چرا با آلودگی‌های بزرگترین کارخانه کاغذسازی اصفهان برخورد نمی‌شود؟

به گزارش خبرنگار ایمنا، بزرگ‌ترین کارخانه خمیر و کاغذ اصفهان از اواخر سال ۱۳۸۸ با سرمایه گذاری شرکت نورکم آلمان در زمینی به مساحت ۲۰۰ هکتار در شهرک صنعتی فولاد زرین شهر به بهره‌برداری رسید. راه اندازی این کارخانه در آن سال‌ها زمینه اشتغال بیش از ۵۰۰ نفر را فراهم می‌کرد. این کارخانه نخستین تولید کننده مقوای پشت خاکستری در خاورمیانه و تنها تولید کننده داخلی این محصول به شمار می‌رود. 

این کارخانه با وجود دستیابی به استاندارهای جهانی در تولید خمیر مقوا و بازیافت ضایعات کاغذ؛ به دلیل نداشتن سیستم فاضلاب کارآمد، رهاسازی و تخلیه پساب در محیط و آلوده کردن منابع آب و خاک در لیست صنایع آلاینده سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

اگرچه گفته می‌شود این کارخانه کاغذسازی همان ابتدای فعالیت مجوز زیست محیطی را دریافت کرده است، اما از سال ۱۳۸۹ تاکنون دفتر محیط زیست شرکت آب منطقه‌ای اصفهان نسبت به آلایندگی بیش از حد فاضلاب این کارخانه در جلسات کمیته شورای حفاظت آب آشامیدنی هشدار داده و اداره کل حفاظت محیط زیست استان نیز این واحد صنعتی را به مراجع قضایی معرفی کرده است. 

با وجود این تاکنون مدارا کردن و پیگیری‌های قضایی سازمان حفاظت محیط زیست تاثیری بر تغییر رویه مدیران این کارخانه برای بهبود شرایط نداشته است.

در حالی که بر اساس اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه عمومی است و اقدام به هر عملی که موجب آلودگی محیط زیست شود، ممنوع است.

این کارخانه به دلیل بازیافت ضایعات و کاغذهای باطله خود را دوستدار محیط زیست معرفی می‌کند در حالی که فاضلاب خطرناک این کارخانه حدود ۱۰ سال است که به دلیل جمع آوری در استخرهای عایق نشده به منابع آب زیرزمینی نفوذ می‌کند. 

به گفته کارشناسان در صنایع تولید کاغذ از چوب و یا کاغذهای باطله فاضلاب بسیار آلوده‌ای تولید می‌شود، زیرا فاضلاب این واحدها به طور عمده حاوی مواد آلی، نوسانات ph، مواد جامد، فلزات سنگین، مواد سمی با ترکیبات شیمیایی پیچیده، آمونیاک، چربی و روغن، فنل ها، سولفیت‌ها، ازت، فسفر، مواد محلول، کلیفرم ها، رنگ و کدورت است.  

حال سؤال این است؛ چرا محیط زیست به صنعتی آلاینده مجوز داده است؟ و چرا یک صنعت آلاینده در منطقه‌ای خاص و نزدیک به منابع آب شرب اصفهان احداث شده در حالی که تصفیه خانه آن کار نمی‌کند و فاضلاب خطرناک کارخانه سال‌ها است به طور مستقیم خاک، آب و هوای منطقه را آلوده می‌کند؟

آبراهه منتهی به رودخانه

آلودگی کارخانه کاغذسازی وارد آب شرب می‌شود

حوضچه‌های کارخانه در بالادست چاه‌های فلمن است و آلودگی به طور مستقیم بر این چاه‌ها اثر می‌گذارد، مسعود سیدی پور رئیس دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان با بیان این مطلب به خبرنگار ایمنا می‌گوید: " در منطقه‌ای که کارخانه بزرگ کاغذسازی  اصفهان احداث شده بین آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی (interaction اثر متقابل) وجود دارد. پادگانه‌های آبرفتی اطراف زاینده رود نفوذپذیری بالا و قابلیت انتقال زیادی دارد. به بیان ساده‌تر در این منطقه هر آبی که به منابع آب زیرزمینی نفوذ کند شاید ۵۰۰ متر پایین‌تر به یک چشمه زیر سطح زمین برسد و از این راه در رودخانه زاینده رود تخلیه شود. 

وی می‌افزاید: بر این اساس آلودگی از یک سو وارد منابع آب زیرزمینی و از سوی دیگر وارد رودخانه می‌شود. پایین دست کارخانه چاه‌های فلمن وجود دارد که از آنها آب برداشت می‌شود. 

سیدی پور می‌گوید: ماندآبی که در حوضچه‌های عایق نشده این کارخانه وجود دارد  آرام آرام به منابع آب زیرزمینی نفوذ کرده و به صورت یک جریان ثابت درآمده است. 

رئیس دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان با بیان اینکه این کارخانه مجوز تخصیص آب دارد، اظهار می‌کند: با وجود این صنعتی آب بر محسوب می‌شود. بحث ما این است که آب مصرفی را بتواند (reuse) بازچرخانی و در سیستم خود بازگرداند. آلودگی چه یک قطره چه هزاران لیتر وقتی وارد محیط می‌شود در چرخه می‌ماند؛ برای کاهش آلودگی باید فکری کرد."

تفکر زیست محیطی در ذهن برخی مدیران وجود ندارد 

کارشناسان سازمان بهداشت جهانی در سال‌های اخیر برای بهبود کیفیت آبهای جهان که به طور دائم مورد تهدید آلودگی‌های پسابی هستند پیشنهادهایی ارائه کرده است؛ از جمله اینکه مصرف کننده آب درهیچ مورد مجاز به آلوده کردن آب نیست. نیاز وحدت پور مدیرگروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان با اشاره به این مطلب به خبرنگار ایمنا می‌گوید: " طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی مصرف کننده آب مسئولیت برگردانیدن آب مصرف شده به محل تصفیه خانه را برای انجام عملیات تصفیه بر عهده دارد. بر این اساس این کارخانه باید بتواند آب مصرف شده را بازچرخانی کند در حالی که به بهانه‌های اقتصادی این کار را نمی‌کند." 

وی می‌افزاید: این کارخانه رتبه نخست تولید مقوای خاکستری را در سطح خاورمیانه دارد، بودجه مالی خوبی دارد، اما مدیران این کارخانه حاضر به راه اندازی پکیج تصفیه خانه فاضلاب در مسیر بهره برداری نیستند زیرا در ذهن مدیران ارشد این کارخانه تفکر زیست محیطی وجود ندارد.

آب مصرفی این کارخانه کاهش نیافته است 

این کارشناس خاطرنشان می‌کند: آب مصرفی این کارخانه از یک حلقه چاه مجهز به کنتور هوشمند، تأمین می‌شود. حق آبه مجاز کارخانه ۴۵ لیتر در ثانیه است اما بررسی‌ها نشان می‌دهد به میزان ۶۰ لیتر در ثانیه آب برداشت می‌کند.

وحدت پور می‌گوید: فاضلاب صنعتی این کارخانه خاصیت خورندگی بالایی دارد براین اساس تاسیسات کارخانه باید سالانه تعویض شود اما این کار انجام نمی‌شود. 

مدیرگروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان تصریح می‌کند: براساس بازدیدهای میدانی و بررسی کارشناسی، فاضلاب ناشی از این صنعت با دبی ۴۵ لیتر بر ثانیه از طریق منهول‌های مختلف به چهار حوضچه خاکی منتقل می‌شود. 

منهول خروجی فاضلاب

وی می‌افزاید: در محدوده منهول خروجی و چهار حوضچه وضعیت کیفی هوا بسیار نامناسب و بوی ناشی از ترکیبات شیمیایی فاضلاب و تجمع حشرات بسیار آزار دهنده است. این امر باعث اعتراض سایر کارکنان شهرک صنعتی شده است. 

وحدت پور می‌گوید: سرریز حوضچه چهارم از طریق یک کانال خاکی برای آبیاری درختان کاج و بید که در پایین دست حوضچه‌ها کاشته شده‌اند، منتقل و مازاد آن وارد آبراهه و به رودخانه زاینده رود منتهی می‌شود. 

این کارشناس اظهار می‌کند: طبق گفته یکی از اعضای هیئت امنای شهرک صنعتی، برخی از پوشش‌های گیاهی در این محدوده از بین رفته و در حال حاضر در محل حوضچه‌ها نیزار به وجود آمده است.

مدیرگروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان با اشاره به انتقال فاضلاب کارخانه کاغذسازی به حوضچه‌های تبخیری با مساحت حدود ۴۰۸۸۲ مترمربع، می‌گوید: حدود ۲۵ درصد از کل فاضلاب در این حوضچه‌ها تبخیر می‌شود و درصد زیادی از آن با سرریز حوضچه‌ها در یک مسیر آبراهه به سمت رودخانه زاینده رود می‌رود و بخشی نیز به منابع آب زیرزمینی نفوذ می‌کند.  

