به گزارش خبرنگار ایمنا، حفظ محیط زیست اکنون باید به مهمترین دغدغه هر کدام از انسان‌های روی زمین تبدیل شده باشد. چراکه آدمی برای ادامه حیات و بقا نیاز به محیطی دارد که زیست در آن امکان پذیر باشد. در این میان تهدیدها و فرصت‌های گوناگونی بر سر زیست محیط قرار دارد که بسیاری از آن‌ها پیدا و بسیاری پنهان است.
طبیعت بخش جدایی ناشدنی از گردشگری است و طبیعت‌گردی یا اکوتوریسم نیز یکی از مهمترین بخش‌های گردشگری که سهم بزرگی از این صنعت را در بر می‌گیرد. طبیعت‌گردی از گذشته طرفداران زیادی داشته است، اما متاسفانه تمام این گردشگران دانش لازم را نداشته و به اصطلاح "مسئولانه" سفر نمی‌کردند. در عوض نیز بسیاری از گردشگران بوده که با سفر مسئولانه حتی به حفظ محیط زیست کمک کرده‌اند.
محیط زیست در علم گردشگری از جایگاه بالایی برخوردار است، این اهمیت به اندازه‌ای بالا بوده که مفهومی تحت عنوان "گردشگری پایدار" در راستا حفظ محیط زیست به وجود آمده است. گردشگری پایدار سعی دارد گردشگری را به نقطه‌ای برساند تا خطرات به کمترین میزان و بازدهی به بالاترین حد ممکن برسد. رسیدن به این نقطه تعالی نیازمند کار و مطالعه فراوان در کشور است.
گردشگری اگر به صورت انبوه و کنترل نشده باشد، بلایای بسیاری بر سر زیست محیط و محیط طبیعی خواهد آورد. همچنین انبوه گردشگران پوشش مناسبی برای تخریب محیط های طبیعی به بهانه توسعه گردشگری ایجاد میکند، اتفاقی که به کرات در شمال کشور رخ داده است. اما مسئله به این سادگی‌ها نیست و رابطه گردشگری و محیط زیست بسیار پیچیده‌تر است.
آموزش مهمترین رکن برای حفظ محیط زیست
به عقیده بسیاری گردشگری آسیب زیادی به محیط زیست خواهد زد، این افراد بشتر با ذهنیت شمال کشور مصادیق خود را ارائه می‌دهند. در این میان نباید فراموش کرد که جاذبه‌های طبیعی خود باعث سرازیر شدن گردشگران و ثروت به چنین مناطق است و برای حفظ طبیعت نباید صورت مسئله را پاک کرد، بلکه باید با مراقبت و آموزش، پایداری توسعه گردشگری را رقم زد.
مهدیه لطفی متخصص اکوتوریسم و کارشناس اقامتگاه‌های بوم‌گردی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا درباره رابطه محیط زیست و گردشگری گفت: مهمترین مسئله در راستا گردشگری و حفظ محیط زیست، آموزش است. وقتی تمام مباحث گردشگری در قالب آموزش قرار بگیرد و راهکارهای حفظ محیط زیست به گردشگران آموزش داده شود، نقطه قوتی برای توسعه پایدار به وجود خواهد آمد.
وی افزود: رکنی که کمک بسیاری در حفظ محیط زیست خواهد کرد، ارتباط موثر با جوامع محلی است. وقتی که جوامع محلی برای رشد پایدار محل زندگی خود اقدام کنند، گردشگران منطقه را نیز ملزم به رعایت مسائل زیست محیطی می‌کنند. زیرساخت‌های فرهنگی نیز رکن بعدی است که باید صورت پذیرد،برای رسیدن به شرایط مطلوب تمام این مسائل باید رعایت شوند.
لطفی با بیان این نکته که "مخالف توسعه گردشگری نیستیم، بلکه موافق توسعه گردشگری همراه با پایداری و رعایت ضوابط هستیم" تاکید کرد: همواره گردشگری را به عنوان یک فرصت نگاه می‌کنیم، اما در تمام دنیا توسعه گردشگری در برخی مناطق تهدید حساب میشود. توسعه گردشگری در دنیا و شرایط کنونی بسیار خوب است، اما توسعه گردشگری باید در چهارچوب و قالب خود ادامه یابد.
گردشکری حافظ محیط زیست
این متخصص اولین اولویت در توسعه گردشگری را آموزش‌هایی دانست که باید به گردشگران و جوامع محلی در راستا توسعه پایدار ارائه شود و اظهار کرد: نباید با این دید که اگر توسعه گردشگری رخ ندهد محیط زیست ما بکر می‌ماند به مسئله بنگریم. در برخی از مواقع این جوامع محلی هستند که محیط زیست خود را نابود می‌کنند و حضور گردشگران در این مناطق به دلیل سودآوری باعث حفظ محیط زیست میشود.
