به گزارش خبرنگار ایمنا، بشر در طول تاریخ همواره سازگارترین مکان را برای سکونتگاه‌های موقت و دائمی انتخاب کرده و سعی داشته تا خود و سکونتگاهش را در برابر حوادث طبیعی محفوظ نگه دارد.
مکان استقرار شهرهای تاریخی مثل تخت جمشید گواهی عینی بر دقت نظر گذشتگان در انتخاب مکان مناسب سکونتگاه شهری است، این شهر تاریخی در ارتفاع کمی نسبت به سطح زمین ساخته شده است تا از خطر سیلاب در امان بماند.
سازگاری انسان با طبیعت در گذشته و جلوگیری از تجاوز به حریم رودخانه‌ها و مسیل‌ها موجب شده تا درصورت بارش شدید باران و ایجاد سیلاب، خسارتی به سکونتگاه‌ها وارد نشود، نکته‌ای که امروزه در توسعه و پیداش شهرها و شهرک‌ها کمتر به آن توجه شده و حتی در مواردی کاملا مورد بی توجهی قرار گرفته است.
توسعه شهرهای امروزی در حریم و بستر رودخانه و مسیل‌ها موجب شده تا در صورت طغیان رود و به راه افتادن سیلاب خسارت‌های جانی و مالی زیادی به ساکنان سکونتگاه‌ها وارد شود، همانند حوادثی که اوایل سال جاری اکثر نقاط کشور را درگیر خود کرد.
خطر سیل شیراز سایر شهرها را تهدید می‌کند
بنا بر اعلام رییس جمعیت هلال احمر ایران میزان خسارت‌های سیل اخیر ۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است، بارندگی ابتدای سال جاری بیشتر از ۲۵ استان کشور را درگیر خود کرد و زنگ خطر را برای مدیران شهرهای کشور به صدا درآورد. استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان و شهرهای شیراز، خرم‌آباد و پل دختر بیشترین خسارت را در وقوع سیل اخیر متحمل شدند.
شهرهایی که در حریم یا بستر رودخانه‌ها و مسیل‌ها توسعه پیدا کرده‌اند در معرض خطر تخریب هستند و باید تصمیم جدی برای جلوگیری از توسعه بیشتر آنها در نظر گرفته شود، به علاوه در نظر داشتن راهکارهایی مدبرانه برای کنترل روان آب در زمان بارش شدید باران حائز اهمیت است.
حال طراحی متناسب یک شهر برای کنترل سیلاب‌های چند ساله و راهکارهایی برای انتقال و هدایت روان آب‌ها از ضرورت‌هایی است که باید مورد توجه طراحان و برنامه‌ریزان شهری قرار بگیرد.
زیرساخت‌های شهر در معرض تهدید
علیرضا دلال زاده، کارشناس ارشد عمران با گرایش سازه‌های هیدورلیکی در این‌باره می‌گوید: چنانچه شدت بارش بیشتر از حدی باشد که در طراحی زیرساخت‌های شهری در نظر گرفته شده است، احتمال وارد شدن خسارت به زیرساخت‌های شهر وجود دارد، ضوابط در نظر گرفته شده برای طراحی آبروهای شهر براساس استانداردهای موجود با دوره بازگشت‌های دو، پنج و ۱۰ ساله است، بنابراین چنانچه بارش با دوره بازگشت صد ساله اتفاق بیفتد آبروها توان تجمیع و هدایت آب را نداشته و زیرساخت‌های شهر در معرض تهدید قرارخواهند گرفت.
وی تصریح می‌کند: چنانچه شدت بارش فراتر از فرضیات طراحی در نظر گرفته شده برای آبروها باشد باید امکانات دیگری فراهم شود تا حجم اضافی آب دفع شده و تاسیسات شهری و شهروندان در معرض آسیب کمتری قرار بگیرند.
وی می‌افزاید: جزییات طراحی یک شهر باید به گونه‌ای باشد که از آسیب‌های احتمالی بارش باران تا حد امکان جلوگیری کند در گذشته شهرها در بستر و حتی حریم رودخانه‌ها احداث نمی‌شد و گذشتگان حرمتی برای حریم رودخانه قائل بودند.
