به گزارش خبرنگار ایمنا، لذت حمام گرفتن در این بناها و تن سپردن به دست دلاکان و مشت و مال برای بسیاری از آدمیان اهل ذوق و فرهنگ، حال خوشی فراهم می کند که در آپارتمان های لوکس و دوش های رنگینش امکان پذیر نیست. روزگاری در گرمابه های سنتی استان اصفهان نیز جنب و جوش و رفت و آمد فراوان بود؛ از حمام شیخ بهایی و راز گرم شدنش که عیان نشد، تا حمام رهنان، دهنو، جارچی، خسروآقا و حمام وزیر، تودشکچو، شاه علی و ... این درحالی است که حمام های سنتی در بسیاری از کشورها به یکی از جاذبه های گردشگری و برندی اقتصادی تبدیل شده است؛ اصفهان و ایران نیز بدون شک می تواند از این داشته های تاریخی و فرهنگی خود استفاده کرده و با نگاهی جامع به کاربری پیشین آن ها در رونق دوبارۀ گرمابه های عمومی و از سَرگیری این سنت فراموش شده، آن ها را به جاذبه ای شگرف و لذت بخش تبدیل کند. یکی از مهم ترین حمام های تاریخی اصفهان حمام شیخ بهایی و همچنین حمام شاه علی است که احیای آن ها موضوعی است که باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد و در این گزارش نیز به موضوع مرمت و احیای این دو حمام تاریخی اصفهان پرداخته شده است.
طرحی که به امسال موکول شد
فروردین سال ۱۳۹۷ فریدون اله‌یاری مدیر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان به حفظ حمام های تاریخی ایران توجه خاصی دارد، از مرمت و استحکام بخشی قسمتی از حمام شیخ بهایی من جمله بام آن در آن سال خبر داد و اظهار کرد که مرمت های جزئی آن نیز انجام خواهد شد. وی تصریح کرده بود که احیای حمام شیخ بهایی به صورت کامل توسط سازمان میراث فرهنگی انجام می شود.
اله یاری همچنین با تاکید بر اهمیت نام شیخ بهایی و منحصر به فرد بودن چگونگی گرم شدن این حمام، از اختصاص کاربری متناسب با شخصیت شیخ بهایی برای حمام خبر داد و اظهار کرده بود که ایدۀ اولیه برای تعیین کاربری این حمام، موزه شیخ بهایی است که باید محتوای آن تعریف شود.
اما علی‌رغم اظهارنظر وی که از تعیین اعتبارات برای مرمت و احیای کامل حمام شیخ بهایی و تغییر کاربری آن در سال گذشته خبر داده بود، با گذشت یک‌سال همچنان از مرمت و احیای این بنای منحصر به‌فرد اصفهان خبری نیست.
موضوع را بعد از گذشت یک‌سال از مدیر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان جویا شدیم. فریدون اله‌یاری می گوید: «طرح مرمت و احیای حمام شیخ بهایی تهیه شده و ان شاءالله مرمت و بازسازی آن در برنامه های سال ۹۸ قرار می گیرد.»
وی ادامه می دهد: «تعیین کاربری حمام شیخ بهایی به مشاور سپرده شده که در این خصوص نیز مطالعات لازم انجام شده و گزینۀ پیش رو که البته به مصوبه نیاز دارد، تخصیص کاربری موزه است، که این گزینه به احتمال زیاد موزه مرتبط با شیخ بهایی خواهد بود.»
گرمابه های درحال احتضار
درحالی که به گفتۀ اصغر شجره طوبی رئیس اتحادیه آرایشگری های مردانه و گرمابه داران استان اصفهان بسیاری از گرمابه های اصفهان یا مخروبه هستند و یا با برداشتن خزینۀ حمام ها تنها از چند دوش در آن ها استفاده می شود، می توان با مرمت و احیای آن ها و اختصاص کاربری های مناسب، از تخریب این بناهای تاریخی جلوگیری کرد.
شجره طوبی می گوید: «تقریبا همه حمام های عمومی مساحت زیادی دارند و به دلیل عدم استفاده از آن ها، این بناها بلااستفاده شده و امکان درآمدزایی از آن ها ازبین رفته است، از این رو مالکان کنونی گرمابه های عمومی که بالطبع وارثان این بناها هستند تداوم کاربری این بناها به عنوان گرمابه یا همان حمام را به صرفه نمی دانند.»
وی با اشاره به استقبال صنف گرمابه داران از بروز رسانی گرمابه های عمومی، می افزاید: «برخی از مالکان این گرمابه ها می خواهند بنایی را که در اختیار دارند با امکانات جدید به نوعی بروز رسانی کنند که ما نیز برای رونق مجدد صنف گرمابه داران اصفهان از چنین طرح هایی استقبال می کنیم.»
حمام شاه علی در محله جماله
در این میان حمام شاه علی در خیابان عبدالرزاق و محله جماله یکی از حمام های تاریخی اصفهان است که مالکین آن مدتهاست سعی دارند این بنای تاریخی را مرمت و کاربری جدیدی برای آن تعریف کنند. حمام شاه علی که مرداد سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است به دوران صفویه بازمی گردد و بعدها در اوایل سال ۱۳۰۰ مالکیت آن به حاج عباس شاه علی و فرزندان وی حاج محمود و حاج علی شاه علی رسید که هزار و ۲۰۰ متر وسعت داشت. سربینه و گرمخانه از اصلی‌ترین قسمت‌های این حمام هستند که در سربینۀ آن کاشی‌های معرق، هفت‌رنگ و کاشی‌های خشتی استفاده شده و علاوه بر نقوش گل و گیاه و حیوان، از تزیینات نقوش انسانی هم در کاشی کاری های حمام شاه علی استفاده شده است. در ساخت حمام شاه‌علی از آجر و سنگ و مرمر استفاده‌شده و دیگر ویژگی آن نسبت به حمام‌های دیگر این است که حمام شاه علی به‌جای احداث در محلی پایین تر از سطح زمین، بصورت مسطح ساخته شده و دارای سقف تختی است.
دعوت برای احیای دوباره
اسدالله شاه میوه پیشکسوت هنر خاتم سازی و رئیس شورای بازار هنر اصفهان که یکی از دو مالک خصوصی حمام شاه علی است، می گوید: «من و شریکم آقای قاسمی که در کویت سکونت دارد حدود ۲۰ سال قبل حمام شاه علی را از مالک آن زمانش خریداری کردیم و از همان زمان به دلیل اینکه همه قسمت های آن تقریبا مخروبه شده بود مرمت و بازسازی آن را شروع کردیم که همچنان هم ادامه دارد و هنوز کارهای مرمتی زیادی باید در آن انجام شود.»
وی می افزاید: «تمام عملیات مرمت و احیای این حمام با بودجه شخصیمان به عنوان مالکین این بنا انجام شده و اداره میراث فرهنگی استان بر این اقدامات نظارت داشته، اما فعلا بودجه ای دراختیار نداریم که مرمت آن را ادامه دهیم، به همین دلیل از اداره میراث فرهنگی، شهرداری و یا هر سازمان دولتی و یا بخش علاقمند خصوصی دعوت می کنیم اگر تمایل دارند به این موضوع وارد شوند و ما از ورود آنها برای مشارکت استقبال می کنیم.»
شاه میوه درخصوص کاربری درنظرگرفته شده برای حمام شاه علی می گوید: «ما تمام مجوزهای لازم از اداره میراث فرهنگی را گرفته ایم و از همان ابتدای خرید این حمام تصمیم داشته ایم آن را به یک سفره خانه سنتی تبدیل کنیم که امیدواریم محقق شود.»
تعریف کاربری جدید بهتر از متروک ماندن
فریدون اله‌یاری مدیر اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نیز با بیان اینکه درخصوص مرمت و اختصاص کاربری حمام هایی که مالکیت خصوصی دارند مشکلی وجود ندارد، می گوید: «ما خودمان برای بناهای تاریخی ازجمله حمام هایی که دراختیار اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری است، کاربری های مطلوب را ارائه می کنیم، اما درمورد بناهایی که مالکیت خصوصی دارند قاعدتا مالک پیشنهاد خود را درخصوص کاربری آن ها ارائه می کند و البته این پیشنهاد باید حتما با ارائه طرح همراه باشد که این طرح در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان بررسی و اعلام نظر می شود.»
وی درخصوص اختصاص کاربری رستوران و سفره خانه به حمام های تاریخی می گوید: «ما تعریف کاربری جدید را بهتر از متروک بودن می دانیم و الان سیاست های سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری درخصوص حمام های تاریخی، تبدیل آن ها به حمام های سنتی و ایرانی است که می تواند هم کاربری متناسب و پیشین حمام ها را احیا کند و هم اینکه ظرفیت و جاذبه ای در حوزه گردشگری است.»
اله‌یاری ادامه می دهد: «وقتی سرمایه گذار روی بنای تاریخی پیشنهادی برای کاربری می دهد، قاعدتا نگاهش به سمت بهره برداری است، اما ما پیشنهاد سرمایه گذار را بررسی می کنیم اگر مغایرتی با اهداف ما درخصوص میراث فرهنگی نداشته باشد، با آن موافقت می کنیم، اگر هم به اصلاح نیاز داشته باشد اصلاحات آن را اعلام می کنیم تا انجام دهد.»
به گزارش ایمنا، ایران در میان همه کشورهای جهان به عنوان مهد اصلی گرمابه های سنتی بشمار می رود و از میان ۱۲۰۰ حمام تاریخی که از سوی ادارات کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان شناسایی شده تعداد ۷۳۵ حمام مربوط به دوران صفویه، زندیه، قاجار و پهلوی اول است که در فهرست میراث ملی نیز ثبت شده اند. این تعداد حمام تاریخی نشان دهندۀ غنای استان اصفهان درخصوص داشتن گرمابه های تاریخی است که به مدیریت صحیحی برای مرمت و احیای کاربری اولیه‌شان نیاز دارد تا از نو رونقی دوباره بگیرند.
گزارش از: شیرین مستغاثی، سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما