نایب‌الحکومه همان محل تشکیل خواهد شد از این قرار دو انجمن تشکیل می‌شود
انجمن محلی و ایالتی انجمن‌محلی در شهرهای جز ایالات و انجمن ایالتی در کرسی ایالت.
ماده ده – شکایات راجعه به انتخابات مانع از اجرای انتخابات نخواهد بود یعنی انجمن‌های مذکوره در ماده نهم رسیدگی خواهند کرد بدون این که‌انتخابات توقیف شود.
ماده یازده – اگر از انجمن محلی کسی متشکی باشد به انجمن ایالتی رجوع خواهد کرد و اگر نتیجه حاصل نشد به مجلس شورای ملی باید رجوع نماید.
ماده دوازده – هر گاه یکی از اعضا مجلس شورای ملی استعفا یا فوت نماید و بیش از شش ماه به انتخابات جدیده باقی باشد اعضا مجلس به‌جای او یک نفر از اهل ایالت خودش انتخاب خواهند کرد.
ماده سیزده – اسامی انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شدگان هر ولایت را انجمن‌های محلی و ایالتی به دفتر خانه مجلس شورای ملی باید به فرستند که در دفترخانه مجلس اسامی آنها را به ترتیب حروف تهجی ثبت و برای اطلاع عموم طبع و نشر نمایند کذالک بعد از اتمام عمل انتخابات محلی نتیجه‌عمل را در ظرف یک هفته به انجمن ایالتی اطلاع خواهد داد.
ماده چهارده – انتخاب‌شدگان در شهرهای جز ایالت باید از انجمن محلی اعتبارنامه در دست داشته باشند و کذالک انتخاب‌شدگان در کسری ایالات باید اعتبارنامه‌ای از انجمن ایالتی در دست داشته باشند و در مجلس شورای ملی ارائه دهند.
ماده پانزده – انتخاب اشخاص مقرره به قرعه و اکثریت آرا خواهد بود.
ماده شانزده – بعد از انتخاب اعضا مجلس شورای ملی اسامی انتخاب‌شدگان در دفتر مجلس ثبت و در روزنامه‌ها اعلان خواهد شد.
ماده هفده – مجلس انتخاب‌کنندگان ملی در شهرهای حاکم‌نشین که به دو درجه منقسم می‌شود برقرار خواهد بود و بنا بر اقتضا و مکان حاکم محل می‌تواند محل مجلس انتخاب را معین کند.
ماده هیجده – موعد و میعاد انتخاب باید یک ماه قبل از وقت به توسط حکومت محل به عموم اهالی به اعانت اوراق چاپی و سایر اعلانات مقتضیه اعلام شود.
ماده نوزده – انتخاب‌شدگان دارالخلافه و سایر ایالات هر چه زودتر باید در تهران حاضر شوند چون انتخاب‌شدگان ولایات به موجب نظامنامه‌ای باید منتخب شوند و حضور آنها فعلاً مدتی طول خواهد کشید لهذا منتخبین تهران حالا انتخاب می‌شوند و مجلس تشکیل خواهد شد و به وظایف خود رفتار خواهد نمود تا منتخبین ولایات حضور به هم رسانند و تأخیر حضور آنها سبب تعطیل مجلس نخواهد بود.
ماده بیست – خرج سفره و مقرری سالیانه اعضای مجلس شورای ملی موقوف به تشخیص و تصویب خود مجلس است.
ماده بیست و یک – مدت مأموریت نمایندگان ملت دو سال خواهد بود و بعد از دو سال در تمام ممالک ایران تجدید انتخابات خواهد شد.
ماده بیست و دو – شکایات راجعه به مجلس و اعضای آن در عمل انتخابات و غیره آنچه راجع به مجلس است باید کتباً به رئیس مجلس اظهار شود که در مجلس شورای ملی به ماده شکایت رسیدگی و حکم آن صادر شود.
ماده بیست و سه – بدون اجازه مجلس احدی از اجزای مجلس را نمی‌توان به هیچ عنوان گرفتار و دستگیر نمود مگر مرتکب به جنحه یا جنایتی باشد به طور علنی.
و کلیه تحریر و تقریر اعضای مجلس در مصالح دولت و ملت آزاد و هیچ کسی حق مزاحمت آنها را ندارد مگر در صورتی که تحریرات و تقریرات‌عضوی بر خلاف مصالح عامه و موافق قوانین شرع انور مستوجب مجازات باشد در این صورت به اجازه مجلس این نوع اشخاص به محکمه عدلیه‌جلب خواهند شد.
ماده بیست و چهار – اشخاصی که از رجال دولت و اعضای دوایر دولتی به سمت نمایندگی به عضویت مجلس شورای ملی منتخب می‌شوند ازخدمت سابقه منفصل و در مدت این مأموریت حق مداخله و اشتغال به خدمت سابقه یا خدمت دیگری ندارند والا نمایندگی و عضویت ایشان باطل می‌شود.
فصل دوم ترتیب انتخاب و کشیدن قرعه و شرایط آن
ماده بیست و پنج – انتخاب اعضای مجلس شورای ملی در پایتخت و شهرهای بزرگ و متوسط و کوچک به عمل خواهد آمد با حضور حاکم یانایب‌الحکومه و در تحت نظارت انجمن مذکور در ماده نهم.
ماده بیست و شش – انتخاب به قرعه و اکثریت آرا تامه یا نسبی باید باشد و در صورت تساوی آرا باید به قرعه تشخیص انتخاب شده داده شود.
ماده بیست و هفت – روز انتخاب اعضا مجلس و کشیدن قرعه در هر سال که باشد روز جمعه خواهد بود با رعایت ترتیبات ذیل:
اولاً کشیدن قرعه باید در حضور حاکم و انجمن محل و حضار انتخاب‌کنندگان باشد ثانیاً نظم مجلس قرعه‌کشی به عهده انجمن‌های مذکوره در ماده نهم‌خواهد بود ثالثاً ورقه قرعه باید کاغذ سفید بی‌نشان باشد رابعاً هر یک از انتخاب‌کنندگان باید در خارج مجلس رأی خود را در آن ورقه نوشته سربسته به دست یک نفر از اعضای انجمن مذکوره که معین خواهد شد بدهد که مشارالیه در حضور جمع در صندوق بیندازد خامساً یک نفر از اعضای انجمن‌مذکور در ماده نهم اسامی انتخاب‌کنندگان را با صورتی که دارد مطابق کند.
ماده بیست و هشت – قبل از کشیدن قرعه یک نفر اعضای انجمن درب صندوق را قفل نموده و دو نفر دیگر آن را مهر می‌کنند و کلید صندوق رایکی از اعضای انجمن ضبط می‌کند.
ماده بیست و نه – پس از انجام کشیدن قرعه درب صندوق را باز نموده در حضور جماعت اوراق را شمرده زیادی و کمی آن را از روی صورت‌اسامی تشخیص می‌دهند و چند نفر از حضار در حضور جماعت با نظارت انجمن مشغول استخراج آرا می‌شوند.
ماده سی – از اوراق آنچه غیر مکتوب یا لایقرء باشد یا اینکه معرفی انتخاب شده را واضح نکرده باشد یا صاحب رأی خود را در آن معرفی کرده‌باشد از درجه اعتبار ساقط است و منضم به یادداشت‌ها می‌شود بعد نتیجه قرعه را بلند فریاد می‌کنند و از طرف رئیس مجلس اعلان می‌شود.
ماده سی و یک – هر گاه عده انتخاب‌شدگان ملت زیاده از عهده مقرره باشد اشخاصی از آن میان انتخاب خواهند شد که از حیث سن برتری ورجحان داشته باشند و الا با وجود فرصت تجدید قرعه می‌شود اگر پس از شمردن اوراق معلوم شد که عده اوراق زائد از عده انتخاب‌کنندگان است قرعه‌را باطل کرده تجدید قرعه می‌نمایند.
ماده سی و دو – انتخاب‌شدگان تهران یک نفر رئیس و دو نفر نایب رئیس و چهار نفر منشی از میان خود انتخاب می‌نماید و در تحت ریاست عالیه‌اعلیحضرت اقدس شهریاری خلدالله ملکه مجلس افتتاح خواهد شد.
ماده سی و سه – رئیس مجلس شورای ملی و دو نفر نایب رئیس و منشی‌های مجلس با تصویب اعضای مجلس سالی یک مرتبه تبدیل می‌شوند و در تجدید انتخاب اشخاص مذکوره رعایت اکثریت آرا مجلس همیشه ملحوظ است.
نظر شما