به گزارش خبرنگار ایمنا، تاریخ هزاران ساله نصف جهان همپا با خورشید از شرق برمی‌خیزد، در شرقی‌ترین نقطه شهر و در حاشیه شمالی زنده‌رود، درست همانجا که آرام آرام آپارتمان‌ها قد علم می‌کنند، رازی نهفته است. رازی از عهد اشکانی که مانند یک رؤیای صادق در اردیبهشت‌ماه پرده از آن برافتاد.
به آن "تپه اشرف" می‌گویند، اما آسفالت‌های صاف خیابان و چمن‌های هموار پارک قلبش را شکافته‌اند. این قلب شکسته رازها در خود دارد، رازهایی که به واسطه یک کاوش تاریخی برملا شد. چندی پیش همت کرده بودند تا لوله انتقال آب شرق اصفهان را درست از وسط حریم تپه عبور دهند، اما قانون کاوش‌های نجات‌بخشی، این شانس را به کاوشگران داد تا بخش مهمی از تاریخ اصفهان را کشف کنند.
چهار هزار متر لوله از جی‌شیر تا سه‌راه بازارچه کشیده شد و درست در محدوده‌ای ۸۰ متری بین سه‌راه بازاچه تا سه‌راهی مهر در خیابان سلمان فارسی بود که تیم باستان شناسی دست بکار شدند و مانع ادامه کار شدند. بر اساس قانون پیش از انجام عملیات‌های عمرانی در حریم آثار و یا محوطه‌های ثبت ملی ابتدا باید "کاوش‌های نجات بخشی" انجام گیرد. در اینجا بود که فصل هفتم کاوش‌ها در تپه اشرف به سرپرستی علیرضا جعفری‌زند آغاز شد.
این باستان شناس از فصل اول در سال ۱۳۸۹ مشغول به کار در تپه اشرف بود، اما شاید مهم‌ترین فصل همین فصل هفتم باشد. فصلی که در ابتدای آن یک اسکلت اشکانی درست در زیر خیابان سلمان فارسی کشف شد. دستاوردی شگرفت که چند هزار سال به پیشینه تاریخ اصفهان اضافه کرد. دیری نپایید تا دو اسکلت دیگر کشف شد و پژوهشگران و باستان شناسان به این نتیجه رسیدند که این محدوده گورستانی از عهد اشکانی است که تازه آثار بخش کوچکی از آن از دل تاریخ بیرون آمده است. اما این‌ها تمام کشفیات نبود، در قسمت شرقی اسکلت‌ها بخش‌هایی از کارگاه‌ها و مراکز صنعتی نظیر کوره‌ها و تجهیزات عصاره‌گیری میوه نیز کشف شد.
تپه اشرف دو هزار سال به پیشینه تاریخ اصفهان اضافه می‌کند
علیرضا جعفری‌زند، باستان شناسی که حالا دهمین سال فعالیتش در تپه اشرف است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: تپه اشرف در سال ۱۳۰۹ که ثبت میراث فرهنگی ملی ایران شده ۱۲ هکتار بوده، اما در طی این سال‌ها پنج هکتار آن بر اثر بی‌توجهی از بین رفته است. با این حال آثار نهفته در تپه اشرف بسیار است.
سرپرست هیأت باستان شناسی تپه اشرف ادامه می‌دهد: از دوران پیش از اسلام اصفهان هیچ نوشته تاریخی وجود ندارد و این کشفیات در واقع اسناد اثبات تاریخ اصفهان هستند. تپه اشرف حداقل دو هزار سال به تاریخ ایجاد اصفهان اضافه می‌کند. پیشینه تاریخ اصفهان در تپه اشرف نهفته است و روز به روز با کشفیات تازه اطلاعات بیشتری از آن حاصل می‌شود. این کاوش‌ها در راستای زنده سازی تاریخ سال‌های دور اصفهان بسیار اهمیت دارد.
او تاکید می‌کند: اصفهان همواره به عنوان یک شهر دوره اسلامی مطرح بوده و آثار سرپای آن نظیر مجموعه میدان نقش جهان و مسجد جامع همه در دوره اسلامی بنا شده‌اند. این بناهای شاخص باعث شده تا به بررسی تاریخ پیش از اسلام اصفهان توجهی نشود، اما همانقدر که شیراز، شوش، همدان و دیگر شهرها باستانی هستند، اصفهان نیز همین قدمت را دارد. بخش بزرگی از تاریخ باستانی اصفهان در زیر پاهای ما نهفته است، این تاریخ نهفته را باید کاوش کنیم و در معرض دید عموم قرار دهیم.
شهرداری پارک مجاور تپه را آزادسازی کند
فصل هفتم کاوش‌ها در تپه اشرف با توجه به الزام اداره آب و فاضلاب پیش از عبور لوله از این محل در حال انجام است، اما به هر ترتیب آبفا این لوله را عبور خواهد داد؛ زیرا به نظر جعفری‌زند "وقتی چهار هزار متر لوله کار شده که برای هشتاد متر نمی‌توانند مسیر لوله‌گذاری را تغییر دهند." با این حال شاید مهم‌ترین بخش‌های تپه در زیر خیابان سلمان فارسی و پارک مجاور آن قرار داشته باشد.
جعفری زند در این باره می‌گوید: هدف نهایی اداره آب و فاضلاب عبور لوله از این محل است و کاوش‌ها نیز به همین‌منظور انجام می‌شود. با این حال شهرداری اصفهان مهم‌ترین ارگانی است که باید به ما کمک کند؛ انتظار داریم این حمایت به صورت مالی، کسب مجوز و آزادسازی خیابان سلمان فارسی و پارک مجاور تپه اشرف باشد.
