به گزارش خبرنگار ایمنا، رشد و گسترش ابعاد فیزیکی و اجتماعی شهرها و تبدیل شدن آنها به مراکز ناهمگون جمعیتی، اجتماعی و ناموزونی کالبدی و بی‌قوارگی شهری تبعاتی برای زندگی شهری داشته است به طوری که در قرن حاضر می‌توان تأثیر آن را در رشد و گسترش آسیب‌های اجتماعی و ناهنجاری‌های رفتاری در جوامع شهرنشین مشاهده کرد.
افزایش میزان ناهنجاری‌های رفتاری و خشونت‌های شهری، زمینه‌ساز احساس ناامنی اجتماعی بوده و مسئله تنظیم روابط انسانی ساکنان با محیط زندگی شان را با دشواری روبرو ساخته است.
شهر با تمامی لایه‌های خود (فرم کالبدی، کاربری فعالیت، سیمای فضا، حرکت و دسترسی و استخوان بندی فضاهای همگانی) می‌تواند به ایجاد فضایی امن و مطمئن کمک شایانی کند و فضایی اجتماع گرا به وجود آورد و شهروند را به مکث و جمع شدن تشویق کند و برعکس به تعبیر ادوار فضا به لحاظ کالبدی نیز می‌تواند بازدارنده ارتباط اجتماعی بوده و فضای اجتماع گریز پدید آورد.
فضاهای بی‌دفاع شهری مناطقی در شهرهاست که با توجه به ویژگی‌های فیزیکی نسبت به دیگر مناطق شهری مناطق مناسب‌تری برای وقوع جرائم هستند. این فضاها اغلب به کسی تعلق ندارد و اگر مالک داشته باشد از آنها محافظت نمی‌کند؛ برخی از این مکان‌ها از دید عموم پنهان است به طوری که آنها به عنوان فضاهای دنج و امن برای رفتارهای انحرافی در نظر گرفته می‌شود.
محققان عرصه جرم شناسی و مطالعات شهری به این نتیجه رسیده‌اند که با تأثیر گذاری بر محیط فیزیکی و موقعیت بزه کار و بزه دیده با هدف دشوار یا سلب نمودن امکان وقوع جرم و کاستن از جاذبه‌های محیطی بزهکاری می‌توان از آمار جرائم کاست. از این رو در سال‌های اخیر اصول و راهبردهای نگرش پیشگیری از وقوع جرم از طریق طراحی محیطی بزهکاری ایمن سازی در فضاهای عمومی و پارک‌های شهری مورد توجه قرار گرفته است.
شناسایی و ساماندهی فضاهای بی‌دفاع شهری اصفهان
سید احمد حسینی‌نیا، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان در این باره به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: فضاهای بی‌دفاع شهری در کلانشهر اصفهان شناسایی و برای ساماندهی اولویت‌بندی می‌شود.
وی تصریح می‌کند: امروزه خشونت و ترس از خشونت در فضاهای شهری، به‌عنوان نگرانی فراگیر در تمام جوامع مطرح شده است و در چنین شرایطی، ناکافی بودن سیاست‌های مبارزه با خشونت که به‌طور مستقیم بر کنترل مجرم تمرکز دارد، موجب توجه به ساماندهی فضاهای بی‌دفاع شهری به‌عنوان یکی از عوامل مهم زمینه ساز وقوع خشونت شده است.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان اینکه تحقیقات روان‌شناسی محیطی با اثبات رابطه قوی بین بروز خشونت و محیط فیزیکی و اجتماعی، نشان می‌دهد که آسیب‌های اجتماعی بیشتر به سوی نقاط و فضاهایی روان می‌شود که زمینه لازم را برای به فعل رساندن و تداوم آنها داشته باشد، می‌افزاید: فضاهای بی‌دفاع معلول اتفاقاتی است که در شهر رخ می‌دهد چرا که با کاهش کنترل مناسب فیزیکی و اجتماعی، فضاهایی به وجود می‌آید که فعالیت‌های متعارض با هنجارهای جامعه در آن نقاط انجام می‌شود که آثار نامطلوبی بر پیکر جامعه می‌گذارد و منجر به بروز انواع خشونت‌ها می‌شود.
