ام اس چیست + آموزش کنترل و روش های درمان

به گزارش ایمنا یکی از مهم‌ترین مشکلات بیماری ام اس، نداشتن علائم اولیه است. هرچند برخی علائم برای این بیماری ذکر می‌شود، اما این علائم معمولاً با دیگر بیماری‌ها مشترک است و نمی‌توان گفت که با مشاهده آن علائم باید منتظر بروز بیماری ام اس بود.

ام اس چیست؟

ام اس یا MS، اسکلروز چندگانه (Multiple Sclerosis) یک بیماری التهابی عصبی، خود ایمنی و ناتوان‌کننده است که مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار داده و باعث از دست دادن کنترل، دید، تعادل و حواس می‌شود. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن شروع به حمله به مغز و نخاع می‌کند و باعث فلج شدن و ازکارافتادگی آن‌ها می‌شود.

درواقع می‌توان گفت که ام اس نوعی بیماری التهابی محسوب می‌شود که می‌تواند بر روی سیستم عصبی فرد تأثیر بگذارد. این تأثیر مزمن و در بسیاری از موارد پیشرفت کننده است، فرد ممکن است در حمله اول دچار برخی اختلالات شود و در حملات بعدی مشکلات عدیده‌ای برای سیستم عصبی فرد به وجود آید.
سیستم ایمنی به میلین، ماده‌ای که در اطراف رشته‌های عصبی قرارگرفته و از آن‌ها محافظت می‌کند، حمله می‌کند و موجب تخریب آن و آسیب عصبی می‌شود، گلبول‌های سفید بدن هر بار رشته‌های عصبی یکی از اندام‌های بدن را موردحمله قرار می‌دهند و موجب می‌شوند تا گیرنده‌های عصبی همان بخش دچار اختلال شوند. به علت اینکه آنتی‌ژن دقیق یا هدف حمله مشخص نیست، بسیاری از کارشناسان به‌جای یک بیماری خود ایمنی صرف، از آن به‌عنوان حمله‌ای به‌واسطه‌ی سیستم ایمنی، یاد می‌کنند.
اسکلروز به معنای سخت شدن یا ضخیمشان غیرطبیعی بافت است که اغلب ناشی از التهاب است. روند پیشرفت ام اس اغلب آهسته و طی چند سال (در حدود ۲۵ سال) است. شیوع این بیماری در زنان دو تا سه برابر بیش از مردان است. کسانی که تحت درمان قرار نگیرند، ممکن است دچار اختلالات حرکتی شوند؛ و افرادی که دارای فرم‌های شدید پیش‌رونده از این بیماری هستند ممکن است دچار آسیب‌هایی نظیر ذات‌الریه شوند.
علائم اولیه‌ی بیماری ام اس در سنین بین ۲۰ تا ۴۰ سال بروز می‌کند و به‌طورکلی شیوع آن در گروه‌های سنی دیگر به‌مراتب کمتر است. حدود ۲ تا ۵ درصد تمام موارد تشخیص داده‌شده‌ مبتلابه ام اس، دارای نشانه‌هایی قبل از ۱۸ سالگی هستند.

بیماری خود ایمنی چیست؟

بیماری‌ خود ایمنی نوعی از بیماری است که در آن سیستم ایمنی بدن که وظیفه‌ حفاظت از بدن و نابود کردن آسیب‌رسان‌های خارجی همچون باکتری‌ها را بر عهده دارد، اشتباهاً شروع به حمله به بافت‌های بدن می‌نماید. حدود هشتاد نوع بیماری خود ایمنی وجود دارد که لوپوس و پسوریازیس از آن جمله هستند.

علت ام اس چیست؟

پزشکان اطمینان دقیقی نسب به علل بیماری ام اس ندارند اما بعضی از دلایل را روشن کرده‌اند. افرادی که دارای ژن‌های خاص هستند، بیشتر از سایرین درخطر ابتلا به بیماری ام اس هستند. در زیر به بررسی علل بروز ام اس می‌پردازیم:

۱- عفونت ویروسی: بعضی از افراد ممکن است پس از عفونت ویروسی مانند ویروس اپشتین بار به بیماری ام اس دچار شوند. عفونت ممکن است سبب عود بیماری شود.

۲- کمبود ویتامین D: بر اساس مطالعات انجام‌شده، ویتامین D که از سوی خورشید دریافت می‌شود، می‌تواند شانس ابتلا به بیماری ام اس را کاهش دهد. طبق برخی آمارها اکثر افراد مبتلابه ام اس دچار کمبود این ویتامین بوده‌اند. موضوع دیگری که این نظریه را تقویت کرده است این است که هرچه به خط استوا نزدیک می‌شویم، شیوع ام اس کمتر و هرچه از استوا دور می‌شویم، شیوع ام اس بیشتر می‌شود.

۳- سیگار کشیدن: برخی معتقدند افرادی که سیگار می‌کشند، بیشتر از سایرین به بیماری‌های سیستم ایمنی نظیر بیماری ام اس مبتلا می‌شوند.

۴- ژنتیک: اگرچه نقش ژنتیک در ایجاد این بیماری بسیار کم است اما افرادی هستند که به دلیل وجود ژن‌های خاص، به بیماری ام اس مبتلا شده‌اند.

علائم ام اس چیست؟

به‌طورکلی علائم بیماری ام اس در زنان و مردان یکسان است. اما این علائم با توجه به محل و شدت آسیب عصبی ناشی از التهاب در افراد مختلف، متفاوت است.
 علائم عضلانی
اسپاسم عضلانی
بی‌حسی
مشکلات تعادل و عدم هماهنگی
مشکل درحرکت دست‌وپا
لغزش در و مشکل درراه رفتن
ضعف یا لرزش در یک یا هر دودست یا پاها

علائم چشمی
از دست دادن بینایی، جزئی یا کامل، که اغلب در یک‌چشم اتفاق می‌افتد
درد در هنگام حرکت چشم‌ها
دوبینی
تاری دید
حرکات غیرارادی حرکت چشم
نارسایی عمومی چشم و اختلالات بینایی بیشتر
تمام این علائم ام اس در چشم به علت آسیب بیماری در قسمتی از مغز است که مسئول کنترل و هماهنگی دید است.
تغییرات روده و مثانه
مشکل در شروع ادرار
تکرر ادرار یا نیاز به ادرار کردن
عفونت مثانه
نشت ادرار یا مدفوع
یبوست
اسهال
بی‌حسی یا درد: احساس بی‌حسی، گزگز شدن و درد برای بسیاری از افراد مبتلابه ام اس شایع است. افراد اغلب این علائم ام اس را در سراسر بدن یا در اندام‌های خاص تجربه می‌کنند. ممکن است بی‌حسی به‌صورت سوزن شدن یا احساس سوزش حس شود. با توجه به تحقیقات انجام‌شده، بیش از نیمی از افراد مبتلابه این بیماری در طول بیماری خود نوعی درد را تجربه می‌کنند. درحالی‌که برخی از انواع درد به‌طور مستقیم به علت وجود بیماری مرتبط هستند، انواع دیگر درد ممکن است به دنبال برخی دیگر از مشکلات بیماری بر بدن تأثیرگذارند. به‌عنوان‌مثال عدم تعادل ناشی از مشکلات راه رفتن ممکن است منجر به درد ناشی از فشار بر روی مفاصل گردد.
مشکل در صحبت و بلع:
باعجله حرف زدن
از دست دادن کنترل حجم صدا
آهسته صحبت کردن
تغییر در کیفیت صحبت، مانند صدای خشن و صدای بی‌جان
آسیب بیماری ام اس می‌تواند بر بلعیدن نیز تأثیر بگذارد و باعث مشکل جویدن و انتقال مواد غذایی به قسمت عقبی دهان شود. همچنین بیماری ام اس ممکن است توانایی بدن در انتقال مواد غذایی از طریق مری و معده را هم تحت تأثیر قرار دهد.
تأثیر روی مغز و اعصاب
کاهش محدوده موردتوجه
از دست دادن حافظه
قضاوت ضعیف
مشکل استدلال یا حل مسئله
افسردگی، به دلیل آسیب به مناطق مغز درگیر در کنترل عاطفی یا به دلیل استرس بیماری
نوسانات خلقی
سرگیجه، مشکلات تعادلی و یا دوران سر (احساس چرخش)
مشکلات جنسی
کاهش میل جنسی
کم شدن حس در ناحیه تناسلی
ارگاسم کمتر و ضعیف‌تر
علائم خاص بیماری ام اس در زنان: علائمی از بیماری که عمدتاً زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به سطح هورمون مربوط می‌شود. برخی محققان تصور می‌کنند داشتن سطوح پایین‌تر تستوسترون ممکن است در این روند نقش داشته باشد. مشکلات قاعدگی: در برخی زنان علائم بیماری ام اس در طول دوره قاعدگی افزایش می‌یابد. این مسئله ممکن است به دلیل کاهش سطح استروژن در آن دوره باشد. علائمی که برای افراد تحت مطالعه به میزان وخیم‌تری خود را نشان دادند شامل ضعف، عدم تعادل، افسردگی و خستگی بود.
علائم مرتبط با بارداری: در اغلب زنان، علائم بیماری در حین بارداری، بخصوص در سه‌ماهه دوم و سوم، ثابت است و حتی بهبود می‌یابند. بااین‌حال، برگشت و عود بیماری پس از زایمان اتفاق می‌افتد.
یائسگی: در بعضی از زنان علائم ام اس پس از یائسگی بدتر می‌شوند، ممکن است دلیل این مسئله نیز به کاهش میزان استروژن ناشی از یائسگی بازگردد. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که درمان جایگزینی هورمون HRT به کاهش علائم ام اس در زنان یائسه، کمک می‌کند، بااین‌حال HRT می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه، بیماری قلبی و سکته مغزی شود.

انواع ام اس کدام است؟

شاید بتوان گفت دو بیمار ام اس را نمی‌توان یافت که چگونگی شروع و ادامه بیماری‌شان شبیه هم باشد، اما به‌طورکلی بیماری ام اس به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شود:
نوع عودکننده و فروکش‌یابنده :(Relapsing Remitting MS) اکثر مبتلایان، یعنی حدود ۸۵ درصد، بیماری‌شان را با همین نوع آغاز می‌کنند، هر حمله بیماری، یک دوره آرام (فروکش) در پی دارد که بیماران در این دوره آرامش مشکل چندانی ندارند. حمله‌ها معمولاً غیرقابل‌پیش‌بینی‌اند. هر حمله ممکن است برای ساعت‌ها، روزها، هفته‌ها و حتی ماه‌ها طول بکشد و می‌تواند بسیار خفیف یا برعکس بسیار شدید باشد، در حدی که نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد.
در طی اپیزود حمله، بیمار دچار علائم مختلفی نظیر تاری دید، پارستزی و … می‌شود و سپس به‌طور کامل یا ناقص بهبود می‌یابد.

ام اس خوش‌خیم چیست؟

تعدادی از بیماران ام اس نوع عودکننده و فروکش یابنده که بیماری آن‌ها در طول ۱۰ تا ۲۰ سال رو به وخامت نگذارد و فرد دچار ازکارافتادگی کم یا هیچ‌گونه ازکارافتادگی نشده باشد را به‌اصطلاح مبتلابه ام اس خوش‌خیم می‌گویند، احتمالاً حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلابه ام اس در محدوده این تعریف قرار می‌گیرند، اما استفاده از کلمه خوش‌خیم می‌تواند گمراه‌کننده باشد چراکه ام اس خوش‌خیم به این معنی نیست که بیمار دچار هیچ مشکلی نخواهد شد؛ بلکه پس از گذشت سال‌ها از نهفته بودن ام اس گهگاه ممکن است یک دوره عود روی دهد.
نوع پیش‌رونده ثانویه :(Secondary Progressive MS) این دسته را می‌توان ادامه نوع قبلی دانست، یعنی پس از چندین سال حمله و آرامش، بیمار به مرحله‌ای می‌رسد که بدون داشتن دوره‌های واضحی از حمله یا فروکش، باگذشت زمان رفته‌رفته ضعیف‌تر می‌شود. در این شکل از بیماری مشکلات ناشی از یک حمله، طی دوران فروکش شدن کاملاً از بین نمی‌روند.زمانی که لازم است تا شخص به این مرحله  برسد از شخصی به شخص دیگر متفاوت است.

نوع پیش‌رونده اولیه :(Primary Progressive) در این نوع، بیماران حالت‌های عود یا فروکش را ندارند و از همان ابتدای شروع بیماری تدریجی بر میزان ناتوانی آن‌ها افزوده می‌شود. حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلابه ام اس در این دسته قرار دارند.
نوع پیش‌رونده – عودکننده :(Progressive-Relapsing MS) نوع نادری از ام اس است که با یک دوره پیش‌رونده اولیه آغاز می‌شود و دوره‌هایی از عود به این مسیر پیش‌رونده افزوده می‌شود. این حالت شامل ۵ درصد موارد تشخیصی می‌شود.

