به گزارش خبرنگار ایمنا، در تمام تاریخ کهن ایران، یکم فروردین معادل با آغاز بهار روزی خجسته و فرخنده بوده که مردمان فلات مرکزی ایران آن را جشن می‌گیرفتند. این آیین که آن را به نوروز می‌شناسیم در ایران باستان ریشه دارد و در طول تاریخ و با ورود و یا هجوم اقوام مختلف به این مرز بوم نوروز نیز دچار تغییر و تحولاتی شده اما این جشن همیشه هویت اصلی خود را حفظ کرده و هیچگاه فراموش نشده است. نوروز در دو کشور ایران و افغانستان آغاز سال نو محسوب می‌شود و در کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، آذربایجان، ارمنستان، بلغارستان، ترکیه، گرجستان، روسیه، آلبانی و کوزوو جشن گرفته می شود.
صدرالدین طاهری، استادیار گروه پژوهش هنر دانشگاه هنر اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایمنا درباره نوروز می‌گوید: نوروز یکی از نمادهای پیشینه کهن ایران در سال شماری و در اختر شناسی است، بخاطر اینکه ما جز ملت‌هایی هستیم که از دیرباز دارای تقویم بوده‌ایم و توانایی محاسبه مسئله چرخش سال را به روش خورشیدی یا شمسی داشته‌ایم. بنابراین نیاکان ما متوجه شده بودند که در یک نقطه‌ای از سال شب و روز به هم می‌رسد و این لحظه اعتدال بهاری بود، زمانی که فصل زمستان به پایان می‌رسید و فصل بهار آغاز می‌شد.
رییس دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی ادامه می‌دهد: ایرانیان باستان توانسته بودند بر پایه دانش اخترشناسی خود، ستاره‌ها را رصد کنند و این را به اسم نورورز جشن می‌گرفتند. نوروز پیشینه کهنی دارد، یکی از قدیمی‌ترین جشن‌هایی است که در این روز (اعتدال بهاری) برگزار می‌شد جشن "زِگموگ" است که سومری‌ها آن را برپا می‌کردند؛ ضمن اینکه نزد ایلامی‌ها و هخامنشی‌ها نیز جشن اعتدال بهاری مطرح بوده است.
وی با اشاره به تدوین تقویم جلالی اظهار می‌کند: در دوره اسلامی و در زمان سلطنت ملک شاه سلجوقی تقویم ایرانیان توسط خیام بازبینی شد. خیام چرخش زمین به دور خورشید را بر پایه رصدی که در رصدخانه بخارا، ری و نیمروز (زابل امروزی) انجام می‌دهد، چرخش زمین به دور خورشید را تا ۱۶ رقم اعشار محاسبه می‌کند. خیام موفق می‌شود با این پژوهش‌ها در سه اقلیم متفاوت دقیق ترین تقویم جهان که به تقویم جلالی مشهور است را به ثمر برساند.
طاهری می‌افزاید: این تقویم دقیق سال شماری را ارائه می‌دهد که دقیق‌ترین سال‌شمار جهان است و بر خلاف دیگر تقویم‌های دنیا که در دوره‌هایی دچار عقب یا جلورفتگی می‌شود، خطایی ندارد. برای مثال تقویم قمری در سال ۱۰ الی ۱۵ روز عقب یا جلو می‌رود و یا تقویم گرگوری که از آن تقویم امروزی میلادی درآمده، هر چند صد سال دچار تغییر می‌شود و نیاز به بازبینی دارد. ولی تقویمی که خیام ایجاد می‌کند به هیج وجه حتی در صد سال هم دقیقه یا ثانیه‌ای جابجا نمی‌شود، دلیل آن هم کبیسه گیری دقیقی است که خیام انجام داد. در نتیجه نوروزی که جشن گرفته می‌شود جدا از آیین‌ها و رسوم‌های، نمادی از تقویم بسیار دقیق و دانش اختر شناسی ایرانیان نیز به حساب می‌آید.
نوروز حلقه پیوند ایرانیان
بسیاری از تقویم‌های جهان رخدادی مذهبی و یا تاریخی را به عنوان پایان سال کهنه و آغاز سال جدید برگزیدند، اما در تقویم ایرانیان سال جدید با یک اتفاق جغرافیایی و اعتدال بهاری آغاز می شود. اعتدال بهاری در تمام دنیا خصوصا سرزمین‌هایی که مساعد کشاورزی هستند از اهمیت زیادی برخوردار است، اما در تمدن ایران این تغییر فصل به عنوان نوروز جشن گرفته شده و همچنان نیز آیین‌های آن پا برجا است.