وی اظهار می‌کند: موضوع تقویت، توسعه، احیا و ایجاد فضاهای شهری مناسب، همواره موضوعی مورد توجه بوده است؛ از آن هنگام که انسان برای بقا و تأمین معاش خود با وسایل ابتدایی و دست‌ساز به مقابله با عوامل طبیعی پرداخت، تاکنون که به دنبال عصر صنعتی‌شدن، افزایش سرعت و ارتقای تکنولوژی رؤیای برتری بر جهان پیرامون خود را از طریق وسایل پیشرفته در سر می‌پروراند، تامین امنیت چه در بعد روانی آن و چه در بعد فیزیکی همواره یکی از دغدغه‌های همیشگی او بوده است.
حسینی‌نیا می‌افزاید: متناسب با پیچیده‌تر شدن روابط اجتماعی در عصر مدرنیته و خارج شدن این روابط از حالت‌های ساده اولیه که جنبه فیزیکی و محسوس داشت، لزوم تامین امنیت در ابعاد مختلف فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: با نگاهی به گسترش شهرنشینی و روند توسعه شهری، می‌توان دریافت که برقراری امنیت در ساختار شهری و برخورداری شهروندان از تامین امنیت در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و محیطی اهمیتی فزاینده دارد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان اینکه امنیت، مؤلفه‌ای اساسی در توسعه‌ی پایدار انسانی بشمار می‌رود و افزایش رضایتمندی شهروندی و شکل‌گیری سرمایه اجتماعی را در ساختار شهری ممکن می‌کند، می‌گوید: باید علاوه بر سنجش میزان واقعی وجود امنیت، به جست و جوی راهکارهای مؤثر در شکل‌گیری مکان‌های امن شهری و جلوگیری از شکل‌گیری و رشد فضاهای ناامن یا جرم خیز و بی دفاع شهری نیز پرداخت.
وی تاکید می‌کند: فضاهای بی‌دفاع در شهر اصفهان به علت رشد و گسترش فیزیکی و جمعیتی از یک سو و فرسودگی و افزایش تخریب مناطق قدیمی از سوی دیگر باعث شده برخی از تلاش‌ها برای توسعه شهری خود به افزایش فضاهای بی‌هویت و ناآشنا که می‌تواند خشونت را افزایش دهد، منجر شده و از سویی موجب واکنش‌های روان‌شناختی و رفتاری شهرنشینان از جمله تمایل به کناره‌گیری از زندگی شهری، نداشتن اطمینان به دیگران، دوری جستن از مکان‌های خاص، در نظر گرفتن تدابیر حفاظتی، تغییر فعالیت‌های روزمره و عدم مشارکت در اعمال جمعی می‌شود که این امر نیز به نوبه‌ی خود فضاها را ناامن‌تر می‌سازد؛ این در حالی است که ساماندهی شهر به عنوان نماد زندگی جمعی و شکل غالب در دنیای کنونی، نیازمند نگاه ویژه به مقوله برقراری امنیت است، چرا که فضاهای بی‌دفاع شهری حامل معانی و نمادهای خاص خود بوده و از این طریق می‌تواند تأثیر عمیقی بر میزان وقوع خشونت و جرایئم داشته باشد و تجربه امنیت شهری از مجموعه برخوردها و روابط رو در روی مردم با محیط پیرامونی، با تجربه تاریخی آنها در ارتباط با فضاهای شهری شکل می‌گیرد.
وی می‌افزاید: فضای بی‌دفاع شهری به‌عنوان دسته‌ای از نقاط، اماکن و المان‌های شهری که به لحاظ برخورداری از ویژگی نامطلوب کالبدی یا فیزیکی، حوزه تعریف شده مشخص و مرز و محدوده قابل اندازه‌گیری و امکانات نظارتی ندارد، به دلیل نبود زمینه‌های حضور اجتماعی و از بین رفتن پویایی موجب احساس ناامنی و ترس می‌شود و شرایط بروز و اشاعه آسیب‌های اجتماعی و جرایم را فراهم می‌کند.
حسینی‌نیا با بیان اینکه فضاهای بی‌دفاع شهری به دلیل فقدان نظارت اجتماعی نسبت به سایر فضاها، بیشتر در معرض بروز جرم و آسیب‌های اجتماعی است، تصریح می‌کند: بعضی از اینگونه فضاها از دید عمومی پنهان بوده و به همین دلیل کارکرد آنها با رفتارهای انحرافی و نابهنجاری‌های اجتماعی همراه بوده و از سویی با وجود دگرگونی‌های ساختارهای نهادی شهرها، نسبت به احساس تعلق مردم به محله‌ها و فضای شهری توجه کمتری شده و این امر بر ازدیاد فضاهای بی دفاع شهری و محافظت نکردن شهروندان از این فضاها دامن زده است.
وی اظهار می‌کند: معاونت شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان اقدامات مختلفی در زمینه ساماندهی فضاهای بی‌دفاع شهری انجام داده که از جمله آنها می‌توان به برگزاری سلسله نشست راهبردهای شهرسازی و معماری با موضوع «آسیب شناسی فضاهای بی دفاع شهری با رویکرد ایمن‌سازی»، برگزاری جلسه مشترک شهرداری اصفهان با فرماندهی انتظامی شهرستان اصفهان و هماهنگی برای دریافت هات اسپات‌ها (مسیر هدایت و دسترسی به وای فای) و نقاط وقوع جرم و ناهنجاری‌های اجتماعی شناسایی شده توسط فرماندهی انتظامی استان اصفهان؛ ارسال لیست فضاهای بی‌دفاع شهری شناسایی شده مناطق پانزده گانه شهرداری اصفهان (۴۰۰ نقطه) توسط فرماندهی انتظامی استان اصفهان به معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی جهت اختصاص ردیف بودجه در سال ۹۹ برای ساماندهی فضاهای مذکور و تدوین گزارش اماکن مخروبه و متروکه و پروژه‌های نیمه‌تمام و رها شده بر اساس اطلاعات دریافتی از مناطق پانزده گانه شهر اصفهان اشاره کرد.
معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان تاکید کرد: با توجه به اینکه شناسایی فضاهای بی‌دفاع شهری و تعریف فرم، عملکرد و معنای محیطی و همچنین طراحی متناسب با نیازها و توقعات استفاده‌کنندگان برای ساماندهی فضاهای مذکور و جلوگیری از بروز جرائم و آسیب‌های اجتماعی و تقویت مسئولیت‌پذیری اجتماعی جهت ارتقای امنیت در میان شهروندان و به‌طور کلی ایجاد امنیت در جامعه و افزایش کیفیت زندگی امری اجتناب ناپذیر است، با مکاتبه با دبیرخانه شورای اسلامی شهر اصفهان ردیف اعتباری برای پروژه «شناسایی و اولویت‌بندی ساماندهی فضاهای بی‌دفاع شهری کلانشهر اصفهان» در ردیف اعتباری طرح‌های ویژه شهرسازی سال ۹۹ دیده شده و این پروژه در مرحله فراخوان جهت انتخاب مشاور است.
وی خاطرنشان می‌کند: از اهداف و نتایج اصلی مورد انتظار این پروژه می‌توان به تعریف معیارهای شناسایی و گونه‌شناسی فضاهای بی‌دفاع شهری، شناسایی انواع فضاهای بی‌دفاع شهری و تهیه بانک اطلاعات جامع در زمینه فضاهای بی‌دفاع به تفکیک مناطق، گونه شناسی فضاهای بی‌دفاع شهری بر اساس معیارهای تعیین شده، ارائه الگوی پراکنش جغرافیایی فضاهای بی‌دفاع در شهر اصفهان، آسیب‌شناسی فضاهای بی‌دفاع شهری به تفکیک گونه‌های شناسایی شده و سنجش میزان آسیب‌پذیری و شناسایی اولویت‌های مداخله در فضاهای بی‌دفاع شهری به‌طور کلی و به تفکیک گونه‌های شناسایی شده، اشاره کرد.
استفاده از تئوری «چشم‌های خیابان» برای فضاهای بی‌دفاع شهری
حمیدرضا نیلی، کارشناس شهرسازی و معماری، در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: فضاهای بی‌دفاع شهری به نوعی فضاهای جرم‌خیز بوده که در آن بزه بیشتر اتفاق می‌افتد.
وی می‌افزاید: بی‌شک با کمک دانش جامعه شناسی شهری و دانش طراحی شهری می‌توان فضاهای بی‌دفاع شهر را رصد کرده و برای نجات بخشی آن راهکارهای خوبی ارائه داد.
این کارشناس شهرسازی و معماری با بیان اینکه یکی از دلایل عمده ناامنی و جرم‌خیز بودن فضاهای بی‌دفاع، خلوت بودن آن است، تصریح می‌کند: باید پخشایش مناسب جمعیت در محلات و بافت‌های مختلف شهر انجام شود تا هیچ زمانی هیچ گوشه‌ای از شهر خلوت نباشد که در آن بزه اتفاق بیفتد.
وی ادامه می‌دهد: در ارتباط با فضاهای بی‌دفاع شهری تئوری‌ها و نظریه‌های مختلف مثل تئوری چشم‌های خیابان مطرح می‌شود؛ بر اساس این تئوری اگر شهروندان در فضاهای عمومی و شهری، روزنه‌ها، پنجره‌ها و کریدورهای بصری احساس کنند ناظران اجتماعی بر رفتار و عملکرد آنها نظارت دارند، خود را ملزم به رعایت هنجارهای اجتماعی می‌دانند.
نیلی تاکید می‌کند: باید نظارت عمومی در فضاهای شهری حاکم شود که این خود مدافع و حمایت کننده امنیت شهروندان است زیرا در این فضاها حضور پیدا کرده و هر لحظه نظارت عمومی بر رفتار خود را حس می‌کنند و رفتاری بر اساس هنجارهای جامعه از خود نشان می‌دهند.
وی با بیان اینکه فضاهای بی‌دفاع شهری را نباید امنیتی کرد، می‌گوید: تنها در ارتباط با برقراری امنیت فیزیکی فضاهای بی‌دفاع شهری، نیروهای انتظامی مسئول است، اما عمده مسأله برقراری امنیت اجتماعی (روحی و روانی) وظیفه مدیریت شهری است.
این کارشناس شهرسازی و معماری می‌افزاید: فضاهای شهری باید به گونه‌ای کیفیت لازم را داشته باشد که شهروند احساس ایمنی در فضا کند و برای حضور بیشتر در این فضاها در دفعات مکرر انگیزه داشته باشد، زیرا هر چه طول زمان حضور شهروند در فضاهای شهری بیشتر باشد نشان دهنده کیفیت خوب و جاذب این فضاهاست.
وی از غلبه خودرو محوری به جای انسان محوری به عنوان یکی از چالش‌های برنامه‌ریزی مدیران شهری یاد کرده و تصریح می‌کند: این دیدگاه در حالی است که خودرو محوری آفت روح و روان و جان انسان‌ها شده به طوری که از دست خودرو احساس امنیت نمی‌کند.
نیلی تاکید می‌کند: در گذشته و تاریخ شهرسازی کشورمان، تمام توجه شهرسازان، معماران و سازندگان به تامین راحتی و آسایش بیشتر انسان بوده است، بنابراین امروزه باید از سرعت خودروها به نفع انسان کاسته شود.
وی با بیان اینکه مدیریت شهری باید رویکرد توسعه درون‌زا را مورد توجه قرار دهد، اظهار می‌کند: متأسفانه هر روز شاهد توسعه برون‌زا در شهرها هستیم و به همین دلیل در داخل شهر زمین‌های بایر یا ساختمان‌های متروکه به فضای بی‌دفاع تبدیل شده و باعث افت کیفیت بافت محله‌ها و ایجاد فضاهای ناامن و فراهم ساختن بستری برای وقوع جرم می‌شود.
این کارشناس شهرسازی و معماری می‌افزاید: بهتر است با نگاهی به سبک زندگی فرهنگی گذشته اصفهان برای فضاهای شهر برنامه‌ریزی کنیم تا با مشکلاتی نظیر فضاهای بی‌دفاع شهری مواجه نباشیم.
وی می‌گوید: امروزه در برنامه ریزی نوین شهری با تفکیک کاربری‌ها در مقابل رویکرد شهر ایرانی و اسلامی که تلفیق و ترکیب کاربری‌ها را داشته، مشکلاتی ایجاد می‌کند و این در حالی است که امروزه در شهرهای جهان رویکرد شهر روان، پایدار، امن، دوستدار کودک، شهری که زنان آن در زمان‌های مختلف احساس ایمنی کنند، مطرح شده و این مولفه‌ها حس امنیت روحی و روانی را در شهروندان شهرها افزایش می‌دهد.
گفت و گو از: راضیه کشاورز- خبرنگار سرویس کلانشهرهای خبرگزاری ایمنا
نظر شما