به گزارش خبرنگار ایمنا، در مرکز شهر اصفهان و امتداد خیابان عبدالرزاق اصفهان، میدان به ظاهر نوسازی قرار دارد که امروزه "امام علی(ع)" نامیده می‌شود. اما بر خلاف ظاهر آراسته و تر و تمیز میدان، تاریخ و پیشینه غنی پشت آن خوابیده است. میدان عتیق با معماری ذوزنقه‌ای در دوران سلجوقی ساخته شد و از نظر معماری بسیار به میدان نقش جهان امروزی شباهت داشت.
این میدان را سلجوقیان در مرکز اقتصادی و اجتماعی آن دوره اصفهان و در نزدیکی مراکزی چون مسجد جامع، مقبره هارون‌الرشید و همچنین در همسایگی محله‌های مهمی چون طوقچی، جوباره و دردشت بنا کردند. عتیق در واقع مجموعه‌ای از بازارها بود که اصناف گوناگون را در کنارهم جمع کرده بود و به اصفهان رونقی بخشیده بود.
پس از سلجوقیان و در زمان هجوم ایلخانان و تیموریان به ایران، بسیاری از بناهای مهم ایران نابود شد. میدان عتیق نیز از این گزند در امان نبود و در دوران پس از سلاجقه چیزی از آن باقی نماند و رفته و رفته رو به نابودی گذاشت، در نهایت تا چندین سال پیش تنها چیزی که از میدان عتیق اولیه باقی مانده بود، یک میدان کوچک اما پر رونق برای کسبه آن بود که در بین مردم از آن به "میدان کهنه" یا "سبزه میدان" یاد می کردند.
علی رغم از بین رفتن میدان عتیق اولیه، این میدان و مجموعه بازار اطراف آن در مجاورت مسجد جامع تا زمان صفویان، به عنوان بازار اصلی اصفهان شناخته می شد. با آغاز حکومت صفوی و روی کار آمدن شاه عباس اول اصفهان به عنوان پایتخت این سلسله انتخاب شد. ساختن میدان نقش جهان در دوران صفویه باعث شد تا میدان عتیق اصفهان به حاشیه رود و تمام کاسبان آن محل به میدان جدید نقل مکان کنند، از آن زمان "عتیق" را "کهنه" خواندند و نقش جهان مرکز اقتصادی و فرهنگی اصفهان شد.
همانطور که گفته شد میدان ذوزنقه‌ای و بزرگ عتیق که معماری نقش جهان الهام گرفته از آن است، پس از حکومت سلجوقیان از بین رفت و با ساخته شدن نقش جهان در دوران صفوی از یادها نیز پاک شد. اما در دهه هشتاد شهرداری وقت اصفهان طرحی را با عنوان احیا این محور تاریخی مطرح کرد و این طرح وارد مرحله اجرا شد.
این طرح شامل تخریب سبزه میدان و مغازه‌های اطراف برای احیا و ساخت دوباره میدان عتیق و همچنین ساخت زیر گذر برای کاهش ترافیک در این محور بود. با تمام مخالفت‌های موجود در نهایت این طرح توسط شهرداری وقت اصفهان اجرا و در سال ۱۳۹۲ با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی، میدان عتیق یا کهنه اصفهان با نام "امام علی(ع)" بار دیگر افتتاح شد.
در اطراف این میدان تاریخی اصفهان اماکن گردشگری مهمی قرار دارد از جمله:
مسجد جامع عتیق
یکی از قدیمی‌ترین بناهای اصفهان که حتی برخی آن را قدیمی ترین بنای موجود در اصفهان می‌دانند، مسجد جامع یا مسجد جمعه است. شکل گیری این بنا به دوران ساسانی برمی‌گردد و هم اکنون خشت‌هایی با قدمتی بالغ بر دو هزار سال در مسجد دیده می‌شود.علی رغم برخی نشانه ها مبنی بر وجود آتشکده در این محل، هنوز به قطعیت مشخص نیست که این بنا در دوران پیش از اسلام چه کاربردی داشته، اما این بنا پس از اسلام به عنوان اولین و مهم‌ترین مسجد اصفهان شناخته می‌شود.
آنچه اکنون در مسجد دیده می‌شود بیشتر مربوط به تزئیناتی است که در دوران سلجوقی به مسجد اضافه شد، همچنین آثاری از صفویه و آل بویه نیز در کاوش‌ها نمایان شده. به طور کلی مسجد چندین سیر تاریخی را پشت سر گذاشته و در هر دوره تاریخی به این مسجد، بنا یا صحن و حتی گنبد و تزئیناتی اضافه شد که برخی کتیبه‌های آن مشخص است.
مسجد جامع اصفهان به شکل چهار ایوانی بنا شده و یکی از شاخص ترین سازه‌ها با این مدل از معماری در دنیا است. این سبک از مسجد سازی در ایران رواج داشته و مسجد جامع اصفهان از اولین مساجدی است که به این شکل ساخته شد. چهار ایوان مسجد به نام‌های صفه درویش، صفه صاحب، صفه استاد و صفه شاگرد هستند که هرکدام از آن‌ها با معماری و مقرنس کاری‌ها خاص خود زبانزد خاص و عام هستند.
ایوان معروف به صفه صاحب در دوران سلجوقی ساخته شد اما تزئینات و معماری آن مربوط به دوران آق‌قویونلوها است. همچنین در این ایوان کتیبه‌هایی مربوط به عصر صفوی نیز به چشم می‌خورد. همچنین ایوان صفه استاد نیز در دوران سلجوقی ساخته شده اما در عصر صفوی و به دستور شاه سلطان حسین کاشی کاری‌ها و تزئیناتی به آن اضافه شده است.
