به گزارش خبرنگار ایمنا، اصطلاح "آلاینده‌های نوپدید" به هر ماده شیمیایی طبیعی و انسان ساخت و یا میکروارگانیسمی گفته می‌شود که به طور کلی در محیط زیست پایش نمی‌شود، اما توان ورود به محیط و ایجاد اثرات سوء یا مشکوک بر محیط زیست ( اکولوژی) و سلامت انسان دارد.
بخش عمده‌ای از این آلاینده‌ها از طریق تصفیه خانه‌های فاضلاب، شیرابه‌های محل دفن پسماندها، روان آبهای سطحی و ترکیبات مورد استفاده در بخش کشاورزی و دامپروری وارد خاک و منابع آبی سطحی و زیرزمینی می‌شود و محیط زیست را آلوده می‌کند.
براساس اعلام سازمان علمی " بررسی زمین شناختی ایالات متحده" آلاینده‌های نوپدید شیمیایی موجود در محیط‌های آبی به ویژه آب و فاضلاب در چهار گروه اصلی آنتی بیوتیک های حیوانی و انسانی، داروهای تجویزی و غیر تجویزی انسانی، فرآورده‌های موجود در فاضلاب صنعتی و خانگی و همچنین هورمون‌های جنسی و استروئیدی طبقه بندی می‌شود.
این آلاینده‌ها درحال حاضر در برنامه‌های پایش روتین بین المللی و ملی قرار ندارد و سرنوشت، رفتار و اثرات سمی آنها بر محیط زیست نیز به خوبی درک نشده است در حالی که از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی ( دهه ۷۰ شمسی) در جهان تحقیقات و مطالعات شناختی آلاینده های نوپدید آغاز شد و در ایران نیز طی یک دهه اخیر مطالعاتی در این زمینه انجام شده است
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نیز به تازگی و در پی پژوهش‌های انجام شده یکی از علت‌های آلودگی آب زاینده رود و منابع آب زیرزمینی را تخلیه آنتی بیوتیک ها و هورمون‌ها اعلام کرد و نسبت به تبعات وجود این آلاینده‌ها در رودخانه زاینده رود که منبع اصلی تأمین آب شرب مردم اصفهان است، هشدار داد، خبرنگار ایمنا در خصوص نتایج این پژوهش گفت و گویی با مهدی امین، رییس مرکز تحقیقات محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی اصفهان داشته است که در ادامه می‌خوانید؛
میزان آلاینده‌های نوپدید در کدام بخش از رودخانه زاینده رود بیشتر است؟
تصفیه خانه جنوب، یکی از منابع اصلی ورود هورمون و آنتی بیوتیک به محیط زیست و منابع آب است، زیرا این هورمون‌ها از بدن حدود دو میلیون نفر جمعیت شهر اصفهان در فاضلاب دفع شده و به تصفیه خانه جنوب می‌رود. در حقیقت این‌ها همان داروهایی است که افراد مصرف می‌کنند، حدود ۴۰ درصد این آنتی بیوتیک ها در بدن انسان جذب می‌شود و بقیه متابولیت هایش از طریق ادرار و مدفوع دفع و از این طریق وارد فاضلاب می‌شود. این‌ها هر کدام به مقدار نانوگرم هم که از بدنشان دفع کنند، غلظت بسیار بالایی می‌شود. نتیجه یک تحقیق نشان داد که میزان لجن فعال در خروجی یک تصفیه خانه شهری ۷۴ میکروگرم بر لیتر بوده است. هم اکنون همکاران ما در حال مطالعه بر میزان هورمون‌های انسانی در تصفیه خانه جنوب هستند و مطالعه وجود آنتی بیوتیک ها نیز در دست کار است، در خصوص شبه هورمون‌ها نیز اقداماتی شده و در کل کشور، روز به روز مطالعاتی در این خصوص در حال افزایش است.
آیا می‌توان گفت که بالاترین میزان غلظت آلاینده‌های نوپدید در فاضلاب شهری وجود دارد؟
تنها تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری دارای آلاینده‌های نوپدید نیست، منشأ این آلاینده‌ها انسانی، دامی، شیلات و صنعتی است. فاضلاب دامداری‌ها غلظتشان فوق العاده بیشتر از فاضلاب تصفیه خانه‌های شهری است زیرا مصرف آنتی بیوتیک ها در دامداری‌ها با دوز بالاتری انجام می‌شود بنابراین یکی از منابع تخلیه آنتی بیوتیک ها در رودخانه و آب زیرزمینی، دامداری‌ها است. در بسیاری از کشورها همانگونه که تصفیه خانه‌های شهری ملزم به رعایت استانداردها برای تصفیه فاضلاب هستند دامداری ها نیز ملزم به داشتن تصفیه خانه و رعایت اصول بهداشتی هستند. در حال حاضر بسیاری از دامداری‌ها تصفیه خانه ندارند و یا اگر دارند قسمت حذف آنتی بیوتیک ها وجود ندارد.
گروه بعدی شیلات است که خیلی آنتی بیوتیک مصرف می‌کند، شمار زیادی از پرورش ماهی‌ها در بالادست رودخانه زاینده رود در استان چهارمحال و بختیاری است که این‌ها سیستم باز هستند یعنی آب را از رودخانه برای پرورش ماهی برداشت کرده و دوباره بدون تصفیه به رودخانه برمی گردانند.
صنایع داروسازی، غلظت بالاتری دارند، ولی ادعا می‌کنند ما آنتی بیوتیک را می‌شکنیم و سپس تخلیه می‌کنیم، البته درست می گویند تصفیه خانه‌های صنعتی آنتی بیوتیک ها را می‌شکنند یا به طور کلی آن را در فاضلاب تخلیه نمی‌کنند زیرا از نظر اقتصادی متحمل ضرر می‌شوند، خودشان کنترل می‌کنند اما با این وجود ممکن است در برخی موارد راهی برای تخلیه به منابع آب زیرزمینی نیز داشته باشند.
آیا تالاب گاوخونی نیز به آلاینده‌های هورمونی و آنتی بیوتیک ها آلوده است؟
باید غلظت این آلاینده‌ها در این منطقه و طی فواصل مختلف اندازه گیری شود تا میزان تجزیه و یا جذب در خاک مشخص شود ممکن است به خاک بچسبد یا آنکه با آب در مسیر، جریان داشته باشد، بر این اساس در حال حاضر نمی‌توان گفت میزان آلاینده‌های نوپدید در ورزنه و تالاب گاوخونی بیش از دیگر مناطق استان اصفهان است.
با این حال اگر این آلاینده‌ها در خاک بماند به هر طریقی به آبهای زیرزمینی می‌رسد و منابع آبی را آلوده می‌کند این در حالی است که در برخی از شهرها آب شرب از چاه‌ها تأمین می‌شود، از سوی دیگر در کشاورزی نیز آب چاه برای آبیاری مورد استفاده است به این ترتیب آلاینده‌های هورمونی و آنتی بیوتیکی دوباره به چرخه غذایی انسان و حیوان برمی گردد و در بلند مدت سلامت محیط زیست و انسان را تهدید می‌کند.
آیا افزایش بیماری‌های غیرواگیر از جمله انواع سرطان‌ها در اصفهان به دلیل وجود آلاینده‌های نوپدید است؟
وجود آلاینده‌های نوپدید در محیط زیست اصفهان در حال بررسی و اندازه گیری است و هنوز به مرحله ارتباط سنجی نرسیده‌ایم، اما برخی آلاینده‌های موجود در هوا مانند بنزن، اروماتیک های حلقوی و دیگر ترکیبات مانند فتالات می‌تواند بر افزایش سرطان‌ها نقش داشته باشد و این مسئله ثابت شده است.
