۹۰ درصد "گاوخونی" همچنان خشک است

به گزارش خبرنگار ایمنا، روزهای پایانی سال گذشته دستور بازگشایی زاینده‌رود در ایام نوروز با تاکید بر تامین حقابه تالاب بین‌المللی گاوخونی و محیط زیست صادر شد. این دستور در حالی بود که در این ایام، حدود ۹۷ درصد از تالاب گاوخونی خشک و بحرانی گزارش شد حتی سهم گاوخونی از بازگشایی ۲۰ روزه زاینده‌رود در بهمن ماه سال ۹۷ نیز ته مانده آب همراه با پساب بود و بر اساس آمارها تا پایان اسفند ماه سال گذشته حجم ورودی پساب  ۵۲۰ لیتر بر ثانیه بوده است. 

پس از بازگشایی دوباره زاینده‌رود در ایام نوروز و با وجود تاکید مسئولان کشوری و استانی مبنی بر تامین بخشی از حقابه تالاب گاوخونی در پی رهاسازی زاینده‌رود، هفت روز نخست ایام نوروز هیچ آبی از زاینده‌رود به این تالاب نرسید. 

در همین ایام و به دنبال بارش‌های سیل آسا در کشور، مناطقی از استان اصفهان نیز درگیر سیلاب شد که به گفته مدیرکل ستاد مدیریت بحران استان اصفهان "سرریز رودخانه شور دهاقان برای جلوگیری از طغیان این رودخانه به زاینده‌رود هدایت شد و سطح آب رودخانه زاینده‌رود  افزایش یافت." حجم سیلاب در رودخانه زاینده‌رود ۵۵ مترمکعب بر ثانیه برآورد شده بود. 

دو روز پس از آن مدیرکل ستاد مدیریت بحران استان اصفهان اعلام کرد که سیلاب با حرکت در مسیر رودخانه و گذر از روستاهای شرق اصفهان پس از 15 سال به تالاب بین‌المللی گاوخونی خواهد رسید.

انتشار این خبر در میان اخبارغم انگیز سیل ویرانگر در ایران، کورسوی امیدی بود که آب سیلاب پس از سال‌ها بی مهری و تخصیص ندادن حقابه زیست محیطی از سوی وزارت نیرو، برای مدتی محدود مرهمی بر تن خشکیده گاوخونی خواهد شد. دوستداران محیط زیست و مردم ورزنه چشم به راه زاینده‌رود و به شوق جان گرفتن دوباره گاوخونی در "شاخ کنار" به استقبال آب آمدند و جشن گرفتند. 

قدرت ‌لله نوروزی، شهردار اصفهان نیز به دنبال این خبر در توییتر خود با تاکید بر اهمیت حقابه تالاب بین‌اللملی گاوخونی نوشت: " بارندگی‌های اخیر و رسیدن آب زاینده رود به تالاب گاوخونی اگر چه باعث خوشحالی است اما فراموش نکنیم که این اتفاق پس از سال‌ها رخ داد، حقابه محیط زیستی ۱۷۶ میلیون متر مکعبی گاوخونی سال‌هاست داده نشده و بدهی عظیم آبی به سفره‌های زیرزمینی وجود دارد. مدیریت آب همچنان دغدغه اصلی اصفهان است."

در همین ارتباط حسن ساسانی، معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اصفهان نیز با اشاره به اینکه سیلاب‌ها جزء آوردهای طبیعی رودخانه زاینده‌رود محسوب می‌شود، به خبرنگار ایمنا گفت: "سیلاب‌ها می‌تواند بخشی از حقابه زیست محیطی را تامین کند، این سیلاب هدایت و کنترل می‌شود تا در مسیر از آن برداشت نشود و امیدواریم که به طور کامل به تالاب گاوخونی برسد. 

حقابه زیست محیطی از سد زاینده‌رود آغاز می‌شود و در انتهای مسیر به "تالاب گاوخونی" می‌رسد، آب در رودخانه رهاسازی شده که تامین کننده جریان آب در رودخانه به عنوان حقابه زیست محیطی باشد.

وی همچنین افزود: با وجود حجم ۵۵ مترمکعبی سیلاب در رودخانه زاینده‌رود، میزان آبی که از ایستگاه "شاخ کنار" ورودی تالاب گاوخونی عبور می کند، تعیین کننده حجم آب رسیده به تالاب است. اگر حجم این آب کمتر می شود به مفهوم این نیست که برداشت شده است زیرا بخشی از این سیلاب نیز در مسیر رودخانه زاینده‌رود به سفره‌های آب زیرزمینی نفوذ می کند." 