ایوان صفه شاگرد که درست روبرو صفه استاد قرار دارد، بنا بر روایات، معمار این ایوان، شاگرد استاد معماری که ایوان روبرو (ایوان صفه) را ساخته، بوده است. این ایوان به شیوه هنرمندانه‌ای مقرنس‌های ایوان روبرویی خود را بسیار کوچکتر و زیر طرح اصلی بکار برده است.
هر قسمت مسجد جامع داستان و معماری خیره کننده‌ای دارد، اما شاید برجسته‌ترین بخش مسجد، محراب "اولجایتو" است. محرابی با تزئینات و کچ‌بری‌های چشم نواز، که هر بیننده‌ای را به ستایش وامی‌دارد. نام سلطان محمد خدابنده ایلخانی که پیش از آوردن اسلام او را اولجایتو می‌نامیدند به همراه محمد ساوی وزیر او بر کتیبه این محراب که نشان می‌دهد در سال ۷۶۰ هجری قمری ساخت آن به پایان رسیده، دیده می‌شود.
بیشتر بخوانید در:
تاریخ اصفهان در پیچ و خم کوچه های دردشت
تماشای "درب شیخ" را در اصفهان از دست ندهید
ببر از وفا کنار جلفا به گل چهرگان سلام ما را
شبستان جنوب شرقی مسجد بزرگترین شبستان آن است که بر اساس روایاتی کتابخانه مشهور خواجه نظام الملک بوده. این شبستان در دوران دفاع مقدس مورد اصابت موشک‌های عراقی قرار گرفت و بخش‌هایی از آن تخریب شد. پس از جنگ این شبستان مرمت و بازسازی شد و اکنون به شکل اولیه خود بازگشته است.
مسجد جامع اصفهان مهم‌ترین مسجد این شهر از جنبه تاریخی است، این مسجد هرآنچه باید از تاریخ اصفهان بدانیم از دوران ساسانی تا دفاع مقدس را در دل خود دارد؛ معماری مسجد نیز از مشهورترین و نمونه اعلا از معماری ایرانی اسلامی است که الهام بخش معماران زیادی در طول تاریخ بوده است.
مناره و مسجد علی
در جنوب میدان امام علی و در ابتدای مسیر میدان امام علی(ع) تا میدان نقش جهان مناره‌ای از دوران سلجوقی قرار دارد که به مناره مسجد علی مشهور است. مناره علی از جالب توجه ترین مناره‌های اصفهان بوده که در دوران سلجوقی روبروی "هارونیه" ساخته شد و از بالای آن کل شهر رویت می‌شود. برخی از محققین این مناره را منسوب به مقبره هارون می‌دانند اما اکنون این مناره به بخشی از مسجد علی تبدیل شده است.
این مناره در ۵۱ متر با ۱۶۳ پله ساخته شده که بر اساس کتب در قرن پنج یا شش بنا شده اما معماری آن سبک مناره‌های ساخته شده در قرن هشتم است. مناره با یک ساقه بلند از زمین آغاز شده و تا نعلبکی اول پیش می‌رود پس از آن با ساقه‌ای کوتاه‌تر تا نعلبکی بالایی ادامه دارد. مناره سه کتیبه دارد که در کتیبه‌ها عبارات مذهبی تکرار شده و بر کتیبه سوم آیه ۱۶ سوره آل عمران نوشته شده است.
مسجد علی نیز در کنار مناره علی و پشت میدان عتیق، یکی دیگر از بناهای ارزشمندی است که در دوارن سلجوقی ساخته شده. این مسجد در دوران سلجوقی رو به نابودی رفت و تا ویرانی تمام نیز پیشرفت، اما در زمان سلطان حسین صفوی به وسیله میرزا کمال الدین اصفهانی بازسازی شد و تزئینات کاشی‌کاری و مقرنس‌های گچی نیز به آن اضافه شد.
شاردن در سفرنامه معروف خود از اصفهان از این مسجد به عنوان مسجد "سنجریه" نام برده، با استناد به این موضوع بسیاری از کارشناسان ساخت اولیه مسجد را به سلطان سنجر نسبت می‌دهند. درباره نام مسجد روایات زیادی وجود دارد، یکی از این روایات دلیل گذاشتن نام "علی" را برای مسجد به شاه سلطان حسین نسبت می‌دهند. اما چیزی که مشخص است این علی، امام اول شیعیان یعنی حضرت علی (ع) نیست.
هارونیه
درست روبروی مسجد و مناره علی، مقبره متبرک امام زاده هارونیه قرار دارد. این مقبره یکی از قدیمی ترین امام زادگانی است که در اصفهان وجود داشته و همواره محلی برای عبادت مردم، خصوصا مردمان سبزه میدان بوده است. طبق برخی از روایات نسب این امامزاده گرانقدر به امام موسی بن جعفر می‌رسد.
هارونیه کاشی کاری‌ها و تزئینات بسیار زیبایی دارد، این امام زاده که جزء معدود امام زادگان ثبت ملی شده در ایران است با گنبدی بلند در کنار مسجد علی خود نمایی می‌کند. همچنین طلاکوب‌ها و کاشی‌های تزئین شده با آب طلا زیبایی مقبره را دو چندان کرده‌اند.
به طور کلی اگر در میدان نقش جهان و بازار و اطراف این میدان زیبایی‌ها عصر صفوی اصفهان نمایان است، در میدان کهنه و محله‌های اطراف آن، شکوه اصفهان عصر سلجوقی نمایان می‌شود.
نظر شما