به گزارش خبرنگار ایمنا، ارتباطات گسترده و تعاملات در سطوح ملی و فراملی موجب شده تا برنامه‌ریزی برای یک شهر تحت تاثیر مشخصه‌های متفاوتی قرار بگیرد، فرآیندهای مداخله‌گر و تاثیرگذار در برنامه‌ریزی کالبدی و غیر کالبدی تنها محدود به محیط داخلی شهرها نمیشود بلکه نحوه برنامه‌ریزی در روستاها، شهرهای کوچک اطراف، شهرستان‌ها، استان‌های دیگر و حتی سطوح فراملی بر نحوه تاثیرگذاری برنامه‌های شهری موثر است.
بنابراین برای بهبود شرایط یک شهر و برنامه‌ریزی واقع‌گرایانه توجه صرف به شرایط داخلی شهرها پاسخگو نیست بلکه ابعاد مختلف یک شهر از جمله بعد اقتصادی، فرهنگی، کالبدی و اجتماعی باید در بستر محیطی آن بررسی شده و ارتباطات متقابل میان شهر و بستر شکل‌گیری آن مورد توجه قرار بگیرد.
البته امروز طرح‌های کلانی که در سطح ملی تهیه می‌شود جزئی‌تر، کامل‌تر و دقیق‌تر شده تا عینیت بیشتری برای شهر و منطقه شهری داشته باشد.
حال با توجه به اینکه یکی از برنامه‌ریزی‌های مهم و تاثیرگذار بر فرآیند برنامه‌ریزی شهری «برنامه‌ریزی منطقه‌ای» است که در این باره و همچنین نحوه تاثیرگذاری آن بر شهرها و کلانشهرهای کشور با "همایون نورایی" دکترای شهرسازی و عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان گفت و گویی داشته‌ایم که در ادامه ماحصل آن را می‌خوانید:
برنامه‌ریزی منطقه‌ای به چه نوع برنامه‌ریزی گفته می‌شود؟
برنامه‌ریزی مجموعه‌ای از تصمیمات آگاهانه است، تصمیماتی که بتواند در رسیدن به اهداف افراد را یاری کند برنامه‌ریزی به دو بخش برنامه‌ریزی کلی و جزیی تقسیم می‌شود.
روستاها به عنوان جزیی‌ترین بخش‌های کالبدی، محیطی و سکونتگاه‌های بشری نیازمند برنامه‌ریزی هستند که تحت عنوان برنامه‌ریزی «هادی» یا «طرح هادی» شناخته می‌شود در حالی که هر شهر یا منطقه شهری در مقیاسی بالاتر از روستا قرار دارد و طرح جامع به عنوان طرحی کلی برای برنامه‌ریزی در سطح یک شهر است، اما طرح تفضیلی مشخصه‌های لازم برای یک منطقه از شهر را مشخص می‌کند.
ارتباط متقابل و متناسب بین شهر و روستا، روستا با روستا و شهر با شهر نیازمند برنامه‌ریزی است، زیرا محیط شهری و روستایی با هم ارتباط متقابل داشته، از یکدیگر تأثیر می‌پذیرند و متقابلاً بر روی هم اثر می‌گذارند، برای فهم دقیق برنامه‌ریزی منطقه‌ای باید در ابتدا تعریفی از مجموعه شهری داشته باشیم.
مجموعه شهری تعدادی شهر کوچک و بزرگ در کنار یکدیگر و به مرکزیت شهری با جمعیت ۵۰۰ هزار نفر یا بیشتر است، به طور مثال اصفهان شهری مرکزی است که شهرهایی مثل نجف آباد، دولت آباد، خورزوق، فلاورجان و بهارستان در اطراف آن قرار دارند، ارتباط بین این شهرها در سطوح بین شهری مفهوم پیدا می‌کند.
ارتباط بین روستاها نیز در قالب برنامه‌ریزی منظومه روستایی یا مجموعه روستایی انجام می‌شود، البته در سطوح بین روستایی باید روستایی با نقش مرکزی و روستایی با نقش حاشیه‌ای مشخص شود. در دنیای امروزی توجه صرف به یک شهر یا روستا به صورت جداگانه ممکن نیست، بلکه برنامه ریزی باید در سطحی فراتر از شهر یا روستا انجام شود، از این برنامه‌ریزی تحت عنوان برنامه‌ریزی منطقه‌ای نام برده می‌شود.