او از نهادها و ارگان‌های مختلف شهر می‌خواهد که برای پیشرفت و ادامه این کاوش‌ها دست به دست هم دهند تا تیم باستان شناسی بتواند به کار خود ادامه دهد.
اسکلت بانو اشکانی به موزه هنرهای تزئینی می‌رود
سرپرست هیأت باستان شناسی تپه اشرف درباره تازه‌ترین کشفیات توضیح می‌دهد: در عمق سه متری زمین به یک گور خمره اشکانی برخوردیم که نشان داد با یک گورستان تاریخی در این منطقه روبررو هستیم. در نزدیکی اسکلت‌هایی که از انسان‌ها کشف شد اسکلتی از یک اسب وجود داشت که تدفین اسب را در این منطقه نشان می‌داد. این تدفین بسیار قابل اهمیت است، زیرا مشابه این در دو هزار سال پیش و در مرکز ایران شناسایی نشده است.
جعفری زند با اشاره به سرنوشت اسکلت بانوی اشکانی، اظهار می‌کند: اسکلت بانوی اشکانی به زودی در موزه هنرهای تزئینی اصفهان به نمایش در خواهد آمد. علاوه بر آن دو اسکلت از یک دختر و پسر نوجوان اشکانی نیز در کاوش‌ها کشف شده‌اند. آثار گورستان‌ها در کاوش‌های باستان شناسایی بسیار با اهمیت است، زیرا از آن می‌توان به فرهنگ، آئین و دین مردم هر منطقه دست یافت.
او اضافه می‌کند: در کشفیات اخیر تپه اشرف به این نتیجه رسیدیم که آئین مردم این منطقه در دو هزار سال پیش مهرپرستی بوده است؛ زیرا در تمام اسکلت‌ها سر به سمت شمال، پاها به سمت جنوب و جهت سرها نیز به جهت تابش خورشید قرار گرفته است. همچنین بر اساس همین نوع تدفین تشخیص دادیم که گورستان مربوط به دوره اشکانی است.
ارزش تپه اشرف بالاتر از سیلک کاشان
تپه اشرف ظرفیت بالقوه اصفهان برای احداث یک سایت موزه است، تپه‌ای که در شرق علاوه بر کمک به گردشگری مرکز_پیرامون، یک هویت تاریخی جدید برای اصفهان خواهد ساخت و در کنار هنر اسلامی، تاریخ باستانی شهر را به رخ خواهد کشید.
سرپرست هیأت باستان شناسی تپه اشرف، ظرفیت آثار تاریخی این تپه را بالاتر از سایت‌موزه‌هایی نظیر سیلک کاشان می‌داند و تصریح می‌کند: سیلک گستره آثار به این شکل ملموس ندارد. آثار تپه اشرف در عرض جغرافیایی یک و نیم متر کشف شدند، در حالی که در محوطه‌های باستانی ترانشه‌هایی به عرض و طول ۱۰ متر زده شده و گسترش می‌یابد.
جعفری‌زند اضافه می‌کند: وقتی در راهروی به این باریکی سه اسکلت انسان و تجهیزات کارگاهی کشف می‌شود، در نظر بگیرید در ابعاد بزرگ‌تر چه آثاری می‌توان کشف کرد. همین مقدار آثار در شهر اصفهان نیز وجود داشته، اما به دلیل ساخت وساز گسترش روزافزون از بین رفته است، خوشبختانه تپه اشرف کمی از گزند تهدیدات در امان بوده است و باید قدر آن را دانست و از آن صیانت کرد. تپه اشرف پس از کشف اسکلت "عرصه" دارد و باید حریم آن بازنگری شود.
بودجه و همان مشکلات همیشگی!
با تمام مشکلات عرصه، حریم، آزادسازی، لوله و غیره، اما بزرگترین معضل برای ادامه کاوش‌ها تأمین بودجه است. بودجه‌ای که مشخصاً اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نمی‌تواند تأمین کند و یا باید از منابع کشوری تأمین شود و یا نهادهای شهری دست یاری برای کشف تاریخ اشکانی اصفهان دراز کنند.
جعفری‌زند درباره هزینه‌ها و کمبودها در بودجه کاوش تپه اشرف، می‌گوید: قرارداد هیأت شش نفره ما با شرکت آب و فاضلات از ۱۷ اردیبهشت تا ۱۷ خرداد بود و بودجه‌ای ۱۰۰ میلیونی برای آن در نظر گرفته شد. با وضعیت موجود هر فصل کاوش ۴۰ روزه دست‌کم ۲۰۰ میلیون تومان بودجه نیاز دارد. با بودجه یک ماه کاوش، اکنون نزدیک به چهارماه است که کار می‌کنیم و برای ادامه فعالیت نیاز به حمایت نهادهای مختلف شهری داریم.
تپه اشرف، همان حلقه مفقوده گردشگری، تاریخ، میراث فرهنگی و هویت شهری اصفهان است. حلقه‌ای که اکنون در گیر و دار مشکلات دست و پا می‌زند و با ایستادگی چند تن هنوز برپاست. تپه اشرف فرصتی بی‌نظیر برای مردمان شریفی است که دل در گرو اصفهان دارند. با توسعه افسارگسیخته شهر شاید تا چند سال دیگر نتوان محله "شهرستان" را شرق اصفهان نامید و شاید همانطور که پنج هکتار از عرصه تپه اشرف دیگر وجود ندارد، آن هفت هکتار باقی مانده هم دیگر نباشد؛ بنابراین باید دست در دست هم داد و برای کشف این تاریخ مدفون کاری کرد. تاریخ باستانی اصفهان در تپه اشرف نهفته است.
گزارش از: یزدان روحانی - خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما