به گزارش خبرنگار ایمنا، شاعران سهم بزرگی در تمدن و فرهنگ هر کشوری ایفا می‌کنند. کشور ایران نیز از جمله کشورهایی است که به علت برخوردار بودن از شاعران بزرگ دارای فرهنگ و ادبیاتی غنی است. یکی از این شاعران نظامی گنجوی است. نظامی از شاعران و داستان سرایان صاحب سبک فارسی در قرن ششم است؛ وی سراینده پنج گنج است. ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران روز بزرگداشت این شاعر بزرگ نامیده شده است.
لیلا میرمجریبان استاد ادبیات دانشگاه اصفهان در خصوص این شاعر بزرگ به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حکیم کمال الدین محمد الیاس ابن یوسف معروف به نظامی گنجوی از استادان بزرگ سخن و از ارکان شعر فارسی است.
وی می‌افزاید: تاریخ ولادت ایشان را به تحقیق نمی‌توان معین کرد ولی از ابیات مخزن الاسرار و سایر نامه‌ها چنین استنباط می‌شود که در یکی از سال‌های ۵۴۰-۵۳۳ اتفاق افتاده است.
این استاد ادبیات ادامه می‌دهد: نظامی سه همسر یکی پس از مرگ دیگری اختیار کرده و این هر سه پیش از رحلت وی دار دنیا را وداع گفته اند.
میرمجربیان اضافه می‌کند: بیش از یک فرزند به نام محمد از نظامی باقی نمانده است که در پایان منظومه خسرو و شیرین هفت سال و در آغاز لیلی و مجنون ۱۴ سال داشته است.
وی در خصوص اینکه آیا زادبوم نظامی شهر گنجه است یا در عراق متولد شده ودر زمان کودکی با پدر به گنجه رفته است می‌گوید: دلیلی در اشعار وی نیست اما تقریباً تمام تذکره نویسان می‌انگارند که در گنجه متولد شده است اما عراقی الاصل بودن وی نیز مسلم است به این دلیل که در همه جا عراق را ستایش و همواره به دیدار عراق و مسافرت به آن اظهار شوق کرده است.
این استاد ادبیات ادامه می‌دهد: عمر نظامی در پایان اقبال نامه ۶۳ سال و شش ماه ذکر شده است در این صورت ولادت وی در ۵۳۶ گفته شده و رحلت او بین ۵۹۹ تا ۶۰۲ خواهد بود؛ مدفن وی نیز در شهر گنجه هنوز معلوم و برقرارو زیارتگاه اهل دل است.
با پنج گنج نظامی آشنا شوید
میرمجربیان با اشاره به آثار و اشعار نظامی می‌افزاید: در تاریخ ادبیات آمده است که نظامی دیوانی داشته است که شامل ۲۰ هزار بیت بوده است اما چیزی که باقی مانده است چند بیت بیشتر نیست.
وی خاطرنشان می‌کند: آنچه ما از نظامی داریم پنج مثنوی مشهور وی به نام پنج گنج و معروف به خمسه نظامی را داریم.
این استاد ادبیات با اشاره به اینکه مثنوی اول وی مخزن الاسرار است، می‌گوید: نظامی این مثنوی را به نام فخر الدین بهرام شاه داوود و حدود سال ۵۷۰ هجری سروده است. این مثنوی نخستین منظومه این شاعر است که می‌توان گفت اندکی پیش از ۴۰ سالگی شاعر سروده شده و از امهات مثنوی‌های فارسی است که در ۲۰ مقاله و در موضوع مواعظ و حکم تنظیم شده است.
میرمجریبان می‌افزاید: مثنوی دوم منظومه خسرو و شیرین است که نظامی آن را به سال ۵۷۶ به پایان رسانده است این منظومه در عشقبازی خسروپرویز با شیرین است که به اتابک شمس الدین محمد جهان پهلوان ایلدگز تقدیم کرده است همچنین این داستان از پیش در آثار پیشینیان وجود داشت و نظامی آن را گرفته و منظومه کرده است.
وی اضافه می‌کند: مثنوی سوم لیلی و مجنون است که آن را به سال ۵۸۴ هجری به نام شروانشاه اختسان بن منوچهر سروده است البته لازم به ذکر است که پس از آن تجدید نظرهایی نیز در آن داشته است که می‌توان گفت در ۵۸۸ این منظومه را به صورت کامل به پایان رساند.
این استاد ادبیات در خصوص موضوع مثنوی لیلی و مجنون می‌گوید: موضوع آن داستان غم انگیز عشق مجنون و لیلی است که از داستان‌های قدیم ادب عرب است و می‌توان گفت نظامی در اصل داستان مبدع نبوده است اما خود منظومه و تصرفاتی که در اصل داستان کرده است جز ابداعات منظومه سرایی زبان فارسی محسوب می‌شود.
میرمجربیان در ادامه به مثنوی چهارم یعنی بهرام نامه یا هفت پیکر اشاره کرده و تصریح می‌کند: این مثنوی را شاعر به سال ۵۹۳ به نام علاءالدین ارسلان پادشاه مراغه سروده و به وی تقدیم می‌کند.
وی می‌افزاید: منظومه هفت پیکر درباره داستان بهرام گور است و از قصه‌های معروف دوره ساسانی به حساب می‌آید؛ در این منظومه ابتدا شرح مفصلی از سرگذشت بهرام را از کودکی تا دوره جوانی و رسیدن به سلطنت می‌آورد و نهایتاً با داستان هفت دختر از پادشاهان هفت اقلیم که بهرام برای هرکدام از آن‌ها گنبدهایی به رنگ خاص ساخته بود و هر روز از هفته مهمان یکی از آن‌ها می شده است و قصه‌ای را از هر کدام می‌شنید ادامه می‌یابد. این استاد ادبیات می‌گوید: این هفت حکایت که نظامی از زبان دختران بیان کرده است، از حکایات بسیار دلچسبی است که هر کدام از آن‌ها خود می‌تواند منظومه‌ای جداگانه باشد.
میرمجربیان می‌افزاید: پس از داستان‌های این دختران نظامی شرح پریشانی کار ملک را برای بهرام گور می‌سراید و نهایتاً حمله پادشاه چین به ایران وغیره است؛ در نهایت سرگذشت آن را به اینجا ختم می‌کند که بهرام به دنبال گور به غاری می‌رود و دیگر باز نمی‌گردد.
وی ادامه می‌دهد: مثنوی پنجم اسکندر نامه است که شامل دو بخش شرف نامه و اقبال نامه می‌شود. شواهدی که در این کتاب است نشان دهنده این است که شاعر این کتاب را به چند تن از پادشاهان محلی آذربایجان و اطراف آن نواحی تقدیم کرده است و آخرین تجدید نظرهای آن هم به سال ۶۰۷ انجام شده است.
این استاد ادبیات خاطرنشان می‌کند: نظامی در کتاب شرف نامه داستان اسکندر از ولادت تافتح ممالک مختلف و بعد هم باز گشت به رم را می‌گوید و در واقع داستان اسکندری که فردوسی در شاهنامه ناگفته گذاشته بود را به رشته نظم در آورده است اما، در اقبال نامه بیشتر صحبت از علم و حکمت و پیغامبری اسکندر و مجالس مختلفی که اسکندر با حکمای بزرگ زمان خود داشته، است.
نظامی خداوندگار داستان سرایی فارسی است
میرمجربیان در خصوص سبک شعری نظامی می‌گوید: باید عرض کنم که نظامی از شاعرانی است که بی شک باید وی را از ارکان شعر فارسی بدانیم یعنی اگر بخواهیم پنج شاعر مطرح ایران را نام ببریم حتماً یکی از آن‌ها نظامی خواهد بود چراکه از استادان مسلم زبان فارسی به حساب می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: نظامی از کسانی است که مانند فردوسی و سعدی توانسته است به ایجاد و تکمیل یک سبک و روش خاص توفیق پیدا کند در واقع اگر چه ما داستان سرایی و داستان پردازی را قبل از اینکه نظامی به منصه ظهور برسد در زبان فارسی داشته ایم اما باید ادعا کنیم که تنها شاعری که تا پایان قرن ششم توانست این نوع از شعر یعنی داستان سرایی را به حد اعلای تکامل خود برساند اوست.
