به گزارش خبرنگار ایمنا، نفت یکی از مهم‌ترین شاخص‌های انرژی و عوامل تاثیرگذار بر تحولات اقتصادی و سیاسی دنیاست که بازارهای متعددی منشعب از بازار جهانی این محصول برای خرید و فروش آن در کشورهای مختلف به وجود آمده است، بر این اساس کشورهای فروشنده غالبا از نفوذی سیاسی و اقتصادی در سطح بین الملل برخوردار هستند.
عربستان سعودی؛ یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که نقش تعیین کننده‌ای در بازار جهانی نفت دارد نیز تاکون نظام اقتصادی خود را بر پایه درآمدهای نفتی و گازی بنا نهاده است، اما نوسانات ارزشی اخیر بازار طلای سیاه و بهره برداری منفی قدرت‌های سیاسی از محدودیت‌ها و تحریم‌های اقتصادی، موجب نگاه کشورهای نفت خیز به اقتصاد و درآمد پایدار غیرنفتی و الگوبرداری از سایر کشورها برای تامین مالی اداره کشور شده است و در این میان یکی از کشورهای شاخص نفتی که به این فکر افتاده، عربستان سعودی است.
بسیاری از کارشناسان علت اصلی گرایش این کشور به اقتصاد غیرنفتی را تاثیرپذیری قیمت شاخص‌های انرژی از تحولات سیاسی می دانند. به نظر می رسد، نوسانات اخیر نرخ نفت و گاز در بازارهای جهانی به نوعی دستگاه اقتصادی حکومت سعودی را کلافه کرده و اکنون نظام اقتصادی بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان به فکر رهایی از وابستگی به صادرات نفت افتاده است.
بر این اساس بی شک رهایی یافتن بزرگ‌ترین اقتصاد نفتی دنیا از درآمدهای این محصول آسان نیست زیرا حکومت مستقر در این کشور همواره نشان داده برای فروش نفت خود به متقاضیان بازار جهانی از هیچ تلاشی روی گردان نیست و پا پس کشیدن کنونی عربستان از نظام مبادلات نفتی جهان می تواند آثار منفی و تبعات مضری برای اقتصاد این کشور داشته باشد.
اقتصاد بدون نفت، استفاده نکردن از منابع این محصول نیست
نرسی قربانی، کارشناس اقتصاد انرژی و پژوهشگر بازارهای جهانی معتقد است که نروژ نمونه بارز یک اقتصاد رهایی یافته از درآمدهای نفتی است و نظام اقتصادی آن پس از تشکیل یک صندوق توسعه و واریز درآمدهای نفتی به آن در بهترین حالت قرار گرفته است.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می کند: رهایی اقتصاد از درآمد های نفتی لزوما به معنای خروج نظام اقتصادی از سیستم خرید و فروش نفت جهانی نیست، بلکه باید نگاه کشور به درآمد های نفتی از نگاه هزینه ای به نگاه سرمایه ای تبدیل شود زیرا درآمد حاصل از فروش نفت، سرمایه ای متعلق به نسل های بعدی است.
قربانی اضافه می کند: ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای شاخص نفتی، این اقدام را تاحدودی انجام داده و برای بهبود استفاده از درآمدهای حاصل از این محصول، ۲۰ تا ۳۰ درصد از درآمد های نفتی کشور را به صندوق توسعه ملی اختصاص داده است. در حقیقت نفت سرمایه ای در زیر زمین است که باید پس از استخراج صرف مشکلات و معضلات جامعه همچون اشتغال و توسعه شود.
وی ادامه می دهد: در حقیقت نگاه ما به درآمد های نفتی باید نگاه به یک موقوفه باشد که می توان از آن به صورت احسن استفاده کرد اما خرج کردن آن به صورت کامل جایز نیست.