تشخیص ام اس چگونه است؟

ساده‌ترین و درعین‌حال مهم‌ترین راهکار تشخیص ام اس این است که پزشک به‌خوبی به شکایات بیمار خویش گوش‌داده و او را موردبررسی قرار می‌دهد چراکه در برخی اوقات بیماران هیچ‌گونه علائمی را گزارش نمی‌دهند اما بعضی از رفتارها مانند عدم کنترل حرکات، پرش عضلانی غیرارادی و ... می‌توانند از نشانه‌های این بیماری باشند که توسط پزشک تشخیص داده می‌شوند. پزشک برای تشخیص ام اس چندین آزمایش انجام خواهد داد، ازجمله:
معاینه‌ی عصبی :پزشک شما هرگونه اختلال در عملکرد عصبی را بررسی خواهد کرد.
معاینه‌ی چشم: برای ارزیابی بینایی و بررسی بیماری‌های چشم، آزمایش‌هایی انجام می‌شود.
تصویربرداری با تشدید مغناطیسی :(MRI) تکنیکی است که از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر مقطعی از مغز و نخاع استفاده می‌کند.
کشیدن مایع نخاعی (پونکسیون کمری): آزمایشی است که در آن، یک سوزن بلند وارد ستون فقرات می‌شود و از مایعی که در اطراف مغز و نخاع در گردش است، نمونه‌برداری می‌کند.

پزشکان از این تست‌ها برای بررسی آسیب به سیستم عصبی مرکزی در مغز و نخاع استفاده می‌کنند.
امکان تشخیص اشتباه نیز وجود دارد. یک مطالعه نشان داد که نزدیک به ۷۵ درصد از متخصصان ام اس حاضر در این بررسی، در طی ۱۲ ماه گذشته حداقل ۳ بیمار داشته‌اند که بیماری‌شان اشتباه تشخیص داده‌شده بود.

عمر بیماران ام اس چقدر است؟

ام اس موجب کاهش طول عمر یا مرگ نمی‌شود و درکل میزان عمر بیمار را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد، مگر اینکه بیماری به‌شدت افزایش یابد و منجر به زمین‌گیر شدن بیمار شود که در این صورت عوامل زمین‌گیر شدن مانند زخم بستر و عفونت احتمال مرگ را افزایش می‌دهد.

بارداری و ام اس

محققان معتقد هستند با کنترل پزشک، هیچ‌گونه خطر و عوارضی برای باردارشدن وجود ندارد. حتی علائم بیماری در دوران بارداری به دلیل سطح  بالای هورمون‌ها و پروتئین‌ها کاهش می‌یابد ولی پس از زایمان افزایش می‌یابد. تأثیرات ناتوان‌کننده‌ بیماری، ممکن است ازلحاظ جسمی تحمل بارداری را با دشواری روبه‌رو کند. حالت خستگی نیز ممکن است تشدید شود، شواهدی مبنی بر اینکه ام اس موجب ناباروری می‌شود، وجود ندارد. حین بارداری، لازم است که بر روند بیماری و سلامت جنین نظارت کامل وجود داشته باشد. درمان‌های حمایتی و توان‌بخشی طی این دوران اهمیت زیادی دارند. در جریان زایمان بیمار ممکن است در ناحیه‌ی لگن دچار بی‌حسی باشد و هنگام انقباضات نیز دردی را احساس نکند. این موضوع در تعیین زمان آغاز زایمان مسئله‌ساز است.بیماری می‌تواند روی ماهیچه‌ها و اعصابی که برای فشار آوردن نیاز هستند، تأثیرگذار باشد، و ممکن است فرد نیاز به عمل سزارین یا ابزارهای کمکی داشته باشد.

درمان ام اس

در حال حاضر هیچ درمانی برای بهبود ام اس وجود ندارد. بااین‌حال برخی از داروها، درمان‌های فیزیکی و سبک زندگی می‌توانند علائم را کاهش دهند: گام‌هایی که می‌توان با انجام دادن آن‌ها به مدیریت علائم و احساس بهتر کمک کرد شامل دنبال کردن رژیم غذایی مناسب، ورزش، اجتناب از سیگار کشیدن و استرس و استفاده از درمان بلندمدت دارویی ام اس می‌شود.

درمان‌های توان‌بخشی در ام اس

درمان‌های توان‌بخشی در کاهش علائم مربوط به تکلم، احتلالات ماهیچه‌ای مرتبط با بلع، راه رفتن و مهارت‌های حرکتی کمک‌کننده هستند.

درمان ام اس با طب سنتی

در طب سنتی روش‌های ساده‌ای برای جلوگیری از علائم ام اس بیان‌شده است، طب سنتی علت این بیماری را سردی حاصله در مغز و اعصاب می‌داند. طول دوره درمان در طب سنتی ۵-۷ ماه است، طب سنتی و گیاهی در دوران درمان ام اس به مصرف غذاهای گرم اهمیت زیادی می‌دهد، مواد غذایی مانند انجیر، زیتون و آناناس در رژیم غذایی گنجانده می‌شود، برای درمان ام اس به‌وسیله طب سنتی با روغن‌زیتون مواضع دچار بی‌حسی، گرفتگی عضلات و خستگی ماساژ داده شود، استشمام بوهای گرم مانند عطر گل محمدی انجام ‌شود، رژیم غذایی مناسب و سالم حاوی ملین برای هضم بهتر غذا رعایت شود، گیاه گزنه و خرفه به دلیل داشتن منیزیم و گیاه شاهدانه برای کاهش لرزش‌های ایجادشده توسط بیماری و زعفران استفاده شود، گیاه جینسینگ ماده‌ای مهم برای درمان ام اس به شمار می‌رود.

طب سنتی علاوه بر موارد فوق، پرهیزهای غذایی را توصیه می‌کند: به‌منظور افزایش احتمال درمان از غذاهای سردمزاج خودداری شود. تخم‌مرغ، لبنیات، فلفل، چای و قهوه، بادمجان و ... ازجمله موادی است که باید در رژیم غذایی کمتر استفاده شوند.
در این روش بیشتر رژیم غذایی بیمار مدنظر است. نتایج حاصل از این درمان، نشان می‌دهد که افراد با استفاده از درمان سنتی به همراه درمان دارویی بهبود زیادی درروند راه رفتن و تعادل به دست آورده‌اند.

درمان دارویی ام اس

درمان‌های ام ‌اس به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شود: دسته اول درمان‌ها هنگام حملات بیماری صورت می‌گیرد که در این دوران بیمار باید در بیمارستان بستری شود.
دومین دسته، درمان‌های پیشگیری است؛ در این شرایط با توجه به وضعیت بیمار از داروهای متفاوتی استفاده می‌کنند که با کمک آن‌ها تعداد حملات بعدی کمتر می‌شود.
سومین گروه درمان‌ها، مربوط به علائم بیماری است و بیماران باید بدانند عوارض بیماری مانند خستگی بیش‌ازحد، تکرر ادرار و سفتی اندام‌ها با دارو تا حد زیادی قابل‌درمان است.

داروهای متداول در ایران عبارت‌اند از:
داروهای اینترفرون بتا
آونکس - سینووکس :تزریق عضلانی
ربیف - رسیژن - تزریق زیر جلدی
بتافرون - اکستاویا - زیفرون - تزریق زیر جلدی
داروهای گلاتیرامر استات ( تزریق زیر جلدی)
کوپاکسون - کوپامر - اسویمر - سینومر
داروهای دی متیل فومارات (خوراکی)
تکفیدرا  -دیفوزل - سینوتک
داروهای تری فلونوماید (خوراکی)
‎ اُباجیو - تبازیو
داروهای فینگولیمد (خوراکی)
جیلنیا یا مارلا - فینگولید
داروهای تزریقی وریدی :
ماهانه: ناتالیزوماب یا تایسابری
سالانه :المتوزوماب یا لمترادا

فیزیوتراپی، گفتاردرمانی، کاردرمانی، دستگاه‌های کمکی مانند صندلی چرخ‌دار، آسانسور تخت، صندلی حمام، واکر و میله دیوار هم می‌تواند برای افراد مبتلابه ام اس MS مفید باشد.
فعالیت‌های ورزشی برنامه‌ریزی‌شده در اوایل دوره ابتلا نیز می‌تواند برای مبتلایان به ام اس مؤثر باشد.

ام اس در ایران

ایران رتبه نخست ابتلا به ام اس را در خاورمیانه دارد و دارای بیش از هفتادودو هزار بیمار مبتلابه ام اس است، اصفهان و تهران بیش از سایر نقاط ایران دارای افراد مبتلابه این بیماری است، سالانه بیش از پنج هزار مبتلابه این بیماری می‌شوند و شیوع آن در زنان سه برابر مردان است.
بیمه‌ها داروهای داخلی بیماری ام اس را ۹۰ تا ۹۵ درصد پوشش می‌دهند، بسته‌های حمایتی دولت نیز به‌تازگی برای خدماتی مانند ام‌آرای و فیزیوتراپی به این بیماران تعلق می‌گیرد ولی در مورد داروهای تولید خارج و سایر نیازهای بیماران مبتلابه ام‌اس ازجمله پوشک، واکر و ویلچر تنها انجمن‌های ام اس و خیرین به برخی از این افراد کمک می‌کنند، یکی از مهم‌ترین مشکلات بیماران مبتلابه ام اس در ایران مشکلات اجتماعی و فرهنگی است، تعداد زیادی از افراد پس از تشخیص بیماری توسط همسرانشان تنها گذاشته شدند و عده دیگری بااینکه توان جسمی برای انجام کار داشتند شغل خود را از دست دادند.