به گزارش خبرنگار ایمنا و بر اساس چکیده یک مقاله، سازماندهی و مکان‌یابی عملکردی و توزیع کالبدی محل‌های ایجاد خدمات و تسهیلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مانند آن‌ها در گستر یک سرزمین اعم از پهنه یک کشور یا منطقه یا شهر، برنامه‌ریزی فضایی نامیده می‌شود.(سعیدنیا،۱۳۷۸: ۴۲ و لنسکی، ۱۳۶۹)
وظیفه برنامه‌ریز فضایی، تحلیل ساختار فضایی و ارزیابی کارآیی آن‌ها در مقابل نیازهای اقتصادی - اجتماعی منطقه و ایجاد ساختاری جهت رسیدن به اهداف توسعه است.
انطباق سازمان فضایی بر محیط فیزیکی را ساختار فضایی می‌گویند؛ به عبارتی دیگر، تجلی روابط درونی و برونی واحدهای یک مجموعه فضایی و جایگاه اجزای آن به بستر محیط فیزیکی، ساختار فضایی نامیده می‌شود.(Siddiqui , ۱۹۹۸, Langford , ۲۰۰۸)
از مهم‌ترین عوامل در برنامه‌ریزی شهری، استفاده از فضاها و توزیع مناسب و به عبارتی کامل‌تر، عدالت فضایی است؛ در این راستا کاربری‌ها و خدمات شهری از جمله عوامل مؤثر و مفید است که با پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیتی، افزایش منفعت عمومی و توجه به استحقاق و شایستگی افراد می‌تواند با توزیع عادلانه‌تر، ابعاد عدالت فضایی، عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی را برقرار کند.(کریمیان بستانی و رجبی،۱۳۸۹: ۹۵)
توزیع نامتوازن امکانات و خدمات شهری باعث شکل‌گیری محلات مرفه اجتماعی از یک طرف و محله‌های غیر برخوردار از طرف دیگر می‌شود که این محلات همواره با درآمد پایین و دستیابی نداشتن به حداقل استانداردها، باعث تشدید فقر شده و علاوه بر شهرنشینی غیر استاندارد، باعث هرزروی نیروهای انسانی از یک طرف و شکل‌گیری فرهنگ کج‌رو از سوی دیگر می‌شود.(افروغ،۱۳۷۷: ۶۵)
برنامه‌ریز عدالت‌خواه شهر را محل تضاد و منازعه بر روی توزیع منابع، خدمات و فرصت‌ها می‌بیند. رقابت در شهر میان گروه‌های اجتماعی مختلف وجود دارد؛فضا عبارت از فضای اجتماعی، اجتماعات محلی، سازمان‌های محلی، اتحادیه‌های کارگری و فضای دسترسی و جداگزینی است؛ این نگرش ضامن پایداری اجتماعی - اقتصادی و تداوم برابری و مساوات در جامعه است.(ابراهیمی، ۱۳۸۷: ۲۱ و Van Digik , ۲۰۰۶)
در فرآیند مکان‌یابی تهیه لایه‌های اطلاعاتی مورد نیاز، نخستین مرحله از مراحل عملی تحقیق است که در آن لایه‌های نقشه‌ای هر یک از معیارها استخراج شده و برای انجام مراحل بعد وارد پایگاه GIS می‌شود. این مرحله شامل رقومی‌سازی و زمین مرجع نمودن لایه‌های اطلاعاتی است.
تهیة نقشه‌های فاصله از لایه‌های اطلاعاتی و تبدیل نقشه و کتوری کاربری اراضی به فرمت رستری در این مرحله انجام می‌شود؛ در این بخش با توجه به معیارهایی مانند فاصله از محدوده شهر، فاصله از جهت توسعه شهر، دسترسی به راه‌های اصلی، جهت بادهای غالب، موانع توسعه (محدوده شهرهای اطراف و موانع طبیعی) و آب‌های سطحی(نظیر زاینده‌رود) به عنوان معیارهای مکان‌یابی مورد نظر بوده است که بنا به اهمیت، اولویت‌بندی و نقشه‌ها و لایه‌های مختلف ترسیم می‌شود.
در مرحله بعد با استفاده از نوار ابزار الحاقی AHP، یا سایر نرم‌افزارهای الحاقی کمکی به نرم‌افزار GIS وزن هر یک از لایه‌های اطلاعاتی را به دست می‌آوریم. ماتریس مقایسات زوجی و وزن معیارهای موثر در مکان‌یابی جایگاه‌های سوخت‌گیری را نشان می‌دهد. جهت تعیین ضریب اهمیت هر یک از معیارها نسبت به هدف که این گزینه آزمایشی مکان‌یابی آرامستان مدّ نظر است، به مقایسه زوجی بین معیارها بر اساس روش مقایسه ساعتی(۹کمّیّتی) پرداخته‌ایم؛ مثلاً عدد ۶.۴۸ در جدول نشان دهنده اهمیت معیار خلاف جهت باد غالب نسبت به معیار جهت توسعه شهر است. ضمنا ذکر این نکته ضروریست که جهت انجام مقایسات زوجی و دادن ضریب اهمیت به معیارها از نظر کارشناسان کمک گرفته شده است.
پس از تعیین معیارهای موثر در مکان‌یابی و وزن‌دهی به آن براساس اهمیتی که دارد، باید لایه‌های اطلاعاتی این معیارها با استفاده از روش مناسب با هم تلفیق شود. (لازم به ذکر است که در این تحقیق برای ترکیب لایه‌ها با هم از مدل هم‌پوشانی شاخص‌ها (IO) استفاده شده است.)
در مرحله بعد و با استفاده از نرم‌افزار کمکی و هم‌پوشانی لایه‌های اطلاعاتی مکان یا مکان‌های پیشنهادی مشخص می‌شود و داده‌ها به ترتیب اولویت، مبنای ارزیابی و شاخص‌سازی قرار می‌گیرد.
مقاله از: حامد اخگر، دکترای شهرسازی
نظر شما