 وی ادامه می‌دهد: شواهد حاکی است که پساب سه حوضچه اول نفوذ می‌کند و سرریز آنها وارد آبراهه پایین دست می‌شود.پساب موجود در حوضچه‌ها به مرور زمان نفوذ کرده و تهدید محرزی برای آلودگی  منابع آب زیرزمینی و سطحی منطقه است. 

وحدت پور می‌گوید: نتایج نمونه برداری‌های مختلف از حوضچه‌های جمع آوری فاضلاب و آبراهه پایین دست حاکی از وجود مقادیر بیشتر از حد مجاز و خارج از استاندارد  پارامترهای کیفی از جمله نیترات، BOD،COD و آلودگی میکروبی در پساب این کارخانه است. 

حوضچه جمع آوری فاضلاب

وی می‌افزاید: علت بالا بودن میزان این مواد و پایین بودن مقدار اکسیژن محلول، وجود مواد آلی در فاضلاب کارخانه است که طی فرآینده تولید کاغذ و خمیر وارد آب می‌شود. 

این کارشناس خاطرنشان می‌کند: پارامترهای COD، BOD و نیترات از جمله آلاینده‌های مقاوم هستند که تا مدت‌ها بر منابع آب سطحی و زیرزمینی اطراف تأثیر خواهند داشت. 

مدیرگروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای استان می‌افزاید: نتیجه نمونه گیری میکروبی از منهول خروجی کارخانه نیز حاکی است میزان کلیفرم مدفوعی بیش از حد مجاز بود. در نتیجه علاوه بر فاضلاب فرآیند تولید کاغذ و خمیر، فاضلاب انسانی نیز از طریق منهول خروجی کارخانه به حوضچه‌های تبخیر وارد می‌شود. 

وی می‌گوید: با وجود این هربار که کارشناسان به دلیل شکایات متعدد از این کارخانه برای بازدید به  منطقه می‌روند، جای منهول خروجی عوض می‌شود. 

این کارشناس تصریح می‌کند: به رغم اقداماتی که شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در راستای مقابله با آلودگی این کارخانه داشته است، پس از ۱۰ سال تغییر رویکردی در مدیران این کارخانه مشاهده نمی‌شود. 

وحدت پور می‌گوید: بررسی کاهش سهمیه آب مصرفی ، نصب کنتور هوشمند بر روی منابع آب مورد بهره برداری کارخانه، ارائه گزارش به شرکت مدیریت منابع آب ایران برای جلوگیری از ورود فاضلاب خام به منابع آب‌های سطحی وزیرزمینی، بازدید از محل تخلیه فاضلاب با مدیر پیشگیری از جرم دادگستری استان اصفهان،ارائه گزارش به دادستان واستانداری اصفهان و بازدید اساتید دانشگاهی از محل تخلیه فاضلاب کارخانه به منظور ارائه راهکارهای تصفیه از جمله اقدامات ما برای جلوگیری از آلودگی این کارخانه بوده است در حالی که اترک احتیاج به نصب پکیج فاضلاب دارد، نیاز نیست تاسیات فاضلاب بزرگ راه اندازی کند همه این مشکلات با یک پکیج حل می‌شود. شبکه فاضلاب که آلمانی‌ها برای این کارخانه ساختند، کار نمی‌کند.

این کارشناس با ابراز نگرانی از رشد نامتوازن تکنولوژی و صنایع در سال‌های اخیر و تأثیر ادامه روند فعلی بر آلودگی منابع آب، اظهار می‌کند: هدایت فعالیت‌های صنعتی به گونه‌ای که کمترین آثار زیانبار را بر محیط زیست داشته باشد، ضروری است. 

مدیرگروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تاکید می‌کند: واحدهای صنعتی باید مسائل زیست محیطی را به عنوان یکی از مسائل اقتصادی خود تلقی کنند و هزینه‌های مربوط به حفظ محیط زیست را سرمایه گذاری برای امروز وفردا بدانند و این بر مبنای اصل توسعه پایدار است." 

 به گزارش ایمنا، مطابق ماده ۴۶ قانون توزیع عادلانه آب جلوگیری از ورود آلودگی  آب بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است. 

کاغذسازی اترک مشکلات زیست محیطی بسیاری دارد

طی سال‌های گذشته همچنان پرونده این واحد آلاینده در دست پیگیری قضایی است. در همین ارتباط حمیرا صفی قلی رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید:" کارخانه کاغذسازی بزرگ اصفهان مشکلات زیست محیطی بسیاری داشته است، حوضچه‌هایی تخلیه فاضلاب کارخانه تهدیدی بر آب‌های زیرزمینی است زیرا به طور کلی منجر به آلودگی منطقه می‌شود.  