کارشناس اقامتگاه‌های اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان سپس با اشاره به آمارهای مختلف خاطرنشان کرد: طبق آمارهای مستند ثابت شده که توسعه گردشگری در بسیاری از مناطق دنیا به حفظ محیط زیست کمک کرده است. اما این بخش نیاز به تحقیقات بیشتری دارد، توسعه پایدار برنامه‌ای کوتاه مدت نیست و نیاز به بازنگری، تفکر و پژوهش‌های زیادی دارد و باید در این زمینه اقدامات موثری انجام شود.
وی در پاسخ به این سوال که "آیا اقداماتی مانند ثبت جهانی می‌تواند محیط زیست را از خطر نابودی حفظ کند؟" پاسخ می‌دهد: وقتی ثبت جهانی صورت می‌پذیرد در واقع به این معناست که روندهای مرتبط را گذرانده و دیگر این گردشگران هستند که باید نقطه قوت منطقه باشند. بهترین راهکار برای رسیدن به توسعه پایدار آغاز آموزش از گردشگران و جوامع محلی است.
گردشگری ایران به مرحله پایداری نرسیده است
همچنین حسین مختاری، متخصص در زمینه گردشگری و عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان به خبرنگار ایمنا گفت: بخشی از فعالیت‌هایی در صنایع مخرب محیط زیست همچون فولاد اگر با گردشگری جایگزین شود به افزایش اشتغال و کاهش فشار به محیط زیست منجر می شود. گردشگری اگر پایدار نباشد آسیب زیادی به محیط زیست می‌زند، اما به اندازه صنایع به محیط زیست آسیب زننده نیست.
وی با بیان این نکته که "با گردشگری پایدار میتوان به حفظ محیط زیست امیدوار بود، اما با گردشگری بی‌برنامه به هیچ عنوان نمی‌توان محیط زیست را حفظ کرد" تاکید کرد: گردشگری چند پارادایم دارد، و این صنعت بر یک خط ثابتی توسعه فکری یافته است. در ابتدا گردشگری به صورت افسارگسیخته اجرا میشود، به این صورت که همه می‌گویند این صنعت خوب، درآمدزا و اشتغال‌زا است. که به این دیدگاه در علم گردشگری "طرفدارانه" می‌گویند.
این متخصص افزود: در مرحله دوم همین افراد متوجه می‌شوند که گردشگری در کنار حُسن‌ها، نکات منفی همچون مسائل محیط زیستی و اجتماعی دارد. در این مرحله دیدگاه طرفداری کم‌رنگ شده و دیدگاه تحت عنوان "احتیاطی" شکل می‌گیرد. در اینجا احتیاط در مواجه با گردشگری سرلوحه قرار می‌گیرد و شک وارد فرآیند میشود.
مختاری در ادامه با اشاره به مراحل بعدی این توسعه فکری خاطر نشان کرد: این شک منجر به مطرح شدن دیدگاه سوم یا دیدگاه "پایداری" میشود، در این دیدگاه هدف به حداقل رساندن تخریبات گردشگری است. اکنون در علم گردشگری دنیا دیدگاه چهارمی به اسم "دانش پایه" مطرح شده است. از نظر این دیدگاه گردشگری باید از طریق مجامع علمی و دانشگاه‌ها رشد و توسعه یابد.
عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان این چهار دیدگاه در طول هم دانست و توضیح داد: در بسیاری از نقاط دنیا اکنون به نقطه چهارم یعنی دیدگاه دانش پایه رسیده‌اند. اما در کشور ما گردشگری همچنان در دیدگاه طرفداری قرار دارد و در برخی مواقع بسیار محدود نیز دیدگاه احتیاطی مطرح شده است. باید در نظر داشت که گردشگری اگر علمی اجرا نشود تبعات زیادی خواهد داشت.
وی تصریح کرد: بر اساس دیدگاه دانش پایه تمام مسائل در گردشگری باید از راه علم و دانشگاه پیش برود، اما چون آموزش گردشگری در دست مافیا است این دیدگاه در کشور جایی ندارد. این مافیا اجازه نمی‌دهند آموزش گردشگری در دانشگاه‌ها بیاید، دلیل آن نیز سودی است که از طریق آموزشگاه های خصوصی گردشگری به دست می آورد.
سایه مافیا بر سر آموزش گردشگری!
در صحبت‌های متخصصان آموزش جایگاه مهمی دارد و از آن به عنوان اولین اصل نام برده میشود، آموزشی که باید نیرو متخصصی را تربیت کند تا به گردشگران مسئولانه سفر کردن را آموزش دهند. آموزش گردشگری در ایران، اما پستی و بلندی زیادی داشته، در ابتدا موسسات خصوصی مامور تربیت نیرو گردشگری شدند. سپس رشته‌ای تحت عنوان "مدیریت جهانگردی" در دانشگاه های ایران وارد شد و اکنون این رشته که به صورت محدود در برخی دانشگاه ها وجود دارد به عنوان "گردشگری" شناخته می شود. دکترا گردشگری نیز رشته جدیدی است که در برخی از دانشگاه‌های شاخص ایران تدریس میشود. اما در این بین کارشناسی ارشد که به صورت شناور در بین همه رشته‌ها ارائه می شود، سابقه بیشتری نسبت دو مقطع دیگر دارد.
مختاری در این باره می‌گوید: بسیاری از افراد اعتقاد دارند آموزش گردشگری باید به‌دست موسسات خصوصی باشد و وارد دانشگاه ها نشود. دلیل این مخالفت نیز این است که صاحبان این موسسات بسیاری از اساتید و تصمیم‌گیران هستند و ورود گردشگری به دانشگاه‌ها را به ضرر خود می‌بینند. اگر گردشگری به همین شکل پیش رود باید انتظار تبعات وحشتناکی را کشید.
این متخصص با بیان اینکه "بسیاری از مسئولان دانشگاهی اعتقاد دارند که دانشگاه‌های مهم کشور باید به سمت تربیت دکتری و کارشناسی‌ارشد گردشگری بروند و نباید نیرو کارشناس گردشگری تربیت کنند." اظهار کرد: این در حالی است که تخصص گردشگری در هر هزار کاردان و کارشناس حتی نیاز به یک دکترا یا ارشد هم ندارد.
این عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان معتقد است بازار گردشگری نیاز به کاردان و کارشناس دارد و مخالف کسانی است که تربیت دانشجو مقطع کارشناسی را در شان دانشگاه های بزرگ کشور نمی بینند!
وی خاطرنشان کرد: هرکدام از سیاست‌گذاران گردشگری یک موسسه با درآمد خوب دارند و به همین دلیل اجازه نمی‌دهند علم گردشگری وارد فضای آکادمیک دانشگاه شود. حتی در یکی از دانشگاه‌های شهرهای مهم کشور رئیس دانشکده‌ای اجازه نمی‌داد که رشته گردشگری به آن دانشکده وارد شود، این رئیس درواقع مدیرکل میراث فرهنگی آن استان و صاحب یک آموزشگاه گردشگری در آن شهر بوده است!
اشتغالزایی در گردشگری ۳۵ برابر صنایع
گردشگری سومین صنعت بزرگ دنیا شناخته میشود، همچنین براساس برخی آمارها ۱۰ درصد تمام شغل‌ها در دنیا ارتباط مستقیم با گردشگری دارد. گردشگری قطعا کمتر از دیگر صنایع همچون فولاد و یا حتی کشاورزی به محیط زیست آسیب میرسانند و با رساندن این صنعت به نقطه سر به سر و پایداری حتی گردشگری را میتوان حافظ محیط زیست نامید. حتی زمانی که جامعه محلی حس کند که محیط بکر و دست نخورده باعث جذب گردشگر میشود سعی در حفظ آن و اخطار به گردشگران میکند.
مختاری در پایان گفتگو آمار جالبی از اثرات زیست محیطی گردشگری ارائه کرد و گفت: با یک متر مکعب آب در ثانیه، نیم شغل در صنعت کشاورزی، پنج شغل در صنایع و ۱۷۵ شغل در گردشگری میتوان اجرا کرد. با همین آمار میتوان متوجه شد که کدام صنعت بیشترین آسیب را محیط زیست خواهد زد.
این آمار نشان می‌دهد که گردشگری و محیط زیست می‌توانند خدمات متقابل زیادی داشته باشند، حتی ثبت جهانی این محیط‌ها در میراث جهانی یونسکو نیز گواه همین موضوع است. حال باید با آموزش درست گردشگری و تربیت نیرو متخصص به سمت "پایداری" و دانش‌پایه کردن گردشگری پیش رفت. تربیت این نیرو متخصص نیز در گرو گروه‌های آموزشی و البته استفاده درست از این نیرو است.
گزارش از: یزدان روحانی_خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما