به گزارش ایمنا، همواره اجتماعات محلی اولین کمک کنندگان به آسیب دیدگان بلافاصله پس از وقوع بحران بوده‌اند. بنابراین باید به توانمندسازی هرچه بیشتر آنها مبادرت ورزید. با توجه به اثرات تخریبی بلایای طبیعی و با توجه به این مطلب که کشور ما از کشورهای در معرض بلایا و مخاطرات طبیعی است، پرداختن به برنامه‌ها و اصول کاهنده بلایای طبیعی و اثرات آنها، توجهی ویژه را می‌طلبد.
اغلب سیاست‌های اجرایی با محدودیت مداخله کالبدی مواجه‌اند، در حالی که مؤلفه‌های اجتماع محور، امروزه جایگاه بسیار والایی را در زمینه مدیریت بحران به خود اختصاص داده است. چرا که در مواجه با بلایای گوناگون و کاهش خسارات ناشی از آنها، گذر از پارادایم سنتی مدیریت بحران که در آن تمرکز بر رویکرد فیزیکی و ساختاری بوده، به رویکرد نوین مدیریت بحران اجتماع- محور صورت گرفته است.
در این رویکرد به ابعاد اجتماعی مشارکت مردم در تصمیم سازی و پیاده سازی آنها از مهم‌ترین مراحل فرآیند مدیریت بحران است. بهره‌گیری از سرمایه‌های اجتماعی، ظرفیت سازی محلی و توانمندسازی اجتماع در چگونگی رویارویی با بلایای مختلف مؤلفه‌های اساسی این رویکرد است. بهره‌گیری از مشارکت عمومی، آموزش اجتماعی و هوش جمعی در سطح گروه دوام / فعالیت و واکنش سریع بحران، شاخص‌های مسئولیت پذیری و نحوه مدیریت و سازماندهی گروه دوام با مؤلفه‌های آموزشی و رفتاری مدیریت ریسک بحران ارتباط دارد.
ارتباط میان مؤلفه‌های اجتماعی تاب‌آوری و مؤلفه‌های مدیریت با بحران رویکرد مدل اجتماعی تاب‌آوری در چهار لایه فردی، گروهی، سازمانی و شبکه‌ای در اجتماع محلی و ملی تحت عنوان سرمایه اجتماعی مرتبط با بحران و مفهوم سازی و توانمندسازی در هر سطح به صورت مجزا قابل توسعه و بسط است که برای افزایش تاب‌آوری اجتماعی در برابر بحران‌ها ضروری است.
میزان سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی در مقابله با بحران کرونا در سطوح چهارگانه اجتماع محلی و مؤلفه‌های مدیریت خطرپذیری بحران و توانمندسازی در سطوح مختلف اثرگذار است.
مدیریت بحران مبتنی بر چرخه چهار مرحله‌ای (پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی بازتوانی) یکی از وظایف جدایی ناپذیر حکومت‌ها هم در بعد ملی و هم در بعد محلی است. هر چه که میزان خطرپذیری، ریسک، شدت و سوابق رخداد حوادث در یک منطقه جغرافیایی بالاتر باشد، به همان نسبت شکل‌گیری نظام مدیریت بحران و توسعه فعالیت‌های مربوطه به آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
سطح گسترش و اثرگذاری گسترده بحران کرونا در سطح کشور و تهدید سلامت عمومی جامعه جهانی (بروز و ظهور و گسترش بحران کرونا) چنین فضایی قطعاً نیازمند شکل، رویکرد و فرآیندهای مناسب، نوین و مبتنی بر دانش روز مدیریت بحران دارد.
مفهوم تاب‌آوری به عنوان یک رویکرد نو و جدید در مدیریت بحران در برگیرنده؛ «توانایی یک سیستم، جوامع محلی یا جامعه در معرض مخاطرات برای مقاومت، جذب و رفع آثار یک مخاطره و بازسازی پس از وقوع آن طی زمان قابل قبول و به شکل کارآمد از طرق گوناگون از جمله حفظ و احیای ساختارها و کارکردهای اساسی و ضروری»، در چهارچوب سندی برای کاهش خطر و مدیریت بحران مطرح شده است.