وی می‌افزاید: تصفیه خانه این واحد صنعتی که پس از احداث کارخانه ساخته شد، کارایی نداشته و ندارد. حتی در حال حاضر به رغم تجهیز به تیکر ( سیستم تغلیظ کننده ثقلی لجن)، بخشی از فاضلاب تصفیه می‌شود اما به تصفیه استاندارد نمی‌رسد و هنوز توان  تصفیه فاضلابی که مد نظر محیط زیست است را ندارد. 

رئیس اداره محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان ادامه می‌دهد: مشکلی که واحدهای کاغذسازی دارند، وجود درصد زیادی از مواد معلق، ضایعات تصفیه خانه در فاضلابشان است. در حقیقت بخش فیزیکی فاضلاب این واحدها معضل است، از یک سو فرآیند تخمیر در واحدهای کاغذسازی شیرابه غلیظ آلاینده تولید می‌کند و از سوی دیگر در این فرآیند واحدهای کاغذسازی آب فراوانی استفاده می‌کنند که در مدیریت پساب اختلال ایجاد می‌کند. 

صفی قلی می‌گوید: پیگیری قضایی کردیم زیرا کارخانه کاغذسازی اصفهان جز صنایع آلاینده محسوب می‌شود، دادگاه برنامه زمانبندی برای رفع آلایندگی واحدهای صنعتی می‌دهد، اما متاسفانه برخی مواقع به دلیل مسائل اقتصادی که این واحدها عنوان می‌کنند، برنامه‌ها خوب جواب نمی‌دهد اما در هر صورت باید روند را اصلاح کنند."

رویکرد محیط زیست برخورد چکشی با صنایع نیست

همچنین علی مریدی مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست در سفر اخیرش به اصفهان و دیدار با مدیران این کارخانه، از استقبال مدیران این واحد صنعتی از طرح "مپسا" برای کاهش آلایندگی خبرداد. 

 این مقام مسئول در پاسخ به این سؤال که چرا این کارخانه تاکنون به رغم محکومیت در مراجع قضایی از تمکین به قانون برای رفع آلایندگی سرپیچی کرده است، اظهار کرد: رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست، برخورد قضایی و چکشی با واحدها نیست، مگر در مواردی که سلامت مردم تهدید شود طبق قانون برخورد خواهیم کرد. رویکرد ما حل مسئله و کمک دادن به واحدها و صنایع آلاینده برای برطرف کردن مشکلاتشان است.   

وی همچنین ابراز امیدواری کرد که با فراخوان مجموعه‌های دانش بنیان و دانشگاه‌ها  تا پایان مهرماه امسال در خصوص رفع آلایندگی کارخانه کاغذسازی راهکارهای مناسبی ارائه و چاره اندیشی شود.  

گفتنی است طرح مپسا ( مدیریت و پایش سیستمی آلاینده‌ها) هدف این طرح کاهش صنایع آلاینده و تبدیل آنها به صنایع سبز است. مشکل صنایع آلاینده در قالب طرح "مپسا" به معاونت علمی و فناوری و دانشگاه‌های معتبر کشور  اعلام می شود و در صورت لزوم سازمان حفاظت محیط زیست نیز به این صنایع برای انتخاب مجموعه علمی و توانمند مشاوره می‌دهد.

بر این اساس واحد علمی و فناوری برگزیده،  یک برنامه مدیریت زیست محیطی و اجرایی به نام( EMP) برای واحد آلاینده صنعتی تهیه می‌کند که در قالب آن به مرور واحد صنعتی آلاینده به صنعت سبز تبدیل می شود.

 اما همچنان این سؤال مطرح است؛ آیا این بار مدیران کارخانه بزرگ کاغذسازی اصفهان برای ساماندهی وضعیت فاضلاب این کارخانه عزمی جدی دارند یا مانند ۱۰ سال گذشته این وعده هم پس از مدتی به فراموشی سپرده خواهد شد؟ تا امروز مدیران ارشد این کارخانه در کمیته‌های شورای حفاظت آب آشامیدنی حضور نیافتند چرا که شاید خود را ملزم به پاسخگویی نمی‌دانستند و پیگیری‌های قضایی نیز بی نتیجه ماند، زیرا اعمال فشار بر این کارخانه مسائل اجتماعی و معضل بیکاری جمعیت زیادی را به دنبال داشت.

اما باید در نظر گرفت که محیط زیست و سلامت پنج میلیون نفر جمعیت اصفهان به مراتب از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اهمیت بیشتری دارد و حتی احکام فقهی نیز آلودکردن منابع آب شرب را مستوجب مجازات‌های قانونی و شرعی دانسته‌اند. 

گزارش از: ندا سپاهی - خبرنگار ایمنا