این کارشناس سازه‌های هیدرولیکی ادامه می‌دهد: همزمان با روند توسعه شهرها، ارزش زمین شهری بالا رفته و رعایت حرایم رودخانه برای جلوگیری از ساخت و ساز به دست فراموشی سپرده شده است، شهرها نه تنها در حریم رودخانه‌ها بلکه حتی در پاره‌ای موارد در بستر رودخانه نیز توسعه پیدا کردند و بخشی از مسیر حرکت آب در رودخانه‌ها بسته شد.
راهکارهای موثر برای مقابله با سیلاب در شهرها
دلال زاده تصریح می‌کند: طراحی صحیح شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی، تعیین حد بستر و حریم رودخانه و رعایت آن از جمله راهکارهای مقابله و به عبارت بهتر سازگاری با سیل و سیلاب در شهرها است.
وی تاکید دارد: تعیین حد بستر و حریم رودخانه از سال‌ها پیش قانونی شده است، اما در این زمینه کم‌کاری‌هایی انجام گرفته، البته تعیین حریم رودخانه در شهر اصفهان و شهرهای استان اصفهان نسبت به شهرهای کشور دیگر وضعیت بهتری دارد.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی می‌گوید: طراحی سازه‌های هیدرولیکی مهار و دفع سیلاب در شهرها از جمله رودخانه‌ها و مسیل‌ها براساس بیشینه‌ها یا سیلاب‌های با دوره بازگشت ۵۰، ۱۰۰ ساله و یا بیشتر از نظر اقتصادی به صرفه نیست و معمولا تعیین حد بستر و حریم رودخانه بر اساس سیلاب با دوره بازگشت ۲۵ ساله انجام می‌شود.
دلال زاده ادامه می‌دهد: طراحی شهری برای مقابله با سیلاب همراه با درصدی از ریسک انجام می‌شود، اما آمادگی برای مقابله یا سازگاری با روان‌آب در مواقع اضطراری ضرورت دارد، بنابراین چنانچه میزان سیلاب از بیشینه در نظر گرفته شده برای طراحی تاسیسات و زیرساخت‌های شهر بیشتر باشد، باید آمادگی لازم برای تخلیه روان‌آب و دور نگهداشتن شهروندان از مخاطرات احتمالی وجود داشته باشد.
وی با اشاره به مشخصه‌های موثر در طراحی تأسیسات شهری برای جمع‌آوری آب‌های سطحی، خاطرنشان می‌کند: عواملی از جمله شرایط آب و هوایی و اقلیمی، فیزیوگرافی، توپوگرافی و به ویژه شناخت شیب زمین و وضعیت حد بستر و حریم رودخانه باید در طراحی زیرساخت‌های شهری مدنظر قرار بگیرد، سپس میزان روان‌آب محاسبه و براساس آن سازه‌هایی متناسب برای جمع آوری، انتقال و دفع آب طراحی و ساخته می‌شود.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی می‌افزاید: برخی شهرها زهکش طبیعی و مناسبی را به دلیل وجود رودخانه یا مسیل دارد و روان‌آب‌های حاصل از بارش باران در این شهرها باید به سمت این زهکش‌ها هدایت شود در صورتی که انتقال روان‌آب به درستی انجام نشود احتمال وقوع سیلاب و آبگرفتگی افزایش پیدا می‌کند.
دلال زاده تاکید می‌کند: برخی مواقع شرایط لازم و زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری آب‌های سطحی شهر وجود دارد، اما تخلیه زباله‌های شهری و نخاله‌های ساختمانی در مجاری انتقال آب و کانال‌ها مانع از انتقال روان آب‌ها شده و مشکلاتی را در زمان بارش شدید باران ایجاد می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: چنانچه تاسیسات و مجاری انتقال آب به درستی پاسخگو نباشد احتمال وقوع سیلاب در زمان بارش باران‌های سیلابی وجود دارد، اما در صورتی که مسیر گذر سیلاب باز باشد همین روان‌آب اثرات موثر و خوبی برای تغذیه و تقویت آب‌های زیرزمینی دارد.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی عنوان می‌کند: مقابله با سیلاب در شهرها چندوجهی است و چنانچه یکی از این ابعاد مدنظر قرار نگیرد، مقابله با روان‌آب‌ها در شرایط اضطرار با چالش‌های جدی مواجه می‌شود.
دلال زاده می‌افزاید: سازگاری با طبیعت و جلوگیری از توسعه شهرها در حریم رودخانه یا مسیل همراه با طراحی تاسیسات انتقال و دفع روان‌آب باید مدنظر قرار بگیرد، زیرا مقابله با رویدادهای طبیعی همیشه جوابگو نیست و سازگاری و تطبیق با طبیعت اهمیت بیشتری دارد.
لایروبی جوی‌ها و انتقال روان‌آب‌ها
وی تصریح می‌کند: آبخیزداری اهمیت بیشتری نسبت به لایروبی دارد، زیرا آبخیزداری صحیح موجب شده رسوبات در رودخانه‌ها و مسیل‌ها به میزان قابل توجهی انباشت نشود، بنابراین از قبل باید برای جلوگیری از ورود رسوبات به رودخانه و زهکش‌ها و حتی آبروها برنامه‌ریزی کرد.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی می‌افزاید: انجام لایروبی برای تمیز نگاه داشتن بستر رودخانه کاری به جا و مناسب است، اما توجه به آبخیزداری در بالادست اهمیت بیشتری دارد.
دلال زاده ادامه می‌دهد: رودخانه موجودی زنده با دینامیک پویا است که به صورت طبیعی خود را بازیابی می‌کند، بنابراین چنانچه مانعی به صورت دستی برای تقسیم آب در مسیر رودخانه ایجاد شود، جریان آب و رودخانه به مانع ایجاد شده واکنش نشان داده و روند طبیعی فرسایش و رسوب‌گذاری در بستر رودخانه تغییر می‌کند، بنابراین معمولا چنانچه در بالادست عملیات آبخیزداری به طور مناسب انجام شده باشد و دست کاری در بستر رود انجام نشود نیازی به لایروبی رودخانه‌ها و مسیل‌ها نیست.
زاینده رود زمینه زهکشی مناسبی در شهر اصفهان فراهم می‌کند
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی می‌گوید: میزان جریان انتقالی آب در شهر اصفهان به وسیله رودخانه زاینده رود تقریباً تثبیت شده است و طبق برآوردهای انجام شده این رودخانه توان عبور حدود ۱۰۰ مکعب آب بر ثانیه را دارد، البته در صورت بارندگی شدید امکان بروز آبگرفتگی خیابان‌ها و مجاری آب‌بر در حاشیه رودخانه و پارک‌های سطح شهر وجود دارد.
دلال زاده خاطرنشان می‌کند: شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی در شهر اصفهان نسبتاً مناسب است و وجود جوی‌ها، باغچههای متعدد و چاهک‌های جذبی شرایط را بهتر می‌کند، چاهک‌های جذبی آب‌های سطح معابر و کوچه‌ها را جذب کرده و به سفره‌های آب زیرزمینی منتقل می‌کند.
وی با اشاره به ثبات نسبی حریم رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان، ادامه می‌دهد: وجود زیرساخت‌های موثر در شهر اصفهان اثرات تخریبی ناشی از روان‌آب را کاهش می‌دهد و معتقدم بستر این رودخانه نباید به بهانه ساماندهی، غیر کارشناسانه و غیر علمی دست‌کاری شود، همانند دستکاری‌هایی که اواخر دی ماه سال ۹۷ به خصوص در شهر اصفهان، بالادست شهر و ایستگاه‌های آب‌سنجی انجام شد.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی تصریح می‌کند: دستکاری‌های اخیر انجام شده در مقاطع رودخانه در شهر، بالادست شهر و در برخی نقاط در حوضه رودخانه زاینده رود، باعث بروز مشکلات جدی، افزایش فرسایش و افزایش آورد میزان رسوب می‌شود این در حالی است که حفظ و نگهداری مقاطع رودخانه ضرورت بسیاری داشته و دستکاری‌های بدون طرح در مقاطع ایستگاه‌های هیدرومتری که برای اندازه‌گیری آب استفاده می‌شود، غیر فنی و غیر کارشناسی است.
