به گزارش خبرنگار ایمنا، در تاریخ معاصر ایران بحث حفاظت از میراث ملی یکی از مباحث مهم بوده، اما همواره تحت تاثیر جدل‌های سیاسی و مشکلات اجتماعی و اقتصادی قرار گرفته است. میراث ملی بیانگر هویت ملی یک تمدن است، حال اگر این تمدن حاصل تاریخ چند هزار ساله یک ملت باشد اهمیت آن چند برابر می‌شود.
در ایران بحث میراث فرهنگی از زمان قاجار مطرح شد، اما در آن زمان حاکمان ایران نبودند که دغدغه آن را داشتند؛ بلکه اروپایی‌ها و هیات‌های اعزامی فرصت‌طلب آنان با فراهم دیدن شرایط بخشی از آثار تمدنی ایران را به تاراج بردند. تا زمان انقلاب مشروطیت بحثی به نام حفاظت میراث فرهنگی برای افکار عمومی و زمامداران مطرح نبود، تا اینکه از این زمان نام وزارت علوم به "وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه" تغییر یافت و مجلس شورا "قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه" را تصویب کرد.
سپس موزه‌های مختلف در ایران تاسیس و در زمان پهلوی اول هیات‌های باستان شناسی خارجی تحت نظر حاکمیت ایران دست به تحقیق و اکتشاف زدند. در سال ۱۳۳۴ وزارت جدیدی تحت عنوان "فرهنگ و هنر" تشکیل و عهده‌دار دستگاه‌های مختلفی در قلمرو میراث فرهنگی همچون اداره کل موزه‌ها، مرکز باستان‌شناسی ایران، دفتر آثار تاریخی، اداره کل موزه‌های سنتی، موزه ایران باستان، اداره کل بناهای تاریخی و سازمان حفاظت از آثار باستانی شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی وزارت فرهنگ و هنر منحل و مسئولیت‌های این وزارت در حوزه میراث فرهنگی به دو وزارت "فرهنگ و آموزش عالی" و "وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی" واگذار شد. مشکلات در اداره حوزه میراث فرهنگی و موازی کاری‌ها باعث شد تا با تلاش مهدی حجت در دهم بهمن‌ماه ۱۳۶۴ سازمان میراث فرهنگی کشور تشکیل شود. براساس این قانون به وزارت فرهنگ و آموزش عالی اجازه داده شد تا سازمان میراث فرهنگی را از ادغام ۱۱ واحد پراکنده در وزارتخانههای فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی به صورت سازمانی وابسته به خود تشکیل دهد.
این سازمان در دوران جمهوری اسلامی راه درازی طی کرد و با دو بخش صنایع دستی و گردشگری ادغام شد. آخرین تغییرات این تشکیلات در ۱۴ مرداد بود که مجلس شورای اسلامی رای به تشکیل وزارت میراث فرهنگی داد و برای کشور اولین وزیر گردشگری و میراث فرهنگی انتخاب شد. با تمام این تغییرات یک گزاره درباره میراث فرهنگی ایران ثابت مانده و آن ناتوانی مدیران و دستگاه‌ها در حفظ میراث چند هزار ساله است.
اوایل انقلاب وزارتخانههای فرهنگی تعطیل بودند
"مدیریت محافظت از میراث فرهنگی در ایران: گذشته، حال و آینده" عنوان برنامه‌ای بود که عصر روز _چهارشنبه ۲۲ آبان‌ماه_ به همت معاونت پژوهشی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان با سخنرانی بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی کشور و رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران برگزار شد. مهدی حجت در این نشست اظهار کرد: در مدیریت دو مفهوم وجود دارد، اول فهم و ذهنیت مدیر درباره موضوع و دوم اختیاراتی که دارد.
وی گفت: میراث فرهنگی پیش از انقلاب چند سازمان مختلف داشت که بیشتر به حفاظت از بناهای تاریخی می پرداخت. سازمان حفاظت از آثار باستانی که در آن زمان فعال بود، بدنه‌ای حرفه‌ای و سالم داشت. حتی کسانی که پس از انقلاب نیز در میراث فرهنگی خدمت کردند از افرادی بودند که پیش از انقلاب در سازمان حفاظت از آثار باستانی مشغول بودند.
حجت درباره چگونگی تشکیل "سازمان میراث فرهنگی کشور" تصریح کرد: در ابتدای انقلاب به دلیل گرفتاری‌های اجتماعی و سیاسی زیاد وزارتخانههای فرهنگی تقریبا تعطیل بودند. در اواخر سال ۱۳۶۰ من و بیژن زنگنه مامور شدیم تا از ادغام سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف، وزارت فرهنگ و ارشاد ملی و وزارت فرهنگ و آموزش عالی را تشکیل دهیم. در آن زمان با آقای زنگنه تصمیم گرفتیم تا تمام بخش‌های مرتبط با تحقیقات میراث فرهنگی را در وزارت فرهنگ و آموزش عالی و بخش‌های مرتبط با معرفی را در وزارت دیگر قرار دهیم.
بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی ادامه داد: پس از چند ماه از تصویب این قانون در مجلس پیشنهاد تشکیل سازمان میراث فرهنگی با ادغام تمام ۱۴ سازمان مرتبط را دادم. در آن زمان هرکسی با یک گنج‌نامه آثار میراثی را تخریب می کرد و بی نظمی عجیبی در این حوزه ایجاد شده بود. در شرایط جنگ و نابسامانی مملکت، تصور اینکه پیشنهادی برای ساماندهی میراث فرهنگی ارائه شود سخت است.