این استاد ادبیات با اشاره به اینکه نظامی را خداوندگار منظومه سرایی یا داستان سرایی عاشقانه در ادب فارسی لقب داده اند، می‌گوید: وی توانسته است در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب بسیار موفق باشد، همچنین ایجاد ترکیبات تازه وخاص، تخیل، دقت، ابداع و اختراع معانی ومضامین نو را به شکلی دلپسند در اشعار خود دارد.
میرمجربیان علت اقبال ضعیف مردم نسبت به این شاعر بزرگ را اینگونه بیان می‌کند: به دلیل آوردن ترکیبات و مضامین جدید وابداع ترکیبات خاص که صرفاً خاص خود نظامی است خواننده‌های آثار نظامی باید با زحمت و اشکال برخی از ابیات او را متوجه شوند در واقع همه فهم نیست و بیشتر دانشگاهیان و اهالی ادب به آثار او مراجعه کنند تا عموم مردم؛ و یکی از دلایلی که برای مورد اقبال عام واقع نشدن اشعار نظامی گفته اند این است.
وی ادامه می‌دهد: همچنین علت دیگر شاید این باشد که یکی از کسانی که نظامی با او همراه بوده خاقانی است که او نیز اشعارش به سخت بودن مشهور هستند.
این استاد ادبیات با اشاره به امتیازات اشعار این شاعر می‌گوید: امتیاز بزرگ شعر نظامی را می‌توان وسعت قوه تصور و احاطه وی در خصوص استعارات و کنایه‌هایی که دیگر شاعران شاید جرأت نداشته اند پای خود را تا این حد فرا گذاشته و این ترکیبات را بیاورند، دانست.
میرمجربیان اضافه می‌کند: گاهی نظامی در استعاره‌ها و کنایه‌ها به حدی زیاده روی کرده است که به دشواری می‌توان مقصود وی را فهمید و به همین دلیل اکثر افرادی که به اشعار نظامی مراجعه کرده اند برای فهم آن به مشکل برخورده اند و از ادامه دست کشیده اند.
وی با بیان اینکه در جامعه ما علوم انسانی و ادبیات به عنوان زیر مجموعه آن بسیار کمرنگ و بی اهمیت شده است، تصریح می‌کند: اگر سازمان‌های بالا بتوانند مسائلی را برای مردم حل کنند تا مردم فراغ بال پرداختن به مسائل ادبی و فرهنگی داشته باشند این مشکل حل خواهد شد.
دو راهکار برای بهبود اقبال مردم به شاعران
این استاد ادبیات در خصوص راهکار برای بهبود اقبال مردم به آثار این شاعران بزرگ می‌گوید: پیشنهادی که من دارم و تا کنون نیز به صورت کمرنگ اتفاق افتاده این است که اشعار بزرگان ادبیات فارسی چون فردوسی، مولانا و نظامی که پتانسیل زیادی دارند را به شکل داستان کوتاه یا کتابچه‌های کوچک برای کودکان و بزرگسالان چاپ شود.
میرمجربیان ادامه می‌دهد: در واقع ممکن است کسی توانایی مالی خرید پنج گنج نظامی را نداشته باشد یا اقبالی به خواندن این حجم از متن را نداشته باشد اما در صورتی که بخش‌هایی که می‌دانیم اگر عموم بشنوند جذب می‌شوند وغیر از این نکته‌ای در آن هست که مردم می‌توانند آن را یاد گرفته و مورد استفاده قرار دهند را به صورت کتابچه یا داستان کوتاه چاپ کرده و در اختیار آن‌ها قرار دهیم شاید وضعیت بهبود یابد.
وی می‌افزاید: همچنین داستان پردازی‌های نظامی این پتانسیل را دارد که تبدیل به تئاتر شود، در واقع جا دارد اهل هنر وارد شده آستین بالا زنند و بخش‌هایی از آثار ادبی که قابلیت دارند را به شکل تئاتر ارائه کنند که هم برای کودکان و هم بزرگسالان می‌تواند تهیه شود.
این استاد ادبیات خاطرنشان می‌کند: از نظر من باید زمینه‌ها فراهم شود تا بتوانیم این توقع را از مردم داشته باشیم که به این آثار اقبال کنند و آن‌ها را مطالعه کرده و با آن‌ها آشنا باشند.
نظر شما