به گزارش خبرنگار ایمنا، ساختار کالبدی و اجتماعی شهر در پهنه گسترش آن و در نواحی مختلف متفاوت است، این تفاوت‌ها موجب شده تا از دیرباز، هر شهر بخش‌های مجزا و مختلفی داشته باشد که از نظر ساختاری، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی نسبت به سایر قسمت‌های متفاوت است.
به هرکدام از این بخش‌ها، یک محله گفته می‌شود که کوچک‌ترین واحد کالبدی شهر است، در قدیم هرکدام از این نواحی مخصوص سکونت افرادی از طبقه مشخص اجتماعی بوده و محله‌های شهر هرکدام اسم مشخصی داشته‌اند، حتی در برخی موارد علاوه بر وجود دروازه‌ها در بیرون از شهر، درهایی نیز به منظور تعیین مرز محله و کنترل عبور و مرور افراد در اطراف محله‌ها وجود داشته است.
امروزه نیز تمامی شهرهای دنیا از مناطق و محله‌های مختلفی تشکیل شده است، این محله‌بندی بنا بر سیاست‌های اتخاذ شده از طرف مدیران و برنامه‌ریزان شهر و به منظور ارائه بهتر خدمات به ساکنان، انجام می‌شود.
محله بندی به نوعی به یک شهر هویت می‌دهد و شهرهای تاریخی و قدیمی این هویت را از گذشته‌های دور برای خود حفظ کرده‌اند، به نحوی که اگر شهروندی سالیان سال در شهری با قدمت چند سده زندگی کرده باشد، محله‌های آن و ویژگی‌های هرکدام از آنها را کاملاً می‌شناسد و نسبت به محل سکونت خود حس تعلق و وابستگی دارد.
تغییر سیاست‌ها، تغییر رویکرد مدیران نسبت به شهر، گسترش و توسعه شهر در جهات مختلف و ایجاد سازمان‌های مختلف شهری که هرکدام مسئولیتی در شهر عهده‌دار است، نوع مرز بندی محلات و نحوه ارائه خدمات به آنها را نسبت به گذشته تغییر داده است.
اشکال جدیدی از محله بندی در نظام برنامه ریزی شهری
امیرحسین شبانی، یک دکترای شهرسازی در این باره می‌گوید: در حال حاضر محلات صرفاً در قالب آئین نامه‌های رسمی تعریف می‌شود و مرزهای محدود کننده آنها را دسترسی‌ها و معابر شهری تشکیل می‌دهند در حالی که در گذشته مرزهای محله و هویت محله‌ای به نحو دیگری تعریف می‌شد.
وی اظهار می‌کند: بررسی نظام محله بندی در تاریخ شکل گیری شهرها، تحولات و ویژگی‌های مشخصی را تا قبل از دوران مدرنیته نشان می‌دهد.
وی با اشاره به تاریخ شکل گیری محله‌ها در شهرهای ایران، می‌افزاید: پیوندهای اجتماعی و فرهنگی بین مجموعه‌ای از افرادی که در یک قالب و ساختار تعریف شده قرار داشتند، محله‌ها را شکل می‌داده و این نظام تا قبل از دوران مدرنیته وجود داشته است.
این دکترای شهرسازی خاطر نشان می‌کند: در این نوع نظام بندی محلات، خانواده‌ها، نزدیکان و وابستگانی که منافع و ویژگی‌های مشترکی داشتند، یک مجموعه شهری را در قالب محله شکل می‌دادند.
شبانی با اشاره به ویژگی کالبدی این محلات، ادامه می‌دهد: از منظر کالبدی محله از شکل ساده قرار گرفتن چند خانه کنار هم تا اشکالی کاملاً پیشرفته و پیچیده قابل بررسی است، محلات مستقل و یکپارچه که تمامی تجهیزات و امکانات زیست پذیری را در خود جای داده بودند، از منظر کالبدی شکلی کاملاً پیشرفته داشتند.
وی با اشاره به ویژگی محلات شهر اصفهان در دوره صفویه، تصریح می‌کند: در این دوره، محلات دروازه و دیوارهایی مشخص، بازارچه، مساجد و حمام داشته و محله مجموعه‌ای کامل در یک واحد مستقل شهری بود، اما همزمان با شروع دوران مدرن، اشکال جدیدی از محله بندی در نظام برنامه ریزی شهری مدنظر قرار گرفت.
تغییر نظام محله بندی
این دکترای شهرسازی تاکید می‌کند: پیوندهای اجتماعی و فرهنگی موجب گرد هم آمدن انسان‌ها در کنار یکدیگر و تشکیل یک محله می‌شود، اما پس از دوره مدرن، تنها استانداردهای حداقلی در تعریف یک محله مورد توجه قرار گرفت، به طور مثال جمعیت یا تعداد واحدهای مسکونی به عنوان شاخصی برای تعیین اندازه یک محله تعریف شد.
شبانی ادامه می‌دهد: در تعاریف جدید از محله، به پیوندهایی که می‌توانست انسان‌ها را به یکدیگر نزدیک کند و مرزهای تاریخی که محلات در طول سال‌ها و قرن‌ها در درون آنها متحول شده بودند، به واسطه اشکال جدید خیابان‌ها و دسترسی‌ها، توجه نشد و شهرها از بنیان‌های تاریخی شکل گیری محلات فاصله گرفت.
وی با بیان اینکه در حال حاضر معابر شهری تعریف کننده مرز بین محلات است، عنوان می‌کند: در حال حاضر محلات صرفاً در قالب آئین نامه‌های رسمی تعریف می‌شود و مرزهای محدود کننده آنها را دسترسی‌ها و معابر شهری تشکیل می‌دهند در حالی که در گذشته مرزهای محله و هویت محله‌ای به نحو دیگری تعریف می‌شد.
این کارشناس شهرسازی می گوید: در حال حاضر، رویکردهای جدید شهرسازی در دنیا بازگشت به محلات سنتی را مدنظر قرار داده است، اما شهرهای کشور با فاصله گرفتن از گذشته تاریخی خود، محله بندی شهری را به گونه‌ای متفاوت تجربه می‌کند.
مبنای محله بندی در شهرهای کشور
شبانی با بیان اینکه امروزه محله بندی در شهرها صرفاً برمبنای قراردادهایی انجام می‌شود، تصریح می‌کند: نهادهای شهری نیاز دارند تا محله بندی را ملاک اقدامات سازمانی خود قرار دهند، اما نبود مدیریت واحد شهری نسبت به محله بندی موجب ایجاد ذهنیتی متفاوت، در برخی موارد متناقض بین دستگاه‌های مختلف در زمینه محله بندی می‌شود و موجب شده تا مدیران و برنامه ریزان نتوانند کارایی لازم مدیریتی و برنامه ریزی را در مقیاس محله داشته باشند که این خود نشان از فاصله عینیت‌های شهر با ذهنیت‌های مدیریت شهری در مورد محله و محله بندی دارد.
وی می گوید: تعریف مرز کالبدی و غیر کالبدی محله و هویت محله‌ای، جدای از برخی ویژگی‌های حداقلی مثل جمعیت یا تعداد واحدهای مسکونی، نیازمند توجه به بنیان‌های فرهنگی و هویتی شکل گیری محلات است و باید آئین نامه‌ها و مقررات محله بندی شهرها مورد بازنگری قرار بگیرد.
این کارشناس شهرسازی با تاکید بر اینکه باید از در نظر داشتن استانداردهای حداقلی برای تعریف این واحد اجتماعی پرهیز کنیم، اظهار می کند: محله یک واحد اجتماعی در شهر است، اما در حال حاضر به یک واحد کالبدی با استانداردهای حداقلی تبدیل شده است و این نوع نگاه موجب شده تا محله نقش حیاتی خود در نظام شهری را از دست بدهد.
مبنای تقسیم بندی محلات شهر، جمعیت است
سید رسول موسوی رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان با بیان اینکه به منظور برنامه‌ریزی و خدمت رسانی به محلات مشخصاتی تعریف شده است، می‌گوید: حداقل جمعیت یک محله ۱۰ هزار نفر و حداکثر جمعیت آن ۲۰ هزار نفر است و پهنه‌هایی که بین ۱۰ تا ۲۰ هزار نفر جمعیت داشته باشد، یک محله محسوب می‌شود، مرز محلات نیز الزاماً باید منطبق بر عوارض طبیعی یا معابر شهری باشد.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: کلانشهر اصفهان بر مبنای این دستور العمل به حدود ۲۰۰ محله تقسیم بندی شده است، البته پهنه‌هایی نیز نظیر شهرک صنعتی امیر کبیر وجود دارد که محله نیست، اما پهنه‌ای مشخص و مجزا است.
موسوی خاطرنشان می‌کند: هدف از پهنه بندی، تقسیم شهر به پهنه‌هایی است که با حد و حدود و عنوانی مشخص، قابل شناسایی باشد تا برای برنامه ریزی، تخصیص منابع و سرانه‌ها، معیارهایی کوچک‌تر از منطقه برای محاسبه داشته باشیم.