دلال زاده با بیان اینکه در حال حاضر هیچ ایستگاه هیدرومتری در طول رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان وجود ندارد، ادامه می‌دهد: با تخریب یک ایستگاه هیدرومتری در پایین دست پل خواجو در سال ۶۹، اندازه‌گیری مستمر و مداوم دبی آب رودخانه در شهر اصفهان به صورت دقیق انجام نمی‌شود، هرچند اندازه‌گیری مقطعی در بعضی موارد اهداف مطالعاتی و تحقیقاتی دارد.
توسعه شهر در مسیل‌ها
وی تاکید می‌کند: چنانچه شهری در نزدیکی مسیل گسترش پیدا کرد مسیر انتقال آب باید باز گذاشته شود، به عنوان مثال شهر زاهدان میان دو مسیل طبیعی ایجاد شده است و چند مسیر طبیعی قدیمی برای انتقال آب دارد که باید حفظ می‌شد.
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی خاطرنشان می‌کند: توسعه شهر زاهدان موجب شده تا خانه‌ها و تاسیسات شهری بر روی مسیل‌ها گسترش پیدا کند در حالی که مسیر عبور آب باید بازگذاشته شود، در نتیجه چنانچه سیلابی به راه بیفتد تاسیسات و خانه‌هایی که بر روی مسیل و حاشیه آن ساخته شده‌اند در معرض خطر و حتی تخریب است.
دلال زاده می‌افزاید: توجه به مکان قرارگیری شهر در نحوه طراحی آن تاثیر گذار است، شهری که در ارتفاعات و بلندی‌های دشت‌ها ساخته شده باشد کمتر در معرض خطر سیلاب قرار دارد در حالی که شهرهای ساخته شده در پای دامنه ارتفاعات، پستی‌های دشت‌ها و حاشیه آن ساخته شده‌اند بیشتر در معرض سیل است.
وی با اشاره به ضرورت راه‌های دسترسی به منابع آبی، خاطرنشان می‌کند: شهر باید به گونه‌ای طراحی شود تا در عین نزدیکی به منابع آبی، شیب مناسبی به سمت زهکش طبیعی منطقه نیز داشته باشد، این مسیر باید به نسبت بیشینه سیلاب در نظر گرفته شده تعریض یا آزاد باشد و از ایجاد سطوح نفوذ ناپذیر و موانع در مسیر زهکش جلوگیری شود.
برآورد میزان روان آب و طراحی شهری
این مهندس سازه‌های هیدرولیکی تصریح می‌کند: برآورد میزان روان آب به منظور رعایت اصول مهندسی در طراحی سازه‌ها و سطوح شهری است، محاسبه میزان روان‌آب و هدایت آن به وسیله کانال‌ها و جوی‌های کنار خیابان، نفوذپذیر نگه داشتن سطح شهر و ایجاد مخازن جمع‌آوری آب سیلاب در صورت امکان از جمله اقدامات انجام گرفته براساس برآورد میزان رواناب در طراحی شهری است.
دلال زاده خاطرنشان می‌کند: آب ذخیره شده در این مخازن می‌تواند برای تامین بخشی از آب مورد نیاز شهرها از جمله آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
به گزارش ایمنا، رعایت اصول متناسب در طراحی شهری و برآورد دقیق میزان بارش باران در سال‌های متوالی مانع از وارد شدن خسارات جدی به زیرساخت‌های شهری می‌شود و منبع خوبی را برای تامین آب مورد نیاز شهرها فراهم می‌کند در این راستا توجه به مکان قرارگیری شهر، زهکش‌های طبیعی، مسیل‌ها، وضعیت توپوگرافی و اقلیمی منطقه شهری اهمیت زیادی دارد.
نظر شما