به گزارش ایمنا ابوریحان محمد بن احمد بیرونی متولد ۱۴ شهریور سال ۳۵۲ هجری شمسی در روستای کوچکی به نام بیرون در منطقه خوارزم بود. خوارزم در آن زمان در قلمرو سامانیان قرار داشت.
بیرونی دانشمند و همه چیزدان قرن چهار و پنج در علوم مختلفی از جمله ریاضی، ستاره شناسی، تقویم شناسی، انسان شناسی، هند شناسی، تاریخ نگاری، گاه نگاری و طبیعت شناسی تبحر داشت. ابرویحان بیرونی را پدر علوم انسان‌شناسی و هند شناسی می‌دانند. ابوریحان بیرونی به زبان‌های خوارزمی، فارسی، عربی، و سانسکریت مسلط بود و با زبان‌های یونانی باستان، عبری توراتی و سُریانی آشنایی داشت.
ابوریحان بیرونی سال‌های اول زندگی را در خوارزم به تحصیل علوم مختلف مشغول بود تا آن گاه که تصمیم به مسافرت گرفت. بیرونی نزد ابونصر منصور علم می‌آموخت و در هفده سالگی از حلقه‌ای که نیم درجه به نیم درجه مدرج شده بود، استفاده کرد تا ارتفاع خورشیدی نصف النهار را در منطقه کاث رصد کند و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج نمود. بیرونی چند سالی را در شهر قدیمی جرجان و نزد شمس المعالی قابوس وشمگیر حضور داشت و کتاب آثارالباقیه عن القرون الخالیه را که از مهم‌ترین آثار باقی‌مانده از تمدن‌اسلامی است را در سال ۳۹۰ هجری قمری به‌نام قابوس تألیف کرد. الباقیه از گاه شماری و جشن‌های ملل مختلف سخن می‌گوید. ابوریحان بیرونی مجدد در سال ۳۹۳ هجری قمری به گرگان رفت، در شرایطی که شهر در تبعید سیاسی بود دو خسوف را رصد کرد.
ابوریحان بیرونی پس از ده سال دوباره به خوارزم بازگشت و در دربار ابوالعباس مامون ابن مامون خوارزمشاه که مردی دانشمند بود وارد شد. ابوالعباس که داماد سلطان محمود غزنوی بود، به خوارزم لشکر کشید و پس از فتح آن، ابوریحان بیرونی را نیز با خود به غزنین برد. ابوریحان بیرونی با لشکر کشی‌های سلطان محمود به هندوستان توانست با بسیاری از دانشمندان و حکیمان هند آشنا شده و زبان سانسکریت را بیاموزد. حاصل سفر به هندوستان کتاب " تحقیق ما للهند من مقوله مقبوله فی العقل أو مرذوله " و ترجمه چند کتاب از زبان سانسکریت به عربی است.
پس از سلطان محمود، بهترین سال‌های زندگی ابوریحان بیرونی سال‌هایی است که در دربار سلطان مسعود می‌زیست. ابوریحان در این مدت کتاب "قانون مسعودی" را به نام سلطان مسعود نوشت.
ابوریحان بیرونی با دانشمندانی چون ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، ابن هیثم و ابوعُبید جوزانی هم عصر بود.
آثار ابوریحان بیرونی
- تحقیق ما للهند من مقوله مقبوله فی العقل أو مرذوله: ابوریحان بیرونی در این کتاب، مذهب و عادات و رسوم هندوان و نیز گزارشی از سفر به هند را ارائه کرده است.
- قانون مسعودی: ابوریحان بیرونی این کتاب را در زمینه نجوم اسلامی نوشته است که شامل ۱۱ بخش مربوط به مثلثات کروی و نیز زمین و ابعاد آن و خورشید و ماه و سیارات است.
- التفهیم لاوایل صناعت التنجیم: بیرونی این کتاب را نیز با موضوع نجوم و به زبان فارسی نوشته است. التفهمیم تا قرن‌ها به عنوان کتاب آموزش ریاضیات و نجوم تدریس می‌شد.
- الجماهر فی معرفه الجواهر: ابوریحان بیرونی این کتاب را به نام ابوالفتح مودود بن مسعود، که پس ازشکست دادن عمویش سلطان محمد غزنوی به تخت نشست، تالیف کرد. موضوع کتاب الجماهر معرفی مواد معدنی و مخصوصاً جواهرات مختلف است. ابوریحان بیرونی در این کتاب نظریات ارسطو و اسحاق الکندی را درباره حدود سیصد نوع ماده معدنی بیان کرده است.
- اصیدنه فی الطب: این کتاب درباره مواد شیمیایی و خواص و طرز تهیه آنها نوشته شده است.
- آثار الباقیه عن القرون الخالیه: (اثرهای مانده از قرن‌های گذشته) ابوریحان در این کتاب مبدا تاریخ‌ها و گاه شماری اقوام مختلف را مورد بحث و بررسی قرار داده است. از جمله این اقوام، ایرانی‌ها، یونانی‌ها، یهودی‌ها، مسیحی‌ها و عرب‌های زمان جاهلیت و عرب‌های مسلمان نام برده و درباره اعیاد هر یک سخن گفته است.
- قره الزیجات: این کتاب مرجعی است که استفاده کننده با کمک آن می‌تواند همه مسائل نجومی زمان خود را حل کند و مباحث آن شامل قواعد تقویم نگاری، طول روز، تعیین «خداوندگار» احکامی سال و ماه روز و ساعت؛ مکان متوسط و مکان واقعی خورشید و ماه و سیارات، ساعت روز، عرض جغرافیایی محل، خسوف و کسوف، و شرایط رویت برای ماه و سیارات است.
- تمهید المستقر تحقیق معنی الممر: ابوریحان بیرونی در این کتاب به توصیف پدیده‌های احکامی مختلفی که لفظ ممر (گذر یا عبور) بر آنها اطلاق می‌شد، اختصاص دارد. وقتی می‌گوییم سیاره‌ای از سیاره دیگر عبور می‌کند، منظور این است که از لحاظ طول سماوی یا عرض سماوی یا فاصله نسبی تا زمین از آن می‌گذرد.
- فی استیعاب الوجوه الممکنه فی صفعه الاسطرلاب: ابوریحان بیرونی این کتاب را در موضوع اسطرلاب‌ها نوشته است.
- حکایه الاله المسماه السدس الفخر
- تحدید نهایات الاماکن لتصحیح مسافات المساکن
- مقاله فی النسب التی بین الفلزات و الجواهر فی الحیم: این کتاب در مورد چگالی است.
- افراد المقال فی امر الظلال: این کتاب در مورد سایه‌ها است.
- استخراج الاوتار فی الدائره: این کتاب در خصوص وترها است.
- پاتنجلی: کتابی در زمینه پزشکی سنتی هند است که توسط ابوریحان بیرونی به عربی ترجمه شده است.
اختراعات و اکتشافات ابوریحان بیرونی
ابوریحان بیرونی در علوم مختلف نوآوری‌ها و نظریات مختلفی ارائه کرده است. در علم نجوم نظریه حرکت وضعی زمین و تعیین جهت قبله در مکان‌های مختلف، در علم جغرافیا محاسبات طول و عرض جغرافیایی شهرها و ترسیم نقشه، در علم شیمی و کانی شناسی تعیین وزن مخصوص عناصر مخصوصاً تعیین وزن مخصوص هیجده سنگ و فلز گران‌بها برای اولین بار، در علم پزشکی و داروشناسی ترجمه اصطلاحات دارویی و نام‌گذاری داروها به زبان عربی و فارسی برای اولین بار از زبان یونانی. بیرونی همچنین در مورد چگونگی پدید آمدن لایه سطحی زمین و تبدیل دریاها به خشکی و زمان پیدایش جهان اظهار نظر کرده است.
- استخراج جَیب یک درجه
- قاعده تسطیح کره و ترسیم نقشه‌های جغرافیایی
- چاه آرتزین؛ این کشف را به موسیوزله منسوب کرده‌اند اما در واقع از اکتشافت ابوریحان بوده و سال‌ها پیش در کتاب آثارالباقیه آمده بود
- ترازوی ابوریحان، که یکی از دقیق‌ترین ترازوهای تاریخ علم جهان است
- حرکت خاصه وسطی خورشید
- خاصیت فیزیک الماس و زمرد
- جزر و مد رودها و نهرها
- چشمه‌های متناوب
- اشکال هندسی گل‌ها و شکوفه‌ها
- امکان خلا
- کیفیت و چگونگی ساختن عسل توسط زنبور عسل
- رصد خسوف و کسوف
- مقدار حرکت دوری ثوابت
- تحقیق در تأسیس دولت ساسانیان
- اطلاعات دقیق و کشف سلسله هخامنشیان
- تصاعیف خانه‌های شطرنج
- ساختن کره جغرافیایی
- ساختن آلات و افزارهای رصدی همانند سه میله، شاغول
- طرح نظریاتی درباره وجود قاره آمریکا
- قاعده یافتن سمت قبله و ساختن محراب مساجد
مقبره ابوریحان بیرونی کجاست؟
ابوریحان بیرونی در ۲۲ آذر ۴۲۷ هجری شمسی در غزنین (شرق افغانستان کنونی) و در سن ۷۵ سالگی درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. مقبره ابوریحان بیرونی یکی از غریب‌ترین مزارهای دانشمندان درگذشته و فراموش شده این دیار است که توجه زیادی به آن نمی‌شود.
نظر شما