وی ادامه می‌دهد: بر این مبنا، شهر را به ۲۰۰ محله و ۱۳ پهنه تقسیم کرده‌ایم، پهنه‌هایی نظیر دانشگاه اصفهان، پهنه‌های نظامی، محدوده سیتی سنتر و راه آهن، با اینکه ساکنان چندانی ندارند، اما برای انجام برخی محاسبات نیاز بود که جزو پهنه‌های شهر تقسیم بندی شوند.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان با بیان اینکه مبنای تقسیم بندی محلات جمعیت است، می افزاید: علاوه بر مبنا قرار دادن جمعیت، سعی کردیم سوابق قبلی محلات را نیز مدنظر قرار دهیم، به طور مثال محله الیادران و جوزدان جز محلات باسابقه شهر است، اما جمعیت هیچکدام از این محله‌ها به تنهایی به ۱۰ هزار نفر نمی‌رسد، بنابراین این دو محله را در قالب یک محله و به نام جوزدان- الیادران تقسیم کردیم.
موسوی ادامه می دهد: برخی محلات قدیمی که جمعیت آنها به حد نصاب یک محله مجزا نمی‌رسید نیز به عنوان زیر محلات پهنه مشخص شده و در صورت معروف بودن یک محله، نام آن بر روی پهنه تعیین شده، گذاشته شده است.
وی تاکید می‌کند: سعی بر این بوده است تا در نامگذاری پهنه‌ها، سابقه و قدمت محلات حفظ شود.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان تصریح می‌کند: شهرداری اصفهان شهر را به ۱۵ منطقه تقسیم و برای هر منطقه یک مدیر منطقه تعیین کرده است و سایر سازمان‌های شهری نیز پهنه‌هایی را برای خود مشخص کرده‌اند، به طور مثال آموزش و پرورش، پنج ناحیه و سازمان آب شش محدوده دارد.
موسوی ادامه می‌دهد: اداره مخابرات، گاز و برق هرکدام شهر را به شش قسمت و کمیته امداد شهر را به سه بخش، تقسیم کرده است تا برنامه ریزی و ارائه خدمات، براساس این ساختار سازمانی انجام شود.
وی ادامه می‌دهد: سازمان آموزش و پرورش شهر اصفهان به شش ناحیه تقسیم شده است که به ازای هر ناحیه یک رئیس و یک ساختمان اداری وجود دارد.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان عنوان می کند: این تقسیم بندی مجزا و متفاوت، مشکل چندانی برای ما ایجاد نکرده است و در زمان برنامه ریزی نیز می‌توانیم انطباق و همسان سازی میان پهنه‌ها ایجاد کنیم، هرچند در حال حاضر نیز ضرورت چندانی برای انجام این کار وجود ندارد.
موسوی می‌گوید: در آمارنامه ۹۷ شهرداری، پهنه بندی شهرداری و سایر سازمان‌های شهری مشخص شده است.
وی با بیان اینکه تعیین حدود پهنه‌ها برای ارائه آمار و دسترسی به اطلاعات انجام می‌شود، می‌افزاید: به طور مثال سازمان آب، شهر را به پنج بخش تقسیم کرده است تا مشخص شود در هر بخش، چه تعداد مشترک آب وجود دارد و این مشترکان تا چه میزان آب مصرف می‌کنند.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان می‌گوید: تمامی سازمان‌هایی که مخاطب آنها شهروندان هستند، شهر را با ابزاری تقسیم بندی کرده و براساس پهنه بندی خود به ارائه خدمات و برنامه ریزی می‌پردازند، همه این تقسیمات نیز در قالب نقشه‌های جی آی اس قابل دسترس است.
موسوی با بیان اینکه هدف رعایت اساس نامه و دستور العمل وزارت کشور بوده است، اظهار می‌کند: در آمارنامه شهرداری، پهنه‌هایی که توسط سازمان‌های مختلف از جمله آموزش و پرورش، اداره آب، برق، گاز و… تعیین شده است را معرفی و تعیین موقعیت می‌کند.
وی می‌افزاید: سعی شده در نامگذاری پهنه‌ها، از نام محلات با سابقه و خوشنام استفاده شود، به طور مثال پهنه علی قلی آقا در منطقه سه شهرداری اصفهان، سه محله دیگر را نیز در خود جای داده است زیرا جمعیت محله علی قلی آقا به تنهایی به ۱۰ هزار نفر نمی‌رسد.
رئیس اداره آمار و جی آی اس شهرداری اصفهان با بیان اینکه هدف از نامگذاری برخی از محلات شهر بدین نحو، حفظ نام، جایگاه و اصالت آنها بوده است، تصریح می‌کند: در محدوده مسجد سید دو تا سه محله معروف علی قلی آقا، بیدآباد و پاچنار را داریم که با همین عنوان احیا و نقشه‌هایی برای آنها تهیه شده است، البته مرزهای آنها ممکن است بر اساس سرشماری‌ها، اصلاح شود.
نظر شما