به گزارش خبرنگار ایمنا، روسیه و انگلستان از سالها قبل رقابت شدیدی بر سر منافع خود در ایران داشتند. هر امتیازی که یکی از این دو کشور به دست میآورد، دیگری در تلاش بود تا همان را به دست بیاورد.
اگر دولت‌مردان ایران به سوی روسیه گرایش پیدا می‌کردند، انگلستان تلاش می‌کرد آنها را از صحنه خارج کند و اگر نفوذ انگلیس در ایران گسترش پیدا می‌کرد، روسیه به وسایلی متوسل می‌شد تا آن وضع را تغییر دهد؛ علی‌رغم این همه رقابت و اختلاف، پس از انقلاب مشروطه، ناگهان میان روسیه و انگلیس توافقی حاصل شد که درباره نفوذ دو کشور در کشورهای ایران، افغانستان و تبت بود.
بر اساس این قرارداد و نحوه تقسیم آن، منطقه مرکزی ایران، بی‌طرف اعلام شد؛ شمال ایران به اشغال روس‌ها درآمد و پس از جنگ جهانی اول نیز بریتانیایی‌ها با اشغال بوشهر به سوی شیراز پیشروی کرده و مناطق جنوبی ایران را به تصرف خود درآوردند.
این قرارداد در حالی امضا شد که حکومت ایران به علت بی‌کفایتی شاهان قاجار، به قدری ضعیف شده بود که روسیه و انگلیس برای انعقاد این قرارداد، حتی با دولت ایران نیز مشورت نکردند.
این پیمان که به قرارداد ۱۹۰۷ مشهور شد، مردم ایران را بسیار ناراحت و خشمگین کرد. این قرارداد که پنج بند داشت، بدون آگاهی یا مشارکت دولت ایران در زمان اوج جنبش مشروطه امضا و با پاسخ تند مجلس شورای ملی رو به رو شد تا اینکه در تاریخ ۱۶ سپتامبر ۱۹۰۷ ایران را رسماً در جریان قرار دادند. قرارداد ۱۹۰۷ در سن پترزبورگ امضا شد و سرنوشت افغانستان و چند کشور دیگر را نیز تعیین می‌کرد.
علی‌رغم امتناع مجلس از تصویب این قرارداد و اعتراضات مردم، مواد آن عملاً اجرا می‌شد و در زمان جنگ جهانی اول نیز به بهانه جنگ با عثمانی، مناطقی از ایران مدتی به اشغال روسیه و بریتانیا در آمده بود که تا پس از انقلاب کمونیستی در شوروی نیز از ایران خارج نشدند.
نتایج قرارداد ۱۹۰۷
ایران به سه بخش روسی، انگلیسی و بی طرف تقسیم شد. گمرک‌های ایران که بخش روسی ایران بود زیر کنترل روس‌ها درآمد و درآمد گمرک شمال برای بازپرداخت وام‌هایی که مظفرالدین‌شاه و دیگر شاهزادگان قاجار از روسیه گرفته بودند به طور مستقیم به بانک روسی Banque d’Escompte et des Prets de Perse واریز می‌شد.
گمرک‌های فارس و جنوب ایران زیر کنترل بریتانیا درآمد و درآمد گمرک‌ها به British Imperial Bank of Persia برای پرداخت وام‌هایی که بانک به ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین شاه داده بود واریز می‌شد.
درآمد شیلات در دریای مازندران و خلیج فارس و درآمد پست و تلگراف در ایران به حساب دولت بریتانیا واریز می‌شد.
روسیه افغانستان را کشور تحت‌الحمایه خود کرد؛ این فرمولی بود که استعمارگران برای غارت کشورهای مستعمره به کار می‌بردند، بدین معنا که روسیه هیچ گونه رابطه سیاسی با افغانستان برقرار نخواهد کرد و این چراغ سبزی بود برای بریتانیا که هر کاری که می‌خواهد با افغانستان انجام دهد.
روسیه و بریتانیا موافقت کردند که تبت زیر کنترل و نفوذ چین باشد و خود در امور تبت دخالت نکنند.
لغو قرارداد سن پترزبورگ
قرارداد ۱۹۰۷ یا همان قرارداد سن‌پترزبورگ در تاریخ آبان ۱۲۹۶ برابر با اکتبر ۱۹۱۷ انقلاب اکتبر در روسیه به انجام رسید. دولت ایران «اسد بهادر» در سفارت ایران در سن پترزبورگ را نزد «لئو تروتسکی» وزیر خارجه روسیه کمونیستی فرستاد. بهادر مأموریت داشت که درباره لغو قرارداد ۱۹۰۷ سن پترزبورگ و بیرون رفتن نیروهای نظامی روسیه با تروتسکی گفت و گو کند.
در بهمن ۱۲۹۶ تروتسکی اعلام کرد که همه قراردادهای میان ایران و روسیه که تمامیت ارضی ایران را به بازی می‌گیرند غیرقانونی هستند.
در ۴ مرداد ۱۲۹۷، دولت ایران اعلام کرد همه قراردادها و امتیازهای داده شده به روسیه که ایران زیر تهدید و با دادن رشوه امضا کرده است لغو می‌شود.
۱۲ اسفند ۱۲۹۶ در قرارداد صلح میان شوروی و آلمان و اتریش که در شهر برست لیتوفسک در روسیه سفید قرارداد امضا شد، دولت شوروی استقلال و آزادی ایران و افغانستان را به رسمیت شناخت و اعلام کرد که استقلال سیاسی و اقتصادی ایران و افغانستان و تمامیت ارضی این دو کشور را محترم خواهد شمرد.
نظر شما