روز نهم فروردین ماه آب سیلاب با حجمی حدود ۵۰ مترمکعب بر ثانیه به بند "شاخ کنار" ورودی تالاب گاوخونی رسید و این در حالی بود که فردای آن روز"دهم فروردین" با کاهش ۴۰ مترمکعبی حجم آب به ورودی تالاب از حجم سیلاب کاسته شد به طوری که جریان آب در قسمتهای ورودی تالاب بین المللی گاوخونی متوقف شد و حتی به کوه سیاه نیز نرسید. 

قانون شکنی مانع رسیدن آب به تالاب گاوخونی 

به گواه دوستداران محیط زیست و مردمی که پا به پای آب، زاینده رود را تا رسیدن به تالاب گاوخونی همراهی کردند، قانون شکنان و متجاوزان به حقوق مردم و محیط زیست، با دست اندازی و برداشت از آب سیلاب نیز مانع رسیدن آب به تالاب بین المللی گاوخونی شدند.

در همین ارتباط رضا خلیلی، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی ورزنه به خبرنگار ایمنا گفت: "علت اصلی نرسیدن آب به تالاب، قانون شکنی در محل آب بند "جندیج" واقع در روستاهای شریف آباد و فیض آباد بود که دهانه ورودی مادی اژیه و مادی سیان را باز کردند و پس از پیگیری دوستداران محیط زیست و انتقال کفی حامل لودر شرکت آب منطقه ای متاسفانه تعدادی متجاوز به حقوق مردم و محیط زیست با تجمع از رسیدن حقابه زیست محیطی به تالاب جلوگیری می کنند که متاسفانه موجب قطع و کاهش جریان ورودی آب به تالاب شد. 

وزارت نیرو مدعی تخصیص حقابه تالاب بین الملی گاوخونی نباشد

وی افزود: متاسفانه بر سیلاب رودخانه که به عنوان حقابه تالاب یاد می کنند، هیچ نظارتی ندارند، سازمانهای متولی، مسئولیت مدیریت این سیلاب برای رسیدن به تالاب گاوخونی را بر گردن یکدیگر می اندازند. حاکمیت قدرت اجرایی ندارد که با متجاوزان برای دست اندازی به حقابه محیط زیست برخورد قانونی کند؛ با قانون شکنان برخورد قانونی نشد و روز یازدهم فروردین نیز در محل آب بند شانزده ده "فارفان" مادی به صورت غیر قانونی باز شد. همچنان قانون شکنی ها ادامه دارد و نظارتی نیست.

خلیلی ورزنه اظهار کرد: " مسئولان ذی ربط نمی توانند مدعی تخصیص حقابه تالاب بین المللی گاوخونی در پی سیلاب اخیر باشند زیرا مردم منطقه ورزنه شاهدان عینی رسیدن مقدار کمی از سیلاب حدود ۱۰ متر مکعب بر ثانیه به ایستگاه "بند شاخ کنار" در ورودی تالاب گاوخونی بودند. سیلاب به دلیل برداشت ها در مسیر، متوقف شد و به تالاب نرسید". 

به لطف تیتر برخی رسانه ها، گاوخونی هم "سیراب و احیا " شد

در حالی که بر اساس شواهد عینی و همچنین گواه دوستداران محیط زیست و مردم ورزنه، آب سیلاب به بند شاخه کنار رسید و تنها بخش کوچکی از ورودی تالاب ۴۷ هزارهکتاری گاوخونی با  آب سیلاب آبگیری شد؛ مشخص نیست که چرا برخی رسانه ها با تیترهای خود بر" سیراب و احیا شدن" گاوخونی بحران زده پافشاری می کنند، تالابی که در گذشته با بیش از ۲میلیارد متر مکعب در سال تامین می شد چگونه با ۱۰ مترمکعب بر ثانیه آب طی ۴۸ ساعت سیراب و احیا می شود؟! این در حالی است که هنوز در آمار وزارت نیرو نامی از تالاب بین المللی گاوخونی در میان تالاب‌های احیا شده دیده نمی‌شود و حتی وزیر نیرو، معاون آب و آبفای این وزارتخانه و مسئولان شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در این خصوص در برخی اظهار نظرها تنها عنوان کرده اند که " آب سیلاب به گاوخونی هدایت و پس از سال‌ها این تالاب نیز آبگیری شد". 

انتشار خبر "سیراب شدن" تالاب بین المللی گاوخونی از سوی رسانه‌ها و اصرار آن‌ها بر این ادعا در روزهای تعطیل و در میان حجم گسترده ای از اخبار سیلاب در ایران، سبب شد که در افکار عمومی تالاب بین المللی گاوخونی "احیا شده" تصور شود که نیاز آبی آن کامل تامین شده است.

۱۰ درصد تالاب بین المللی گاوخونی آبگیری شد 

در همین ارتباط حسین اکبری، معاون نظارت و پایش اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با بیان اینکه تالاب بین المللی گاوخونی با شرایط احیا فاصله زیادی دارد، به خبرنگار ایمنا گفت: " با هدایت سیلاب به سمت تالاب بین المللی گاوخونی، تنها ۱۰ درصد تالاب آبگیری شده و بخش هایی از تالاب نیز در حال حاضر مرطوب است.

وی ادامه داد: با وجود اینکه حدود ۹۰ درصد تالاب گاوخونی همچنان خشک است اما تنها می توان امیدوار بود که آبگیری ۱۰ درصدی تالاب و مرطوب شدن آن، فاجعه تبدیل شدن گاوخونی به کانون گرد و غبار را برای چندماه به تعویق انداخته است، سال گذشته تنها ۲ درصد گاوخونی مرطوب بود اما امسال ۱۰ درصد تالاب آبگیری شده است. 

اکبری افزود: در حال حاضر حدود سه و نیم مترمکعب آب از بند شاخ کنار وارد تالاب گاوخونی می شود."

وظیفه وزارت نیرو تامین حقابه تالاب گاوخونی است 

براساس ماده ۲ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، سازمان حفاظت محیط زیست مکلف است نیاز آبی زیست محیطی تالاب‌ها ( حقابه) را تعیین و وزارت نیرو مکلف است ضمن تدوین و اجرای برنامه مدون نسبت به تخصیص و تامین آن اقدام کند. همچنین بر اساس مصوبه هیئت دولت، حقابه محیط زیست بعد از تامین آب شرب، اولویت دوم در مصارف آب در حوضه‌های آبریز کشور است اما حتی با وجود قوانین و مصوبات و همچنین مصوبه ۹ ماده ای شورای عالی آب، تالاب بین المللی گاوخونی همچنان از حقابه ۱۷۶ میلیون متر مکعبی خود که می تواند تامین کننده حداقل نیاز آبی این تالاب بزرگ کشور باشد، سهمی ندارد. 

برای مثال در سال ۹۵ به گفته مدیرکل وقت حفاظت محیط زیست استان اصفهان "حدود ۸۵ میلیون مترمکعب از این حقابه تامین شد" این در حالی است که در سال ۹۶ نیز وزارت نیرو ادعا کرد که ۴۹ میلیون مترمکعب از حقابه تالاب بین المللی گاوخونی را تامین کرده است. اما چرا وزارت نیرو میزان آب تخصیص داده شده به محیط زیست و تالاب گاوخونی را به صورت کتبی ارائه و اعلام نمی کند؟ 

۸۰  درصد پوشش گیاهی تالاب گاوخونی از بین رفته است

البته بارش‌های رحمت الهی  نیز برای جلوگیری از تبدیل شدن تالاب گاوخونی به کانون ریزگردهای سمی بی اثر نبوده است با این وجود حدود ۸۰ درصد از پوشش گیاهی تالاب تا سال ۹۷ از بین رفته و بسیاری از زیستمندان آن منقرض شده اند.

طی سال های گذشته گاوخونی حتی از ۲ مترمکعب بر ثانیه پساب نیز سهم چندانی نداشته است، تخصیص حداقلی پساب نیز از یک سو سبب مرطوب ماندن بندشاخه کنار در ورودی تالاب شده و از سوی دیگر شیوع و اپیدمی بیماریهایی نظیر سالک بین مردم ورزنه و شرق اصفهان را به دنبال داشته است. 

برمودای خفته ایران تا شعاع ۱۰۰۰ کیلومتری را تهدید می‌کند

به تاکید کارشناسان در صورت تخصیص ندادن حقابه تالاب بین المللی گاوخونی، ریزگردهای سمی آن، اهالی ۱۰ استان و از جمله تهران را درگیر و بیمار می کند. براساس تحقیقات انجام شده در صورت خشک شدن تالاب گاوخونی خطر ریزگردها و سونامی نمک تا شعاع یکهزار کیلومتری استان‌های کشور را تهدید می‌کند. 

چندی پیش دکتر احمد جلالیان، عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی اصفهان که سه پژوهش در خصوص وضعیت تالاب بین المللی گاوخونی ارائه کرده است، با ابراز نگرانی از تبدیل شدن تالاب گاوخونی به منشا گرد وغبار در آینده ای نزدیک، نسبت به آلوده بودن ریزگردها به فلزات سنگینی مانند سرب، کادمیوم، کلرید و سدیم و بیماری زا بودن آنها هشدار داد زیرا اصفهان شهری است که  آمار شیوع سرطان در آن بیش از سایر شهرها و استان‌های ایران گزارش شده است و باید تالاب گاوخونی مرتب پایش شود. 

به گفته وی "در پی پروهشی که در سال ۹۵ بر تالاب گاوخونی انجام شد نتایج حاکی از آلودگی تالاب به فلزات سنگین غنی شده است و در شرق اصفهان بر خلاف انچه که در سجزی دیده می شود باد با سرعت زیاد ریزگردها را به سمت اصفهان و استانهای همجوار می برد، خشکی تالاب گاوخونی مانند یک غول خفته در کمین همه ایران است."

به رغم هشدار کارشناسان طی سال های گذشته در خصوص تبعات جبران ناپذیر خشکی تالاب بین المللی گاوخونی اما همچنان عزمی برای احیای این تالاب وجود ندارد. گفته می‌شود اجرای مصوبات ۹ ماده‌ای شورای عالی آب و مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود زمان بر است، سال‌ها گفته شد که به دلیل خشکسالی و کاهش بارندگی‌ها در کشور، آبی برای تخصیص به محیط زیست وجود ندارد و در حقیقت تالاب بین‌المللی گاوخونی به بهای عوام فریبی برخی سیاستمداران،  توسعه اقتصادی و بی مهری به محیط زیست خشکانده شد. 

 سهم گاوخونی از زاینده رود چیست؟

توسعه بی‌رویه باغات در بالادست رودخانه به اسم آبخیزداری، صدور مجوز برای ویلاسازی و ساختمان سازی در حریم رودخانه،حفر چاه‌های غیرمجاز، انتقال و پمپاژ اب، توسعه صنایع و به طور کلی بارگذاری بیش از حد توان اکولوژیکی بر رودخانه زاینده‌رود که سبب شیوع سرطان خشکیدگی در حوضه آبریز زاینده‌رود شد بر مردم این خطه پوشیده نیست. 

بر اساس آمارها در سال زراعی جاری بارش‌ها در ایستگاه شاخص " چلگرد " حدود یک هزار و هشتصد میلیمتر به صورت برف و باران بوده است که با شروع فصل بهار و گرمتر شدن دمای هوا و با ذوب شدن برفها انتظار می رود که حجم سد زاینده رود نیز افزایش یابد.

در حالی که سدهای کشور بر اثر سیلاب‌ها یکی پس از دیگری سرریز می‌شود و به گفته رضا اردکانیان، وزیر نیرو وقوع سیلاب‌های اخیر موجب شد تا ۷۵ درصد ظرفیت سدهای کشور پر شده و حدود پنج میلیارد مترمکعب آب شیرین اضافه بر روان آب‌های قبلی ( ناشی از بارش‌های زمستان) به ذخیره  مخازن آبی کشور افزوده شده است، ذخیره سد زاینده رود تا امروز حدود ۳۳۰ میلیون مترمکعب گزارش شد. 

وزیر نیرو گفته است که "حجم آب شیرین ذخیره شده به مصارف مهمی خواهد رسید که عمده‌ترین آن تامین شرب است و بعد از سالیان سال حدود ۴۰ تالاب بزرگ کشور در پی سیلاب‌ها سیراب شده است زیرا حجم وسیعی از سیلاب‌ها را در خود جای داده‌اند، تراز دریاچه ارومیه ۳۲ متر افزایش یافته است.و کشور وارد دوره ترسالی شده است." 

هر چند وزیر نیرو در اظهاراتش اشاره ای در خصوص سهم تالاب بین المللی گاوخونی از بارش‌ها، سیلابها، سر ریز سدها و حتی حداقل نیاز آبی اش به میان نیاورد، اما برای همگان سوال است که آیا با وجود ورود به ترسالی همچنان تامین ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال حقابه تالاب بحران زده و فراموش شده گاوخونی برای وزارت نیرو مشکل ساز است؟ و یا اینکه وزارت نیرو مصوبات دولت را مبنی بر قانونی دانستن حقابه ها قبول ندارد؟

گزارش از: نداسپاهی - خبرنگار ایمنا