به گزارش ایمنا، مهمترین و تأثیرگذارترین دوره های طراحی شهری در دوره صفویه بوده است. این دوره که اوج تکامل شهرسازی در ایران محسوب می شود و در نهایت موجب ایجاد و شکل گیری «مکتب شهرسازی اصفهان» شد. در جستاری با عنوان «اصفهان؛ از طرح‌های کالبدی تا طرح‌های توسعه‌ای» که آن را در ادامه می‌خوانید بر تاریخ توسعه کابدی شهر اصفهان در دوره صفویه مروری کوتاه شده است. همچنین این مقاله به طرح‌های «لوکس»، «جامع اول» و «جامع دوم»، برنامه «اصفهان+22» و چهار برنامه پنج ساله از 1385 تا 1400 برای توسعه شهر اصفهان نگاهی گذرا داشته است. این جستار پیش‌تر در چهارمین شماره نشریه «شهرگاه» انتشار یافته، شهرگاه نشریه‌ای تخصصی در حوزه مدیریت شهری‌ست.
اصفهان یکی از نخستین شهرهای مهم عصر جدید است که یک برنامه ریزی توسعه کالبدی شهری درانداخت. این طرح توسعه شهری به اواخر قرن شانزدهم میلادی بر می‌گردد که شاه عباس اصفهان را به پایتختی برگزید و این شهر که عمدتا پیرامون میدان کهنه قرار داشت به سمت زاینده‌رود بر مبنایی اصولی توسعه داد.
مهمترین کار در این دوره، طراحی میدانی جدید بود: میدان نقش جهان که گویای اتصال بسیار مدبرانه و خوش طرح فضای شهری جدید با ساختار قدیم تر شهر بود. دومین تصمیم مهم درباره اصفهان، ایجاد خیابان چهارباغ بود. این بلوار همانند یک رابط شمالی- جنوبی شهر قدیم ساخته شده بود، از نکات مهم دیگر طراحی شهری، سیستم توزیع آبرسانی یا مادی‌ها بود. بنابراین، ساختار شهر اصفهان در دوره صفوی را می توان با دو محور عمده توصیف نمود: اول، محور شمالی - جنوبی به موازات رکن اصلی قدیم شهر که در کنار آن رشته های اصلی بازار شکل گرفته بودو دوم، محور شرقی- غربی به موازات رودخانه زاینده رود و شعبات مصنوعی اش یا همانم مادی ها، در حالی که محور اول توسعه، محیط ساختمانی اصفهان را شکل می دهد، محور دوم عنصر طبیعی است که بر روی زندگی شهری تأثیر می‌گذارد.
از همین رو می توان به جرئت گفت مهمترین و تأثیرگذارترین دوره های طراحی شهری در دوره صفویه بود که اوج تکامل شهرسازی در ایران، محسوب می شود و نهایتاً موجب ایجاد و شکل گیری «مکتب شهرسازی اصفهان» شد.
در زمان پهلوی نخست، گزارش معمارانه و شهرسازانه بودوئن در سال 1311/1932 در شماره «دو اوربانیزم» مقطع بسیار مهمی را رقم می زند. سال های 1309 به بعد دوران استقرار پهلوی اول و اوج گیری آن است و آنچه بودوئن ارائه داده نه سخن از تحرک جدید است بلکه شرحی است از آنچه اصفهان در دوران صفویان بوده است.
طرح کوکس
اما طرح های توسعه شهری مدرن یک دهه پس از جنگ دوم جهانی آغاز شد. در 1958 (1337) نخستین طرح توسعه شهری اصفهان توسط دفتر فنی وزارت کشور و از طریق مشاور آلمانی به نام کوکس تهیه شد. برخی کارشناسان معتقدند، آثار طرح کوکس، طرحی قابل تقدیر و ماندگار بوده چراکه نتایج برخورد آگاهانه و برنامه‌مند آن توانسته است با وجود گسترش های خود به خودی و غافلگیر کننده، تاثیر عوامل و گروههای ذینفع و ذی نفوذ، ضعف سازمانی، مالی، فنی و پرسنلی ارگانهای اجرایی، کمبود تجارب برنامه ریزی، فقدان مشارکت آگاهانه مردمی و مسائلی از این قبیل همچنان سیمای شهر را از تغییرات بنیان کن حفظ کند.
طرح جامع اول؛ ارگانیک
دومین طرح توسعه شهری اصفهان، طرح جامع شهر است که توسط مشاور ارگانیک تهیه شد و در سال 1350 به تصویب رسید. این طرح نخستین طرح جامع رسمی شهر اصفهان است و ذیل آن طرح سومین طرح توسعه شهری اصفهان (تصویب 1353) و نیز اولین طرح تفصیلی رسمی شهر اصفهان ترسیم شد.
این طرح زمانی شکل گرفت که به‌واسطه‌ی رشد صنعت و شهرنشینی، افزایش قابل‌ملاحظه‌ی جمعیت در شهر اصفهان مشهود بود و شهر در ده سالِ پیش از آن (45-1335) به‌صورت لگام‌گسیخته گسترش یافته بود. لذا طرح مذکور، گسترش اصفهان را به‌طور جدی و بر اساس الگوهای شهر قدیم و حفظ کاراکترهای بافت کهن مطرح کرد و این شهر را به سمت شمال و شمال‌غرب سوق داد.
طرح جامع دوم؛ تجدیدنظر در طرح جامع شهر
دومین طرح جامع شهر تهیه شده توسط اداره کل وقت مسکن و شهرسازی استان اصفهان و در 1367 مصوب شد.
برنامه اصفهان + 22
این برنامه به‌عنوان اولین برنامه پنج‌ساله توسعه عمرانی، اجتماعی و فرهنگی شهرداری اصفهان طی سال‌های 1379-1375 به اجرا درآمد. هرچند تعدادی از پروژه‌های این برنامه به اجرا درنیامد و یا تکمیل و احداث آن‌ها به دومین برنامه پنج‌ساله شهرداری اصفهان موکول گردید، لیکن برنامه اصفهان +22 سرآغاز برنامه‌ریزی توسعه ای در شهر اصفهان بود. لازم به ذکر است که آرمان‌ها و اهداف این برنامه به‌صورت صریح و مشخص در برنامه ذکر نشده و اجرای پروژه‌های مطرح در برنامه به‌عنوان مقدمات ایجاد شهری سالم و با طراوت که تمامی مظاهر انسان‌زیستی را در برداشته باشد، عنوان‌شده است. این برنامه دارای 22 پروژه شاخص هست.
برنامه اصفهان 85
این برنامه به‌عنوان دومین برنامه پنج‌ساله توسعه عمرانی، اجتماعی و فرهنگی برای سال‌های 1380 تا 1384 تهیه‌شده است. این مشتمل بر ده برنامه و 35 طرح شهری تدوین شد.
برنامه اصفهان 90
این برنامه با عنوان سومین برنامه پنج‌ساله شهرداری اصفهان (اصفهان 90) با رویکردی علمی - اجرایی عنوان شد که در پی 6000 نفرساعت کار کارشناسی برای سال‌های 1385 - 1390 تهیه و تدوین‌شد. سومین برنامه پنج‌ساله شهرداری اصفهان از طریق تشکیل شورای عالی برنامه‌ریزی، کمیته‌های تخصصی و تلفیق و زیر کمیته‌های تخصصی، در قالب 8 هدف عالی، 37 هدف میانی، 166 طرح و 2746 پروژه شهری تدوین گردید.
برنامه اصفهان 95
چهارمین برنامه پنج‌ساله شهرداری اصفهان تحت عنوان «برنامه اصفهان 95» بود که عنوان شد تلاش می‌کند ضمن حرکت به سمت آرمان‌شهر اسلامی، تحقق پیشرفت همراه با عدالت و ایجاد الگوی الهام‌بخش تمدن نوین اسلامی، در جهت تحقق مدیریت واحد شهری، ارتقای کیفیت زندگی شهروندان، افزایش نشاط و شادابی در زندگی مردم، رفع مشکلات عبور و مرور، بهبود محیط‌زیست، ایجاد شهری متعادل، متوازن، زیبا، چشم‌نواز، سرسبز، آباد، روان، ایمن، سالم و هوشمند با معماری ایرانی ـ اسلامی و بالاخره دستیابی به شهری سرآمد با جایگاه ویژه در سطح ملی و بین‌المللی و بهترین شهر ایران برای زندگی اقدام نماید. این برنامه در قالب 12 هدف کلان و 225 استراتژی‌های بخشی و حوزه‌ای ذیل اهداف کلان و 992 راهبردهای عملیاتی مناطق 14 گانه ذیل راهبردهای بخشی و حوزه‌ای تعریف‌شده است.
برنامه اصفهان 1400
برنامه راهبردی اصفهان 1400 در دو سطح راهبردی و عملیاتی تهیه شده است. این برنامه در سطح راهبرد با 4 هدف کلان، 9 سیاست، 6 ارزش کلیدی، 23 هدف خرد و 43 راهبرد تدوین شده و بر مبنای اولویت‌بندی‌های صورت گرفته، افزایش پایداری اکولوژیکی شهر با تمرکز بر حمل و نقل عمومی، جذب و پشتیبانی از سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی در شهر، افزایش بهره‌وری در مجموعه دارایی‌ها و اقدامات شهرداری مورد تاکید بوده است.
نظر شما