به گزارش خبرنگار ایمنا، هر یک از اجزا و عناصر شهری نقشی در پویایی، توسعه، رونق یا رکود آن دارد؛ شهرها در گذر زمان ایجاد و توسعه یافته و البته در این رهگذر مناطقی از آن نیز فرسوده شده است؛ این مناطق مانند سایر بخش‌ها توانمندی و کارایی مناسبی نداشته و به لحاظ ساختاری با سایر مناطق همخوانی ندارد و از ایرادات فراوان زیرساختی رنج می‌برد، بنابراین لازم است برای بهسازی، احیا و رونق دوباره این مناطق اقدام شود؛ اجرای طرح‌های بازآفرینی بافت‌های تاریخی و فرسوده شهری به همین منظور انجام می‌شود.
نکته دیگری که در بازآفرینی این بافت شهری باید درنظر گرفته شود، مساحت شهر، درجه و امکانات شهرداری مجری اجرای طرح و قابلیت‌های منطقه‌ای است که مدیران شهری در اجرای این طرح‌ها با آن مواجه هستند و هر یک شرایط ویژه‌ای را فراروی مجریان قرار می‌دهد.
برای آگاهی بیشتر از مساحت، ویژگی‌ها و چالش‌ها و فرصت‌های فراروی بازآفرینی بافت‌های تاریخی و فرسوده در شهر گلپایگان با "پیمان شکرزاده"، شهردار گلپایگان گفت‌وگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید:
بافت تاریخی گلپایگان از منظر شهرسازی چه اهمیتی داد؟
بافت تاریخی در گلپایگان و هر شهر دیگری نشان‌دهنده روند شکل گیری و تاریخ شفاهی و هویت فرهنگی هر شهر است و به عبارت دیگر بافت تاریخی را می‌توان شناسنامه هویتی هر شهر دانست، همانطور که باستان شناسان با رمزگشایی خطوط کتیبه‌های تاریخی سعی در بازگو کردن حوادث تاریخی دارند، شهرسازان و فعالان مدیریت شهری نیز با مطالعه بافت تاریخی شهرها به اطلاعاتی از روند شکل‌گیری شهر، روند تکامل شهر از هسته اولیه، نمایش تعامل مردمان گذشته با اقلیم و جغرافیای خود، معماری و هنر جاری در هر دوره، فرهنگ و گفتمان قالب، طبقات اجتماعی و نوع زندگی افراد جامعه و... دست می‌یابند. بافت تاریخی پنجره‌ای به دنیای گذشته است که می‌توانیم با نگاهی از دریچه آن به درک بهتر از سیر تحولات تاریخی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی طی شده در سالیان گذشته رسید.
چند هکتار از مساحت گلپایگان جزو بافت تاریخی، ناکارآمد و فرسوده است؟
بافت‌های تاریخی شهر گلپایگان به مساحت ۲۲ هتکار و بافت ناکارآمد میانی یا بافت فرسوده به مساحت ۲۹۵ هکتار است.
چند درصد از جمعیت شهری گلپایگان در بافت تاریخی و فرسوده زندگی می‌کنند؟
از جمعیت ۶۰ هزار نفری این شهر، چهار هزار و ۵۰۰ نفر در بافت تاریخی و حدود ۴۰ هزار نفر در بافت فرسوده شهر زندگی می‌کنند.
بافت‌های تاریخی و فرسوده و ناکارآمد شهر چه تفاوت‌های ساختاری با یکدیگر دارد؟
بافت‌های تاریخی و فرسوده شهری غالبا هسته اولیه و مرکزی شهرها است؛ این بافت‌ها دارای ارزش فرهنگی و تاریخی بوده و معمولا هویت آن شهر را تشکیل می‌دهد؛ در واقع بافت تاریخی بخشی از بافت فرسوده شهر است که در آن ساختمان‌ها، بناها و آثار ارزشمندی از لحاظ معماری، تاریخی، هنری، فرهنگی و یا مذهبی وجود دارد. بافت‌های تاریخی، گذشته از آنکه بخشی از محلات شهر را تشکیل می‌دهد، راوی خصوصیات هسته اولیه شهر و نیز یادآور خاطره تاریخی مردم و فرهنگ ساکنان آن‌ها است. مطالعه این بافت‌ها نشانگر زندگی و نظام ارتباطی و شهروندی در گذشته و یک میراث ملی در عرصه فرهنگی است.
گسترش شهرنشینی، توسعه بی‌ضابطه شهر و نبود عواملی از قبیل امکانات رفاهی، زیرساخت‌ها، برنامه‌های شهری مناسب و نبود دسترسی مناسب به خدمات شهری، موجب ایجاد مناطقی در داخل مراکز شهر به نام بافت فرسوده یا ناکارآمد میانی شد. دامنه فرسودگی بعضی محلات شهری به حدی است که امکان وقوع حادثه بر اثر یک زلزله متوسط دور از انتظار نیست. بافت‌های فرسوده نوعی بیماری در ساختار مناطق شهری محسوب می‌شود و عوامل زیادی از جمله پیروی نکردن از یک برنامه منسجم، عوامل کالبدی، عملکردی، زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در آن‌ها دخیل است.
تاثیر مخرب هر یک از این عوامل سبب کاهش ارزش‌های کمی و کیفی محیط زیست در محدوده‌هایی از شهر می‌شود و با نزول ارزش‌های سکونتی و عملکردی در این قبیل محدوده‌ها، امر بهسازی و نوسازی متوقف می‌شود و فرسودگی و ناکارآمدی بر آن‌ها مستولی می‌شود. ترتیب بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری بازتابی از تاثیر عوامل مخرب است که برای برخی از ساکنان غیر قابل سکونت و در نتیجه باعث گریز ساکنان اولیه و جایگزینی اقشار ضعیف و به انزوا کشیده شدن این بافت‌ها از روند توسعه شهری می‌شود.
رویکرد مدیریت شهری در قبال بافت تاریخی چگونه بوده است؟
یکی از مهم‌ترین معضلات مدیران شهری بافت‌های تاریخی و فرسوده است، مشکلات عدیده‌ای که فرسودگی این بافـت‌ها در ابعاد مختلف برای مدیریت شهری و مسئولان پیش آورده است، ابتدا از نظر فرسودگی کالبدی و نارسایی ابتدایی‌ترین زیرساخت‌های شهری ناشی می‌شود. جابجایی جمعیت و جایگزین شدن جمعیت مهاجر و ناهمگن، و به طور کلی جایگزین شدن اقشار اجتماعی با سطح درآمدی پایین در این محله‌ها که گسترش ناهنجاری‌های مختلفی از قبیل آسیب‌های اجتماعی، فرهنگی و گاه سیاسی را به دنبال داشته است از پیامدهای مهمی است که همگی در فرسودگی و ناکارآمدی بافت‌های فرسوده شهری ریشه دارند.
بی توجهی چندین ساله به این محله‌ها، مثلاً اجرا نشدن سیاست‌هایی که به سرمایه‌گذاری برای نوسازی و رونق این بافت‌ها می‌انجامد با عنایت به امکان‌های بالقوه بسیار وسیع این محله‌ها از کاستی‌های مدیریت شهری بوده که به بروز مشکلات بسیاری انجامیده است؛ بنابراین مدیریت شهری می‌بایست در راستای رفع مشکلات بافت تاریخی و فرسوده با نگاهی اجتماع محور و با بهره‌گیری از توان خود شهروندان تلاش کند.
چه اقداماتی برای توانمندسازی و نوسازی بافت تاریخی انجام شده است؟
توانمند سازی و نوسازی یا بازآفرینی بافت تاریخی شهری مفهومی گسترده و همراه با فعالیت در زمینه‌های مختلف است. حمایت از بهسازی، مرمت و احیاء ساختمان‌ها و نمادهای فرهنگی و توانمندسازی مالکان و بهره‌برداران در بافت‌های تاریخی، احیاء مجدد فعالیت‌های اقتصادی در مواردی که در فضای عملکردی محله هدف خلأ وجود داشته باشد از مواردی است که در این این بافت شهری باید اجرا شود.
بازگرداندن و احیای مجدد نقش‌ها و ارزش‌های اجتماعی در نواحی و محلاتی که دچار محرومیت است و یا با اختلال در فعالیت‌های اجتماعی و کارکردی خود و یا انسجام اجتماعی روبرو است، احیای کیفیت محیطی، افزایش سرانه خدمات یا توازن زیستی در مواردی که با مشکلات خاصی در این حوزه روبه‌رو باشد جزو اهداف بازآفرینی بافت تاریخی و فرسوده است.
توانمندسازی و نوسازی شهری، اجتماعی و فرهنگی، تجدید حیات کالبدی شهر در راستای رفع محدودیت‌ها و افزایش توان‌های بالقوه کالبد شهری، بهسازی، مرمت و احیاء بناهای با ارزش، تجمیع زمین و ساختمان‌های ریزدانه، بهبود تأسیسات زیربنایی و روبنایی، بهبود حمل و نقل، به حداقل رساندن جرایم و خشونت‌ها، فراهم کردن خدمات بهداشتی و درمانی مناسب، کاهش انحرافات فرهنگی، تقویت اجتماعات محلی خرد، گسترش بینش اجتماعی مشترک، تأکید بر توانمندسازی اجتماعات خرد، تأکید بر ایجاد هیئت‌های نمایندگی و توجه به نیاز گروه‌های مختلف اجتماعی از دیگر اهداف اجرای طرح‌های بازآفرینی در این بافت شهری است.
چه طرح‌هایی برای توانمندسازی بافت تاریخی شهری گلپایگان مناسب است؟
بهره‌برداری و استفاده صحیح از بافت‌های تاریخی شهری با رویکرد حفظ هویت تاریخی شهر و با تأسی از شرایط فرهنگی، تاریخی، اقلیمی و اقتصادی مناطق مختلف می‌تواند به عنوان یک پتانسیل بالقوه علاوه بر احیاء بافت‌های تاریخی شهر با حفظ میراث با ارزش گذشتگان به عنوان جاذبه‌های گردشگری شهری و مناطق مختلف جمعیتی به شمار آیند.
رشد تعاملات اجتماعی در نتیجه اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری موجب سرزندگی و رونق محلات و پویایی این مناطق می‌شود، توجه به ارتباط بین گردشگری به‌خصوص از نوع گردشگری فرهنگی و ارتباط مستقیم آن با هویت مناطق جمعیتی می‌تواند به عنوان یک الگوی پایدار در توسعه و پیشرفت شهری مدنظر قرارگیرد. باتوجه به رابطه جاذبه‌های گردشگری و نیازهای صنعت توریسم و جامعه پذیرنده گردشگر که در اماکن تاریخی ساکن هستند، ارزش‌های میراث معماری و فرهنگ شهری به عنوان مهم‌ترین مولفه مطرح شده است.
ارتقاء بهره‌وری و کیفیت فضاها و هویت شهری، احیاء بافت‌های تاریخی موجود و میراث‌داری اماکن فرهنگی و جاذبه‌های گردشگری موجود و ارتقاء سیما و منظر محلات قدیمی، جلوگیری از ساخت ابنیه‌های جدید با مصالح مدرن و ناخوانا با بناهای با ارزش محلات، ثبت ملی و تعیین حریم آثار و خانه‌های قدیمی، اجرای فعالیت‌های جذاب از جمله جشنواره‌ها، مسابقات، مراسم و آیین‌های ملی و مذهبی، برگزاری تورهای گردشگری فرهنگی و اطلاع‌رسانی و برپایی نمایشگاه‌ها جهت معرفی شهر، جذب سرمایه‌گذار در بخش میراث فرهنگی و آثار تاریخی به منظور احیاء و نگهداری آثار و بهره‌برداری با کاربری جدیدی و احداث مراکز اقامت‌گاه تفریحی برای ماندگاری بیشتر گردشگران، فرهنگ‌سازی مردمی جهت برخورد شایسته و مناسب با گردشگران و تکریم میهمانان و توریسم از اقداماتی است که اجرای آن‌ها در بافت تاریخی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد.
