ازن آلاینده دوشخصیتی!

به گزارش خبرنگار ایمنا اگر چه در بهارامسال شاهد افزایش شمار روزهای پاک در کلانشهر اصفهان در مقایسه با سال‌های گذشته بودیم اما در روزهای پایانی خرداد به دلیل خیزش ریزگردها و افزایش غلظت آلاینده‌ها کیفیت هوا دو بار به مرز هشدار رسید و طی یک ماه گذشته هوای ناسالم با میانگین بالاتر از ۱۰۰ بیشترین روزها را به خود اختصاص داده است. 

بنابر اظهارات کارشناسان وقوع گرد و غبار اخیر در اصفهان بر اثر تغییر الگوی جهت وزش باد از سمت شرق به غرب و فعال شدن برخی کانون‌های داخلی بوده که سراسر استان به ویژه شمال، شرق و مرکز را درگیر کرده است. 

در حالی که به گفته مسئولان هواشناسی وقوع گرد و غبار در استان به ویژه در فصل تابستان به دلیل وزش باد شدید بی سابقه نبوده اما افزایش شمار روزهای ناسالم در فصل گرما سبب نگرانی شهروندان شده است زیرا بیشتر مردم بر این باورند که افزایش غلظت آلاینده های جوی در فصل‌های سرد سال اتفاق می‌افتد، اما با توجه به اینکه منابع آلوده کننده هوا از جمله خودروها و صنایع همواره در حال فعالیت هستند، شاید آلودگی هوا در فصل تابستان هم دیگر تعجب برانگیز نباشد. 

اصطلاح آلاینده‌های تابستانه که به تازگی شنیده می‌شود بیانگر افزایش غلظت برخی ذرات معلق در هوا بر اثر گرما و تابش نور خورشید و آلودگی هوا در فصل تابستان است. گاز ازن از جمله آلاینده های تابستانه بشمار می‌رود که افزایش غلظت آن در هوا سلامت مردم تهدید می‌کند، مواجهه با ازن سبب مشکلات تنفسی متعددی نظیر حمله‌های آسمی، کاهش عملکرد ریه و بیماری‌های ریوی می‌شود، امروزه یکی از آلاینده‌ها هوا که در اروپا بیشترین نگرانی را به خود اختصاص داده است ازن است.

در روزهای اخیر افزایش غلظت ازن علت اصلی آلودگی هوای پایتخت شناخته شده است، با توجه به اینکه آلودگی هوا در این فصل گرم طی یک ماه گذشته گریبانگیر کلانشهر اصفهان نیز شده است برای بررسی میزان آلاینده‌های تابستانه خبرنگار ایمنا گفت و گویی با بابک صادقیان رییس امور آزمایشگاههای اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان داشته است که در ادامه می‌خوانید: 

آلاینده‌های تابستانه چیست و چگونه به وجود می‌آیند؟ 

به طور کلی چند پارامتر آلاینده را به عنوان شاخص‌های اولیه آلودگی هوا مطرح می‌کنند از جمله ذرات معلق که PM۱۰  و  PM۲.۵ ، گاز دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار و اوزن که برای محاسبه شاخص کیفیت هوا (AQI) این چهار فاکتور مورد استفاده قرار می‌گیرند و ترکیبات آلی فرار یا در اصطلاح BTEX (بنزن،تولوئن، اتیل بنزن و زایلن) که از همه مهمتر است و بر سلامت انسان اثرگذار است به این‌ها آلاینده‌های اولیه نیز می گویند که ناشی از حمل و نقل به ویژه خودروهای بنزینی، فعالیت‌های واحدهای صنعتی و نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها  و کارخانه‌های شیمیایی پدید می‌آیند.  

اما گروهی از آلاینده‌ها وجود دارد که در اصطلاح به آنها آلاینده ثانویه گفته می‌شود و آلایند های اولیه زمینه ساز تولید آن‌ها است، در حقیقت فعل و انفعالات بین آلایندهای اولیه از جمله ترکیبات نیتروژن دار و ترکیبات آلی فرار (NOx و VOCs) در برابر تابش نور خورشید آلاینده های ثانویه‌ای را به وجود می‌آورد و در تابستان نیز که تابش نور خورشید بیشتر است آنها را با عنوان آلاینده‌های تابستانه می‌شناسیم که یکی ازمهم‌ترین این‌ها گاز ازن است. 

ازن یا O۳ آلاینده ثانویه است که دو چهره و شخصیت دارد؛ ازن در استراتوسفر خوب است زیرا محافظ پرتوهای فرابنفش خورشیدی محسوب می‌شود اما ازن سطح زمین را در اصطلاح به آن ازن بد و مخرب می گویند. 

در روزهای اخیر که غلظت آلایندها افزایش یافت چند درصد ازن در هوای اصفهان وجود داشت ؟ 

میزان ازن درصد بندی نیست، هر روز متفاوت است، البته باید به عنوان یک آلاینده روزانه اندازه گیری شود زیرا انتشار ازن ارتباط مستقیمی با تابش خورشید دارد.

اما در روزهای غبارآلود اصفهان وجود ذرات معلق در هوا سبب می‌شود که میزان جذب تابش نور خورشید در سطح زمین در اصفهان کم شود و به نوعی ذرات معلق سبب کاهش ازن می‌شوند. بنابراین در روزهای غبارآلود و ابری میزان کمتری ازن در هوا منتشر می‌شود با این وجود احتمال بالابودن درصد ازن در شهرهای اصفهان را نفی نمی‌کنم. در حال بازسازی سیستم‌های سنجش ازن در ایستگاه‌‎های پایش هستیم تا بتوان امار دقیق‌تری ارائه داد.

در تهران به دلیل اینکه تردد خودروها بیشتر است و در روزهای صاف میران تابش خورشید نیز بیشتر است چند روزی میزان ازن بالاتر از حد مجاز بود و سنجش شاخص کیفی هوا را براساس درصد ازن اعلام کردند.  

اما در اصفهان سال گذشته درصد ازن افزایش نیافته بود و به نظر نمی‌رسد با توجه به غبارآلود بودن هوا طی هفته‌های اخیر درصد ازن بیش از حد مجاز بوده باشد. در یکی دو هفته آینده شرایط چجوری بوده با توجه به غباری که بوده اطمینان نمی‌دهم که درصد ازن بیش از حد مجاز در اصفهان بوده باشد.

ازن تحت چه شرایطی و در چه مدت زمان پدیده می‌آید؟

فرآیند آن زمان بر است با این حال باید شرایط برای آن مهیا باشد، این آلاینده به طور مستقیم در هوا منتشر نمی‌شود بلکه توسط واکنش‌های شیمیایی بین اکسیدهای نیتروژن (NOx) و ترکیبات آلی فرار(VOCs) در حضور نور خورشید ایجاد می‌شود و به همین علت، میزان ازن در تابستان، در ساعات میانی روز به اوج و ساعتهای شب به حداقل می‌رسد. 

ازن هنگامی تشکیل می‌شــود که آلاینده‌های منتشــره ازخودروها، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، کارخانه‌های شیمیایی و سایر منابع در حضور نور خورشید واکنش شــیمیایی انجام می‌دهند. در کشور ما نیز به‌ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی و مناطق مجاور، به دلیل آلودگی شدید هوا، وجود گازهای آلاینده اولیه و همچنین آفتابی بودن هوا در عمده روزهای سال، شرایط را به سهولت برای انجام واکنش‌های اکسیداسیون فتوشیمیایی که به ایجاد گاز ازن منجر می‌شوند، ایجاد می‌کند.

براین اساس تمرکز ایستگاه‌های سنجش ازن را در دو ایستگاه خیابان پروین و شهر سجزی قرار داده شده زیرا تشکیل ازن زمان بر و از طرفی وزش باد غالب اصفهان دربیشتر ماه‌های سال از سمت غرب به شرق است. وقتی فعل و انفعالات انجام شد امکان سنجش غلظت این آلاینده وجود دارد. 

افزایش ازن در جو چه تاثیری بر محیط زیست و سلامت مردم دارد ؟ 

ازن به عنوان یک آلاینده ثانویه اگر منابع انتشاری آن حذف شود شاید در سطح زمین دیگر ازن تولید نشود.

از سوی دیگر ازن یک گاز خورنده و اکسید کننده قوی است که برای ضدعفونی آب مانند کلر از آن استفاده می‌شود، خاصیت اکسیدکنندگی سبب می‌شود که به عنوان یک آلاینده نیز مطرح باشد زیرا زمانی که غلظت بالایی از ازن را تنفس می‌کنیم این ذرات به بافتهای سیستم‌های تنفسی حمله می‌کنند، کسانی که آسم دارند با افزایش غلظت این آلاینده دچار مشکل می‌شوند، گاز ازن بر نایژه و نایژکها، سیستم تنفسی به شدت اثر می‌گذارد و عامل اصلی سرطان ریه و حنجره به شمار می‌رود. 

در غلظت‌های بالاتر از ۱۰۰ جزء در میلیارد، اثر تخریبی شدیدی بر مخاط و اندام‌های تنفسی جانوران و بافت‌های گیاهان دارد.

آیا طی هفته‌های اخیرغلظت بنزن در هوای اصفهان اندازه گیری شد؟ 

سال ۸۹ سنسور سنجش آلاینده بنزن در چند ایستگاه پایش هوا نصب شد اما به دلیل مشکلات فنی و کمبود اعتبارات خیلی فعالیت آنها ادامه نیافت، بنزن یک آلاینده سرطانا و خطرناک است. در حال حاضر برنامه‌ای برای سنجش و بررسی آلایندها در دستور کار است که نه تنها بنزن که چهار پارامتر ترکیبات فرار یا BTEX را اندازه گیری می‌کند و به زودی نتایج حاصل از نمونه برداری‌ها اعلام می‌شود، این اقدام از برنامه‌های جامع کاهش آلودگی هوا است که در صورت تأمین اعتبار پیگیری می‌شود. 

چرا در فصل تابستان و زمستان با آلودگی هوا مواجه هستیم؟ 

چون یک قاعده کلی وجود دارد؛ (با تغییر فصل، منابع آلاینده تغییر نمی‌کند) منابع آلاینده از جمله خودروها، تاسیسات، نیروگاه‌ها، پالایشگاه‌ها، در نیمه اول و دوم سال همواره در حال فعالیت هستند اما درصد انها متفاوت است.

 بیش از یک میلیون خودرو،  ۶۰۰ هزار موتور سیکلت و صنایعی که در شعاع ۵۰ کیلومتر شهر تمرکز دارن در تجمع آلایندها نقش به سزایی دارند پس در تابستان و زمستان منابع آلاینده خیلی تفاوتی نمی‌کند اما در زمستان به دلیل سردی هوا و سوختن حامل‌های انرژی بیشتر در حقیقت شرایط کمی بغرنج‌تر می‌شود، اما بقیه موارد بر اثر شرایط اقلیمی تأثیر می‌گذارد که همان آلاینده های ثانویه است.

تابستان و زمستان شرایط محیطی بر شدت آلودگی هوا تأثیر می‌گذارد؛ در زمستان آلاینده‌ها و سوختن حامل‌های انرژی و شرایط پایداری هوا وجود دارد که وارونگی هوا ( اینورژن) سبب می‌شود که آلاینده‌ها در سطح زمین حبش شده و غلظت ذرات معلق افزایش یابد. 

در تابستان به نوعی دیگر شرایط محیطی بر آلودگی هوا اثر گذار است،  تجمع آلاینده‌ها به دلیل گرمای هوا وجود ندارد اما چون هوا ناپایدارتر و تابش خورشبید شدید است روی آلاینده ها تأثیر می‌گذارد و غلظت آنها را افزایش می‌دهد.  

تکلیف کارگاه‌های گچ به عنوان منشأ تولید گرد و غبار در اطراف اصفهان چیست؟

در حال حاضر ۱۶ کانون تولید گرد وغبار در استان اصفهان شناسایی شده است و متاسفانه حدود ۴۰۰ هزار هکتار در اطراف شهر اصفهان ازجمله در برخوار، شاهین شهر و میمه پایگاه استقرار صنایع، کوره‌های آجر، گچ و آهک است. 

 در سال‌های اخیر برای ساماندهی این واحدها خیلی پیگیری کردیم حتی پرونده‌های قضایی برای آنها  تشکیل و برخی پلمب شدند. 

اما اقدام خوبی که شد غیر فعال کردن معادنی است که خوراک اولیه این کوره‌ها  را تأمین می‌کردند، در سالهای قبل پنج معدن وسیع بود که طی جلسات متعد و رایزنی با سازمان صمت و اداره کل منابع طبیعی استان توانسیتم شورای عالی معادن در تهران را برای تمدید نکردن مجوز استخراج از معادن در این مناطق قانع کنیم. در حال حاضر مجوز هفت معدن تمدید نشده و مجوز دو معدن دیگر نیز تا پایان امسال تمدید نخواهد شد. زمانی که برای  فعالیت اولیه این واحدها مانعت ایجاد شود در فرآیند تولیدشان تأثیر گذار خواهد بود. 

کوره‌های آجر نیز در اطراف اصفهان به تعداد زیاد وجود دارد که ساماندهی این واحدها نیز در جلسات کارگروه پیگیری می‌شود اما واقعیت این است که ساماندهی این‌ها نیازها به زیرساخت دارد که با توجه به کمبود منابع اعتباری که وجود دارد امیدواریم این معضل نیز به مرور برطرف شود. 

ساماندهی این‌ها، ایجاد زیرساخت و تعامل بین بخشی زیادی می‌طلبد، در واقع مشکل این‌ها کماکان وجود دارد به ویژه وقتی کانونی فعال می‌شود و باد شدید می‌وزد این‌ها مزید بر علت شده با وزش باد سبب تولید و انتشار حجم قابل توجهی از ذرات معلق می‌شوند. 

چند درصد ریزگردهای اخیر از سمت تالاب گاوخونی بود؟ 

گرد و غبار روزهای اخیر در تیر و خرداد ارتباطی به تالاب گاوخونی نداشت، بخشی مربوط به کانون‌های داخلی شمال وشمال شرق استان و بخشی هم کانون‌های بین مرزی اصفهان و سمنان بوده است. 

گاوخونی یک کانون خفته است و تاکنون فعال نشده زیرا هنوز یک رطوبت مختصر سطحی دارد، اما اگر خشکسالی ها ادامه یابد با توجه به این که سال‌های سال محلی برای تخلیه و تجمع پسابهای غیراستاندارد بوده است در صورت تبدیل شدن به کانون ریزگرد شرایط بغرنجی نه تنها برای استان اصفهان بلکه برای استان‌های همجوار به وجود می‌آید، شرایط بسیار نگران کننده‌ای است.

گفت‌وگو از: نداسپاهی - خبرنگار ایمنا