برنامه‌ریزی منطقه‌ای چه سطوحی را در بر می‌گیرد؟
نخستین سطح برنامه‌ریزی منطقه‌ای، برنامه‌ریزی برای مجموعه شهری است، مجموعه شهری تعدادی شهر کوچک و بزرگ در کنار یکدیگر و به مرکزیت شهری با جمعیت ۵۰۰ هزار نفر یا بیشتر است.
برنامه‌ریزی منطقه‌ای طرح ناحیه‌ای را نیز شامل می‌شود، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای برنامه‌ریزی برای ارتباط متقابل بین یک یا چند شهرستان است که از آن به عنوان طرح آمایش استان نیز یاد می‌شود. برنامه‌ریزی در سطحی فراتر از سطح ناحیه‌ای و میان چند استان برنامه‌ریزی بین منطقه ای قلمداد می‌شود.
برنامه‌ریزی آمایش سرزمین در چه سطحی انجام می‌شود؟
برنامه‌ریزی در سطح کشور با نام برنامه‌ریزی آمایش سرزمین شناخته می‌شود، دو نوع طرح آمایش سرزمین و طرح کالبد ملی در سطح کشور تهیه می‌شود اما برنامه‌ریزی منطقه‌ای در سطوح فراشهری یا فراروستایی و در محدوده چند روستا یا شهر انجام می‌شود.
برنامه‌ریزی منطقه‌ای روابط بین شهرها، روستاها، شهرستان‌ها، استان‌ها و مجموعه سکونتگاه‌ها را بررسی می‌کند.
هدف از برنامه‌ریزی منطقه‌ای چیست؟
وجود مشکلات و مقتضیات متعدد موجب پیگیری برنامه‌ریزی منطقه‌ای می‌شود یکی از مهم‌ترین ضرورت‌های برنامه‌ریزی منطقه‌ای متعادل نبودن درون مناطق یا میان مناطق است به عبارت دیگر در کل کشور برخی از مناطق و استان‌ها محروم و برخی دیگر برخوردار هستند.
نبود تعادل بین مناطق مختلف کشور به برنامه‌ریزی منطقه‌ای جایگاه ویژه می‌دهد به علاوه در سطح یک استان نیز همه مناطق از تعادل و عدالت فضایی برخوردار نیستند، به طور مثال در سطح استان اصفهان شهرهایی مثل خور، نایین و بافران جزء شهرهایی هستند که به دلیل تمرکز صرف بر روی شهر اصفهان و نبود توجه به شهرهای سطح استان رشد قابل توجهی نداشته‌اند.
بسیاری از این شهرها ظرفیت خوبی برای رشد داشته‌اند، اما نبود توجه به برنامه‌ریزی منطقه‌ای موجب شده این شهرها جزء مناطق محروم استان باشند. بنابراین یکی از ضرورت‌های توجه به برنامه‌ریزی منطقه‌ای و یکی از اهداف برنامه‌ریزی منطقه‌ای برطرف کردن نداشتن تعادل‌های درون و میان منطقه‌ای است.
نبود تعادل فضایی چه ابعادی را در بر می‌گیرد؟
تعادل فضایی ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد و نبود تعادل فضایی به معنی تعادل نداشتن کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، عملکردی و فرهنگی است، بنابراین وقتی می‌گوییم بین دو شهر اصفهان و سمیرم تعادل فضایی وجود ندارد یعنی تعادل نداشتن کالبدی بین این دو شهر کاملا مشهود است.
تعادل عملکردی نیز بین دو شهر اصفهان و سمیرم وجود ندارد بدین معنی که همه ادارات دولتی در مرکز استان و شهر اصفهان متمرکز شده است بنابراین ساکنان شهر سمیرم ناچار هستند برای انجام کارهای اداری خود به مرکز استان رفت و آمد داشته باشند.
ضرورت دیگر برنامه‌ریزی منطقه‌ای ارتباط بین شهرها و روستاها است به طور مثال برای ساخت جاده اتصالی بین اصفهان و سمیرم شهرداری سمیرم و شهرداری اصفهان نمیتواند جداگانه و برمبنای طرح جامع شهر اقدام به ساخت راه کند، بنابراین برنامه‌ریزی فراتر از سطح یک شهر لازم است تا ارتباط متناسب میان شهرها یا روستاها شکل بگیرد.
لزوم مراودات اقتصادی، اجتماعی و عملکردی بین شهرها اهمیت برنامه‌ریزی منطقه‌ای را دو چندان می‌کند، از دیگر ضرورت‌های توجه به برنامه‌ریزی منطقه‌ای، افزایش سرعت تعاملات، ارتباطات و حمل ونقل در جهان امروز است به علاوه تأثیر شهرها بر روی یکدیگر واقعیتی انکارناپذیر است.
به طور مثال ارتباط متقابل شهر نجف آباد و کلانشهر اصفهان قابل چشم پوشی نیست، برخی افراد ساکن در نجف آباد در اصفهان شاغل هستند یا بالعکس به علاوه برخی ساکنان اصفهان برای کار به شهرک های صنعتی واقع مورچه خورت رفت و آمد دارند، حتی برخی ساکنان شهر اصفهان در شهرستان کاشان تحصیل می‌کنند، بنابراین مجموعه شهری، شهرستان‌ها و روستاها تأثیر و تأثرات متقابلی بر روی هم دارند که جایگاه برنامه‌ریزی منطقه‌ای را تثبیت و لزوم تدوین سیاست‌ها برای اجرای آن را الزام‌آور می‌کند.
تنوع زیست محیطی کشور نیز یکی دیگر از ضرورت‌های توجه به برنامه‌ریزی منطقه‌ای است، این تنوع زیست محیطی موجب شده که برنامه‌ریزان توجه خود را به برنامه‌ریزی منطقه‌ای معطوف کنند تا مکان یابی فعالیت‌ها در سطوح مختلف به درستی انجام شود. کشور ایران به غیر از تنوع زیست محیطی تنوع اجتماعی و فرهنگی نیز دارد، خرده فرهنگ‌ها، آداب و رسوم، زبان‌ها و گویش‌های متفاوت قومیت‌های کرد، لر، فارس، گیلکی باعث می‌شود که برنامه‌ریزی فراتر از طرح‌های روستایی و شهری نیاز باشد.
به منظور برنامه‌ریزی عادلانه و منطقی در سطح گسترده کشور همچنین توجه به تنوع زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و عملکردی، آگاهی نسبت به برنامه‌ریزی منطقه‌ای و اجرای آن ضرورت دارد.
اجرایی نشدن راهکارهای برنامه‌ریزی منطقه‌ای چه پیامدهایی دارد؟
توجه نکردن به تنوع زیست محیطی باعث می‌شود زمین‌های کشاورزی برای توسعه شهرها به مسکن و سکونتگاه تبدیل شود و مکان‌هایی که مطلوب کشاورزی نیست با صرف آب، کود، سم و هزینه گزاف به زمین کشاورزی تبدیل شود که این خود نمونه بارز استفاده نادرست از منابع است یا مکان‌یابی یک صنعت آب بر دشت کویر به صرفه و مطلوب نیست.
رعایت نکردن اصول برنامه‌ریزی منطقه‌ای به شدت زندگی شهروندان و افراد جامعه را تحت تاثیر قرار می‌دهد همچنین توجه نکردن به تنوع‌های اجتماعی و فرهنگی در برنامه‌ریزی منطقه‌ای موجب تنش‌های قومیتی می‌شود و پایداری سرمایه‌های اجتماعی را تهدید می‌کند.
رفع نکردن معضل نبود تعادل بین مناطق موجب شد تا برخی شهرهای بزرگ به صورت تک قطبی رشد و توسعه پیدا کند و همین موضوع سبب شده امروز با شهرهایی مواجه شویم که سیستم مدیریتی پیچیده و چالش‌های جدی پیش رو دارد.
نظر شما