اگر ابعاد حوادث به گونه‌ای باشد که علاوه بر کمبود موجودی و توانمندی‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، امکان و توان لازم برای مدیریت و کاهش تلفات و خسارات را نداشته باشیم، تلفات و خسارات همچنان رو به افزایش باشد و کنترل شرایط از دست خارج شده باشد شرایط بحران روی داده است. با این توصیف تاب‌آوری یک کنترل کننده و هدایت کننده است. یعنی یک اجتماع محلی، یک جامعه و سیستم وقتی می‌تواند در شرایط اضطراری به شرایط بحرانی کشیده نشود و خودش را به در زمان مناسب شرایط عادی بازگرداند که دارای ظرفیت‌های ایجاد شده اضافی لازم باشد.
اساس مدیریت بحران، «مردم محوری، جامعه محوری یا محله محوری» است. در واقع تاب‌آوری، قابلیت برگشت‌پذیری به شرایط اولیه است و استفاده از ظرفیت‌های مردمی‌قدم اول تاب آور شدن است. مردم محوری به معنای این است که مردم را مبنای مدیریت ریسک و بحران قرار دهیم.
وقتی ابعاد حادثه یا بلای طبیعی گسترده شود، دولت‌ها امکان و ظرفیت مدیریت کارآمد را ندارند، بنابراین سرمایه‌گذاری بر توانمندسازی مردم، محلات و جامعه مناسب‌ترین اقدام است تا در مدت زمان کمتر و با هزینه‌های مادی و معنوی پایین‌تر امکان بازگشت به شرایط عادی فراهم شود.
می‌توان این گونه جمع‌بندی کرد که در نظام مدیریت بحران، اساسی‌ترین هدف، افزایش تاب‌آوری جامعه است و این افزایش تاب‌آوری با راهبرد اجتماع محور و مردم محور ممکن می‌شود. بنابراین در گام اول باید ظرفیت‌های جامعه را شناسایی و ضمن پوشش خلاءهای موجود و نیازمندی‌های مردمی و منطقه‌ای / محله‌ای از آنها استفاده کرد. توسعه این ظرفیت و استفاده از سایر ظرفیت‌های اجتماعی و شهروندی خارج از ساختار مدیریتی و اداری، همچون مساجد، پایگاه‌های بسیج، انجمن‌های محلی، سازمان‌های مردم نهاد و اجتماعی محور، عرصه‌های عمومی و مراکز خرید و بازارهای دارای تحرک اجتماعی بالا نیز باید در دستور کار قرار داده شود. بهره‌گیری از این پتانسیل‌ها در حوزه مدیریت بحران کرونا در دو اخیر در کشور تا حدود زیادی انجام شده است.
توسعه تیم‌های داوطلب واکنش اضطراری، آتش نشان،.. در سراسر کشور با اهداف گوناگون یکی از اساسی‌ترین رویکردهای است که می‌تواند امکان افزایش تاب‌آوری ملی مبتنی بر یک مدل اجتماع محور و مردم محور را فراهم کند. کارآمدی و مؤثر بودن این طرح نیازمند بازنگری در روش‌ها و اقدامات انجام شده تاکنون است.
با افزایش بلایای طبیعی جوامع مختلف، پیوسته به دنبال کشف و ابداع راه حل‌هایی بوده و هستند تا بتوانند آسیب‌های ناشی از حوادث غیر مترقبه را به گونه‌ای کنترل کرده و یا به حداقل رسانند و در واقع بحران‌ها را مدیریت کنند. در چند دهه گذشته ضرورت مشارکت اجتماعی برای کاهش بحران‌ها در قالب مدیریت اجتماع محور در برابر بلایا، در حال رشد است. مدیریت اجتماع محور رویکردی است که افراد در سطح محلی را در مدیریت احتمال خطرپذیری درگیر می‌سازد.
** کنشگر برنامه ریزی و توسعه منطقه‌ای
نظر شما