پس از ادغام میراث فرهنگی و گردشگری مصیبت آغاز شد
وی در ادامه سه رکن اساسی سازمان میراث فرهنگی کشور را حفظ و احیا، پژوهش و معرفی اعلام و تاکید کرد: این سازمان بر این سه اساس شکل گرفت و یکی از بدترین لطمه‌ها به میراث فرهنگی جدا شدن پژوهشگاه از سازمان بود. دلایل این جدایی بسیار نابخردانه بود زیرا برخی برای افزایش حقوق در صورت استقلال پژوهشگاه در سازمان دست به این اقدام زدند.
حجت گفت: وزیر ارشاد و رئیس مجلس به رییس جمهور وقت (علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی) یک نامه ۱۲ صفحه‌ای نوشتند و در آن از توریسم و درآمدزایی کشورهایی مانند مصر از آن گفتند. سپس پیشنهاد ادغام گردشگری و میراث فرهنگی مطرح شد، اتفاقی که کمر میراث فرهنگی کشور را شکست. با تمام افراد از رئیس جمهور تا رئیس مجلس صحبت کردم و فریاد زدم، اما فایده نداشت و سازمان میراث فرهنگی با گردشگری ادغام و مصیبت‌ها آغاز شد.
رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران افزود: پس از الحاق گردشگری و صنایع دستی به میراث فرهنگی، سازمان مصداق شتر، گاو و پلنگ شد! مدیران این دستگاه نمی‌دانند که چه باید بکنند، معاونان هیچ درک درستی از وظیفه شان ندارند و همه چیز درهم است.
دغدغه مدیران کسب درآمد از میراث فرهنگی است
وی با بیان اینکه "در دوره‌ای بسیاری از کاربلدان از سازمان کنار گذاشته شدند و مدیران دنبال درآمدزایی از میراث فرهنگی افتادند" خاطرنشان کرد: جنبه‌های تمدنی و ارزشی میراث فرهنگی در این زمان کمرنگ شد و این درحالی است که شعار ما "نه شرقی، نه غربی" بود. ما می‌خواستیم شکل خود باشیم و شکل ما در میراث فرهنگی نهفته است.
حجت ادامه داد: احساس تنزل امروز ما، به دلیل محرومیت در شناخت میراث فرهنگی است. انسان مادر خود را دوست دارد چراکه از روز اول او را می‌شناسد و با او مانوس است؛ میراث فرهنگی نیز مانند مادر است و باید آن را بشناسیم. امروز دغدغه برخی مدیران ما پول درآوردن از میراث فرهنگی است.
بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی کشور در مورد مفهوم میراث فرهنگی گفت: "میراث فرهنگی ردپای حرکت انسان در طول تاریخ است که از آن عبرت می‌گیرد" مد نظر ما بود. میراث فرهنگی سند هویت ما است و باید آن را شناخت. قابلیت‌های ما به عنوان یک ملت در میراث فرهنگی نهفته است. برخی مدیران شناختی درست از پیشینه ملت ایران ندارند. میراث فرهنگی یعنی بفهمیم با چه کسی طرف هستیم و در گذشته چه بودیم. این اصل‌ها را رها کردیم ما شناخت درستی از هویت خود نداریم.
گنبد شیخ لطف الله را خراب کردند
رئیس کمیته ملی ایکوموس ایران گفت: بودجه امروز میراث فرهنگی هزار برابر آن چیزی است که ما می‌گرفتیم. ولی پسرفت کرده‌ایم و اوضاع در میراث فرهنگی علی‌رغم توسعه بسیار در زمینه تربیت نیروی انسانی و پژوهش، بدتر شده است. دلیل آن‌نیز نمایشی شدن میراث فرهنگی برای گردشگری است. باید آنقدر در این زمینه خوب باشیم که همه دنیا به ایران بیایند، نه اینکه آن‌ها را به کشور بیاوریم.
وی افزود: با این اوضاع، شرایط روزبه روز بدتر می‌شود. باید با اتکا به گذشته فردا را ساخت. آنچه که امروز اتفاق می‌افتد هیچ سنخیتی با گذشته ما ندارد. امروز فرصت شد و به میدان تقش جهان رفتم، گنبد شیخ لطف الله را با مرمت خراب کردند، رنگ و لچک کاملا اشتباه و جا نیفتاده است. به عنوان کسی که سازمان میراث فرهنگی را تاسیس کردم، اصلا از عملکرد امروز آن راضی نیستم.
حجتی درباره دست‌درازی برخی مدیران شهری و استانی به میراث فرهنگی نیز توضیح داد: زمانی که حمام خسروآقا خراب شد، مچ میراث فرهنگی را به خاک زدند. جدل‌های میراثی درون شهر و استان یک نوع مچ‌اندازی بین مدیران میراثی با شهری و استانی است که همواره زور مدیران استانی و شهری می‌چربد.
گردشگری وزارت شود، میراث فرهنگی سازمان
مشکلات حوزه مدیریتی میراث فرهنگی کشور بسیار زیاد بوده و از آنجا که بسیاری از اشتباهات در این حوزه قابل جبران نیست همچنان داغ برخی از این خطاها تازه است. در اوضاع حاضر ایران ذی‌نفعان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در هر سه حوزه از عملکرد آن راضی نیستند.
پس از بیان تمام مشکلات باید راهکاری نیز ارائه شود. حجت این راهکار را اینگونه بیان می‌کند: تشکیلات وزارتی در حال حاضر هیچ کمکی به میراث فرهنگی یا گردشگری و حتی صنایع دستی نخواهد کرد. پیشنهاد من برای اینکه نمایندگان مجلس هم راضی باشند تشکیل وزارت گردشگری بود که صنایع دستی و میراث فرهنگی هم در قالب یک سازمان و به دور از یار نامناسب خود (گردشگری) فعالیت کنند!
نظر شما