این کارشناس اقتصاد انرژی با اشاره به پیشینه اقتصادی کویت در رهایی از اقتصاد نفتی، خاطر نشان می کند: کویت نیز به عنوان یکی از کشورهای نفتی از سال‌ها قبل سعی می کرد تا نظام اقتصادی خود را از وابستگی به درآمدهای نفتی رهایی ببخشد و به همین دلیل با تشکیل یک صندوق توسعه ملی، ۱۰ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت خود را به این صندوق واریز می کرد، هرچند جنگ با کشور عراق موجب تخلیه کامل این صندوق شد.
وی اضافه می کند: اقتصاد بدون نفت، به معنای استفاده نکردن از این محصول به‌طور کامل نیست بلکه اقتصاد بدون نفت به معنای رونق اقتصادی کشور برای حل مشکلات جامعه و استفاده از درآمد حاصل از فروش نفت برای سرمایه گذاری ها و توسعه های راهبردی است.
قربانی ادامه می دهد: هیچ نظام اقتصادی از ابتدا بر پایه درآمد های نفتی شکل نگرفته بلکه نظام های اقتصادی به صورت تدریجی به درآمد حاصل از فروش شاخص های انرژی آلوده می شوند و پرداخت تدریجی هزینه های اداره کشور از راه درآمد های نفتی عامل اصلی اعتیاد نظام های اقتصادی به این نوع از درآمد است.
وی تصریح می کند: خروج از بحران وابستگی اقتصادی به درآمد های نفتی به صورت آنی صورت نمی پذیرد بلکه کشور ها باید با کم کردن اثر نفت در بودجه خود به صورت تدریجی از این بحران خارج شوند؛ هدف اصلی عربستان سعودی از فروش ۲۰۰ میلیارد دلاری آرامکو در بازار سهام نیز سرمایه گذاری در رشته های درآمدزای دیگر اقتصادی بود.
قربانی اضافه می کند: به نظر می رسد راهکار و ایده اقتصادی عربستان سعودی برای کاهش وابستگی به درآمد های نفتی، برای کشور ما نیز مناسب باشد و می‌توانیم با فروش درصد قابل توجهی از ذخایر نفتی خود به متقاضیان بازار جهانی، در رشته های دیگر سرمایه گذاری کنیم زیرا موقعیت جغرافیایی مناسب و جمعیت دانش آموخته بیشتر ایران نسبت به عربستان ظرفیت های مناسبی را در این حوزه فراهم کرده است.
عربستان سعودی برای طلاق وابستگی نفتی، چه برنامه‌هایی دارد؟
نگاهی گذرا به برنامه‌های بلند مدت عربستان برای رهایی از وابستگی نظام اقتصادی این کشور به درآمدهای حاصل از فروش نفت خام نشان دهنده عزم جدی این حکومت به رهبری شاهزاده تابو شکن سعودی است که از میان برنامه‌های وی برای خروج از اقتصاد نفتی، می توان به فروش پنج درصد از سهام شرکت نفتی آرامکو در بازار سرمایه جهانی برای سرمایه گذاری در حوزه های غیر نفتی، ورود گسترده به بازار های غیر نفتی آسیا و تلاش برای حضور در پالایشگاه های ایالات متحده امریکا اشاره کرد.
در این میان برنامه هایی نیز از سوی پادشاه این کشور برای توسعه صنعت گردشگری در عربستان ارائه شده که به نظر می رسد نقش قابل توجهی در کاهش وابستگی اقتصادی این کشور به درآمد های نفتی خواهد داشت و عربستان را به یک مرکز توریستی در جنوب خلیج فارس در چند سال اخیر تبدیل خواهد کرد؛ البته درآمد کنونی حکومت عربستان از گردشگری مذهبی نیز بسیار زیاد است و تکرار معیار های سیستم موفق خدمات رسانی به توریست‌های مذهبی در سیستم گردشگری سیاحتی می تواند جذابیت این کشور بیابانی را افزایش دهد.
تردید دربار عربستان برای اعتماد به راهکار های بن سلمان
مصطفی ایمانی پور، کارشناس اقتصادی، معتقد است؛ برنامه ریزی های اقتصادی عربستان در حوزه های غیر نفتی با موانع بسیار زیادی روبرو است اما درآمد های نفتی این بزرگ ترین صادر کننده نفت دنیا بودجه مناسب و کاملی برای برداشتن هر مانعی از سر راه خواسته های پادشاه و شاهزاده سعودی فراهم آورده است.
وی در این باره به خبرنگار ایمنا، می گوید: کاهش محسوس قیمت شاخص های بازار جهانی انرژی در ماه های ابتدایی سال ۲۰۱۵ میلادی و ریزش ۵۰ درصدی نرخ هر بشکه نفت خام عربستان سعودی در اکتبر این سال موجب هراس مقامات سعودی نسبت به کاهش درآمد های نفتی کشورشان شد و به همین دلیل، بن سلمان پس از رسیدن به مقام ولیعهدی در سپتامبر سال ۲۰۱۷ میلادی، چشم انداز اقتصادی بدون نفتی را برای کشورش تا سال ۲۰۳۰ ترسیم کرد.
ایمانی پور اضافه می کند: بن سلمان اکنون به عنوان رهبر جریان سیاسی که معتقد است اقتصاد باید از درآمد های نفتی جدا شود، شناخته می شود و بر اساس اقدامات فرهنگی، اجتماعی اخیر خود، ثابت کرده که قدرت عملی کردن هر ایده و طرح اقتصادی یا سیاسی را دارد؛ البته بسیاری از کارشناسان معتقدند اقتصاد عربستان هنوز بر درآمد های نفتی استوار است و تغییرات جدی زیادی در نحوه درآمدزایی حکومت عربستان ایجاد نشده و بن سلمان تنها قصد دارد تا با وعده های توسعه ای خود، جایگاه حکومتی خود را تثبیت کند.
وی ادامه می دهد: البته تقلای عربستان در مجمع اوپک برای کاهش بیشتر تولید نفت خام روزانه به جهت جلوگیری از ریزش قیمت ها در اثر جنگ تجاری ایالات متحده و چین تا حدودی تفکرات پیرامون اقدامات توسعه طلبانه بن سلمان را تغییر داد زیرا حکومت سعودی با این تقلا نشان داد که هنوز به فکر میزان عرضه و تقاضای بازار جهانی انرژی است و نمی خواهد منافع درآمدی فروش نفت خام خود را از دست بدهد.
این کارشناس اقتصادی تصریح می کند: قیمت هر بشکه نفت خام عربستان در بودجه سال آینده این کشور نیز ۸۰ دلار در نظر گرفته شده و این در حالی است که بر اساس نظر تحلیلگران بازار جهانی نفت، قیمت این شاخص انرژی تا پایان سال جاری در کانال ۵۰ دلار ثابت خواهد ماند و اگر این بودجه بندی در دستگاه اقتصادی حکومت سعودی، نوعی خوش خیالی نباشد، پس بی شک سیاستمداران عربستان برای قیمت نفت نقشه های شوم کشیده اند.
ایمانی پور اضافه می کند: در نهایت به نظر می رسد هنوز دربار سعودی تصمیم قاطع خود برای خروج از بحران وابستگی اقتصادی به نفت را نگرفته و بر میزان تاثیرگذاری نفت بر درآمد هایش مردد است؛ در حقیقت شاید مقامات پیشکسوت سعودی از راه حل های بن سلمان که در حوزه های مختلف چند بار به شکست منجر شده، اعتماد ندارند.
به گزارش خبرنگار ایمنا، بر اساس ارزیابی کارشناسان و تحلیلگران بازار جهانی انرژی، به نظر می رسد در صورتی که عربستان سعودی قصد داشته باشد نظام اقتصادی خود را از وابستگی به درآمد های حاصل از فروش نفت خام رهایی بخشد، موانع بسیار زیاد و راه های طولانی را در پیش رو دارد و بی شک طی کردن این راه، به زمانی طولانی و راهکار هایی علمی و عملیاتی نیاز دارد.
گزارش از سپهر زارع-خبرنگار ایمنا
نظر شما