به تازگی حدود شش پژوهش دانشگاهی انجام شده که غلظت متابولیت های بنزن، فتالات و آفت کش ها وهیدروکربنات های اروماتیک حلقوی در ادراردانش آموزان ۶ تا ۱۸ سال اصفهان انجام اندازه گیری شد و نشان داد که غلظت‌هایی وجود دارد. غلظت این آلاینده‌های نوپدید در مقایسه با کشورهای اروپایی و برخی کشورهای آسیایی مانند ژاپن و چین بیشتر و در مقایسه با کشورهایی مثل افغانستان و پاکستان کمتر است، این نتایج یک عامل خطر برای افزایش ریسک سرطان و انواع بیماری غیر واگیر و مختل کننده غدد درون ریز شناخته می‌شود.
هورمون‌های مختل کننده سیستم غدد درون ریز در بدن گونه‌های آبی و خشکی تجمع می‌یابد و روی سیستم‌های غدد دورن ریز، عصبی، ایمنی و دیگر سیستم‌هایی که از تنظیم کننده‌های شیمیایی استفاده می‌کنند اثر منفی می‌گذارد، از سوی دیگر این ترکیبات به راحتی تجزیه نمی‌شود و توسط بدن دفع می‌شود و بارها وارد چرخه متابولیسم انسان و حیوان شده و عملکرد هورمون‌ها را مختل می‌کند. مهم‌ترین اثرات این ترکیبات اختلال در ارگان‌های تولید مثل و افزایش سرطان‌ها است .
آلاینده‌های آنتی بیوتیکی و هورمون‌ها طی چه مدت در رودخانه تخلیه شده است؟
مدت بسیار طولانی؛ در حقیقت از وقتی که انسان هورمون و دارو مصرف می‌کند، این آلاینده‌ها در محیط رهاسازی می‌شود، اما طی دو دهه اخیر در ایران با پیشرفت تکنولوژی این معضل زیست محیطی شناسایی شده است و برخی دستگاههای آزمایشگاهی مشخص کردند که این ذرات در حد میکروگرم و نانوگرم در آب و خاک وجود دارد.
در کشورهای توسعه یافته مانند اروپا و امریکا از حدود ۳۰ سال پیش که پی به وجود این آلاینده‌ها در فاضلاب بردند روش تصفیه آن را نیز بررسی و اجرا کردند اما در حال حاضر ما در حال شناسایی این آلاینده‌ها هستیم و به دلیل گرانی تجهیزات، تاسیسات مناسب سیستم فاضلاب مجهز به حذف آلاینده‌های نوپدید وجود ندارد.
ما در ایران از ۱۵ سال پیش شناسایی و اندازه گیری این آلاینده‌ها را شروع کردیم با این حال اگر جایی در کشور بوده که تصفیه خانه جدید ساخته باشند ممکن است تمهیداتی برای حذف این آلاینده‌ها در تاسیسات فاضلابی در نظر گرفته باشند ولی تصفیه خانه‌های قدیمی در کشور از جمله تصفیه خانه‌های اصفهان سیستم حذف این آلاینده‌ها را ندارد.
رویکرد مناسب برای حذف آلاینده‌های نوپدید از فاضلاب چیست؟
تحقیقات نشان داده است که انواع سیستم‌های تصفیه آب و فاضلاب از جمله روش‌های حذف فیزیکی " ته نشینی، ترسیب، جذب سطحی، فیلتراسیون، تعویض یون" اکسیداسیون شیمیایی/ گندزدایی " کلرزنی، ازن زنی" و تبدیل بیولوژیکی " لجن فعال و فیلترچکنده" می‌تواند تا حدودی آلاینده‌های نوپدید را حذف کند.
البته در تصفیه بیولوژیک این آلاینده‌ها چالش‌هایی وجود دارد برای مثال غلظت بالای ترکیبات دارویی و هورمون‌ها در فاضلاب می‌تواند بر تصفیه بیولوژیکی و جمعیت میکروبی اثر سو داشته باشد و از تصفیه مؤثر فاضلاب جلوگیری کند. یک فناوری منفرد و قدیمی تصفیه فاضلاب نمی‌تواند فاضلابی حاوی مجموعه پیچیده‌ای از مواد آلی طبیعی، فلزات، میکروارگانیسم‌ها، ترکیبات آلی، مونومرها و مواد دارویی را به طور مطلوب تصفیه کند. به طورکلی مناسب‌ترین رویکرد برای حذف آلاینده‌های نوپدید از فاضلاب حاوی مخلوط پیچیده‌ای از ناخالصی‌ها، به کارگیری سیستم هیبریدی به صورت مرحله‌ای است.
راه حل حذف این آلاینده‌ها از منابع آبی اصفهان چیست؟
روش حذف این آلاینده‌ها از فاضلاب‌ها به شرکت‌های آب و فاضلاب بستگی دارد. شرکت آب و فاضلاب می‌داند این مشکل وجود دارد اما بودجه ندارند که تصفیه خانه‌ها را ارتقا دهد. براین اساس در حال حاضر این آلاینده‌ها به محیط زیست می‌رود و اثراتش را می‌گذارد و آن را آرام آرام از بین می‌برد و آینده و سلامت مردم را تهدید می‌کند. وجود برخی از این مواد در محیط سه اثر مشخص بر انسان دارد که از جمله آنها می‌توان به ناهنجاری زایی، افزایش تراتوژنیک موتاژنیک و افزایش انواع سرطان اشاره کرد. انواع آلاینده‌ها طی این همه سال که وارد محیط شده اثرات خودش را دارد انواع و اقسام ترکیبات، سموم و فلزات سنگین در هوا و خاک که این‌ها اضافه بر وجود آنتی بیوتیک ها و هورمون‌ها در محیط منتشر شده است.
نوسازی و تجهیز تصفیه خانه‌های اصفهان چقدر بودجه نیاز دارد؟
اگر بخواهیم سه تصفیه خانه بزرگ اصفهان که شمال و جنوب و شرق باشد را در نظر بگیریم بالغ بر ۱۰۰ میلیارد بودجه نیاز است تا این‌ها به تکنولوژی روز تصفیه خانه‌ها از جمله بخش حذف آلاینده‌های نوپدید " آنتی بیوتیک ها" مجهز شوند، بنابر گفته مسئولان آب و فاضلاب، تصفیه خانه‌های فعلی استان برای رسیدن به شرایط مطلوب به اعتباری بالغ بر ۱۰۰ میلیارد نیاز دارد. اگر بودجه را تأمین کنند، شرکت آب و فاضلاب خیلی راحت تاسیسات را نصب می‌کند.
به هر صورت همه این اقدامات بر اساس تکنولوژی است و تکنولوژی هم باشد پس از آن مباحث اقتصادی مطرح می‌شود، همه شعار محیط زیست را می‌دهند ولی حتی اولویت چهارم و پنجم برنامه هایشان هم نیست، به قول مسئولان هر وقت مشکلات اقتصادی به وجود می‌آید اولین جایی که از بودجه آن کاسته می‌شود، محیط زیست است. در سال‌های گذشته که مشکلات کمبود برق وجود داشت قبل از اینکه برق شهر را قطع کنند، اول برق تصفیه خانه را قطع می‌کردند. به هر صورت همه براساس هزینه ای است که مسئولان می‌خواهند پرداخت کنند.
کشورهای توسعه یافته سال‌ها پیش به این نتیجه رسیدند که بر بهسازی رودخانه‌ها، حفاظت از خاک و منابع آب و کاهش آلاینده‌های زیست محیطی سرمایه گذاری کنند و طی چند سال نتیجه را در کاهش بیماری‌های غیرواگیرشان مشاهده کردند. به این دلیل به طور جدی به دنبال پاکسازی تمام رودخانه‌ها از انواع آنتی بیوتیک ها و هورمون‌ها هستند.
آیا می‌توان زاینده رود را از این آلاینده ها پاکسازی کرد؟
بله زاینده رود را هم می‌توان پاکسازی کرد اما تمام آنها که آلاینده‌ها را در زاینده رود تخلیه می‌کنند باید سیستمشان را اصلاح کنند، یکی از منابع نقطه‌ای زاینده رود تصفیه خانه جنوب است.
گفت و گو از : نداسپاهی - خبرنگار ایمنا
نظر شما