سال گذشته چه میزان اعتبار برای طرح بازآفرینی شهری گلپایگان هزینه شده است؟
سال گذشته حدود دو میلیارد تومان برای طرح‌های بازآفرینی شهر گلپایگان هزینه شده است. در محله‌های بازار، باشار، اناربار و آحسین به ترتیب در پروژه‌های محوطه‌سازی مسجد جامع، احداث بازارچه هنر و رستوران سنتی حمام بهشت و مرمت حمام آحسین شهرداری گلپایگان مبلغی معادل ۱۵۰ میلیارد ریال از اعتبارات داخلی هزینه کرده است.
چه آسیب‌هایی بافت تاریخی گلپایگان را تهدید می‌کند؟
بافت‌هایی که زمانی مرکز تمرکز جمعیت و اقتصاد بوده به نقاط کم‌بازده و بی‌بازده اقتصادی در شهر تبدیل می‌شود، همچنین این بافت‌ها به لحاظ اجتماعی و فرهنگی نیز به دلیل تمرکز کمتر جمعیت تبدیل به مناطق ناامن و مراکز جرم‌خیز تبدیل می‌شود. برخلاف تصور برخی که بافت‌های فرسوده و قدیمی را بخش‌های هزینه‌بر برای دولت می‌دانند، بسیاری از کشورهای دنیا به این مسأله به چشم یک فرصت طلایی برای شکوفایی اقتصادی، کاهش معضل بیکاری، تقویت و مقاوم‌سازی ساختمان‌های مسکونی و افزایش واحدهای مسکونی می‌نگرند.
گذشته از ارزشمند بودن فرصت احیای این بافت‌ها در حال حاضر بیشتر از اینکه بافت‌های فرسوده نیاز به احیا و بازسازی داشته باشد، بخش نابسامان مسکن به این بافت‌ها به عنوان پتانسیلی برای جبران کمبود مسکن نیازمند است. در حال حاضر تا زمان اتخاذ سیاست‌های روشن، عملی و مطمئن، مشکل اساسی مواجه شدن با مسأله بافت‌های فرسوده شهر، مشکل تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در ابعاد کلان و خرد است.
مسئله طراحی شهری و معماری و چگونگی سامان دادن به فضای شهری در بافت فرسوده در اولویت بعدی قرار دارد؛ بنابراین رفع نابسامانی‌های موجود و ارتقاء کیفی و کمی شرایط زیست‌محیطی، مستلزم برنامه‌ریزی و تهیه و تدوین و ساماندهی توسعه پایدار شهری و بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و اجرا و نظارت صحیح این برنامه‌ها در این مناطق توسط مسئولان تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز و استفاده بهینه از مشارکت مردمی است.
امسال چه طرح‌هایی برای بازآفرینی شهری گلپایگان پیش‌بینی شده است؟
امسال محله کاظم‌آباد درالویت اجرای طرح بازآفرینی قرار گرفته است و شهرداری قطعه زمینی به مساحت ۲۵ هزار متر از املاک خود را به عنوان آورده و سهم شهرداری به ارزش ۵۰۰ میلیارد ریال جهت احداث مجموعه فرهنگی، ورزشی، تفریحی و گردشگری که شامل فرهنگ‌سرا، سالن ورزشی، استخر، زمین تنیس و بازی و بازارچه صنایع دستی و رستوان است اختصاص داده تا سرانه فضاهای فرهنگی، ورزشی و خدماتی در این محله که هم بافت فرسوده و هم سکونتگاه غیر رسمی دارد، افزایش یابد.
نظر شما