استادیار دانشگاه هنر اصفهان درباره چرایی انتخاب مبدا جغرافیایی برای تغییر سال در تمدن ایران خاطر نشان می‌سازد: در طول تاریخ ادیان مختلفی در ایران وجود داشتند که برای مدتی حکومت کردند و بعدها دچار افول شدند و داقوام دیگری با آیین هایی مذهبی دیگر جای آن‌ها را می گرفت. همچنین ایران در میانه کشورهای غرب و شرق جهان قرار دارد و فرهنگ‌های غربی و شرقی به طور دائم در ایران رواج پیدا می‌کرد و دچار افول می‌شد. بنابراین پیش نیامده که رخداد مذهبی برای آغاز سال در نظر گرفته شود.
وی با بیان اینکه "نوروز حلقه پیوندی بین ادیان ایرانی و تمام فرهنگ‌های رایج در فلات ایران است" تاکید می‌کند: نوروز نقطه مشترک تمام فرهنگ‌ها و اقوام ایرانی می‌باشد، به همین دلیل است که گستره جغرافیایی نوروز امروزه ۱۴ کشور را در بر می‌گیرد. این مسئله در واقع گستره ایران فرهنگی را نشان می‌دهد، این تمدن‌ها در دوران اوج تاریخی خود بر این گستره قرار می‌گرفتند. تمام کشورهایی که امروزه از ایران فرهنگی جدا و مستقل شدند، نوروز را به عنوان یک جشن ملی یا یک جشن بزرگ قبول دارند و برپا می‌کنند.
رییس دانشکده پژوهش‌های عالی هنر درباره آیین نوروز در ادایان مختلف می‌گوید: ادیان مختلف در فلات ایران مانند زرتشتی‌ها، ارامنه، آشوری‌ها، یهودیان، مسلمانان و سایر ادیان نوروز را قبول دارند. از پیامبر اسلام(ص)، امام علی(ع) و امام صادق(ع) نیز روایاتی وجود دارد که نوروز را به عنوان یک جشن مهم دانسته‌اند. ثباتی که نوروز در ابتدای بهار داشته، برای اعراب چیز جدیدی بود چرا که تقویم آن‌ها به تربیع ماه وابستگی داشت و سال خورشیدی را نمی‌شناختند. در واقع ملت‌هایی که دانش اخترشناسی داشتند، می‌توانستند سال خورشیدی را محاسبه کنند.
نوروز هویت ملی پکپارچه
نوروز آیین‌ها و رسوم مختلفی دارد که هر کدام در دوره‌ای به آن متصل شده است، بخشی از آیین‌های نوروز ریشه پیش از اسلامی دارد و بخشی از آن در دوره اسلامی به نوروز اضافه شده است؛ طاهری در این باره تصریح می‌کند: یکی از جنبه‌های زیبای نوروز این است که اندیشه‌های مختلفی از ادیان یا اقوام گوناگون گردهم آمده و در این جشن دیده می‌شود. نوروز جشنی نیست که به یک دین یا قوم خاص متصل شود، همه ادیان و اقوام ساکن در فلات ایران در برپایی و شکل گیری این جشن نقش دارند. نوروز جشنی است که می‌تواند تمام این اقوام را به هم پیوند دهد و از این نظر برای فراهم آوردن یک هویت ملی و ساختار یک پارچه همیشه اهمیت داشته است.
استادیار دانشگاه هنر اصفهان ادامه می‌دهد: در سنت اسطوره‌ای که در دوران اسلامی با شاهنامه بازتاب پیدا کرده نوروز جشنی است که به جمشید پادشاه پیشدادی منسوب است. فردوسی در این باره می‌سراید " به جمشید بر گوهر افشاندند / مران روز را روز نو خواندند / سر سال نو هرمز فرودین / برآسوده از رنج روی زمین". در این دو بیت فردوسی درباره روزی که در دربار جمشید جشن گرفته شد، صحبت می‌کند و هرمز (روز اول ماه) و فرودین (فروردین) به معنی اولین روز فروردین‌ماه است. از این جهت در طول تاریخ هم نوروز را به اسم نوروز جمشیدی می‌شناختند و بنیان گذار آن نیز جمشید می‌دانستند.
وی با بیان این نکته که "واقعیت تاریخی درباره جشن جمشید مشخص نیست" اظهار می‌کند: از پیش دادیان اطلاعات مستند تاریخی وجود ندارد و آنان برای ما یک سلسله اساطیری هستند که از متون اوسطایی، پهلوی و شاهنامه آن‌ها را می‌شناسیم. به همین دلایل برخی از آیین‌های نوروز ریشه تاریخی مشخصی ندارد و نمی‌دانیم که از کجا و چرا وارد این جشن شدند. اما برای بسیاری از این آیین‌ها اسناد تاریخی و دلایل مشخصی وجود دارد.
آیین‌های نوروزی، جلوه‌گر تنوع فرهنگی در نوروز
جشن نوروز از چهارشبه سوری آغاز شده و تا روز ۱۳ فروردین ادامه دارد، در تمام این روزها آیین‌ها و رسوم‌های مختلفی مانند غذاهایی که پخته می‌شود، لباس نویی که بر تن می‌کنیم و یا سفره هفت سینی که می‌اندازیم، وجود دارد. هرکدام از این آیین‌ها پیشینه تاریخی دارد و از دل تمدن کهن ایران برآمده است و برخی از این آیین‌های نوروز از دیگر فرهنگ‌ها وام گرفته شده است.
طاهری در این باره می‌گوید: به نظر می‌آید سفره هفت سین برگرفته از سفره هفت "امشاسپند" باشد که در پیش از اسلام پهن می‌شده. در آن سفره برای هفت نام بزرگ خدا و یا هفت نمود ایزدی، جسمی در سفره قرار می‌گرفته و بعدها به دلایلی در دوره اسلامی به سفره هفت سین بدل شده است.نیاکان ما معتقد بودند که وقتی سال نو می‌شود باید همه چیزهای کهنه را دور ریخت ونظافت کرد تا بتوانیم با لباس تمیز و در محیط تمیز سال نو را آغاز کنیم. همانطور که طبیعت در زمستان دچار خفتگی می‌شود و در بهار دوباره شکوفه می زند و نو می‌شود انسان هم باید نو پا به سال جدید بگذارد، برای همین خانه تکانی می‌کنیم و یا لباس نو می‌خریم.
رییس دانشکده پژوهش‌های عالی هنر دانشگاه هنر اصفهان درباره آیین چهارشنبه سوری می‌گوید: درباره این آیین که چند روز قبل از آغاز نوروز انجام می شود، تفاسیر مختلفی وجود دارد. بر اساس مهمترین تفسیر موجود این جشن به جشن پیروزی فریدون به ضحاک برمی‌گردد. آتش افروزی در این شب انجام می‌شود در واقع برای این بوده که جمعیتی که از دست ضحاک نجات پیدا کرده بودند، تعداد خود را نشان دهند. آیین‌های متصل به چهارشنبه سوری وجود داشتند که در این شب انجام می‌شده است، مانند شال اندازی که توسط پسران جوان از طریق روزنه منزل دختری که خواستگارش بودند انجام می‌شده، یا کوزه شکستن که در آن کوزه کهنه را می‌شکنند و آن را با کوزه نو و آب ندیده عوض می‌کنند و یا قاشق‌زنی که در شب چهارشنبه سوری برگزار می‌شد و تمام افراد یک خاندان و محله را به هم پیوند می‌داد و در نهایت می‌توانست به فراهم کرد سور و سات سفره عید برای خانواده‌های فقیر یک محله یا منطقه منتهی شود.
وی در پایان می‌افزاید: جشن‌های دیگری در نوروز نیز وجود دارد از جمله جشن "پنجه یا بهیزک" که در ابتدای نوروز گرفته می‌شد به این معنی که ۳۶۰ روز سال را که ۱۲ ماه ۳۰ روزه بود می‌شمردند و پنج روزی که در آخر سال اضافه می‌آمد را جشن نوروز می‌گرفتند. "میرنوروزی" جشن دیگری است که در این ایام می‌گرفتند، در این جشن یک نفر از مردم عادی بر تخت می‌نشست و دستورات خنده‌دار می‌داد و بعد از پنج روز او را به دلیل فرمان‌های غیرعاقلانه کتک می‌زند و در شهر می‌چرخاند تا به نوعی هشداری به حاکمان واقعی دهند. حافظ نیز در جایی اشاره می‌کند " سخن در پرده می‌گویم چو گل از غنچه بیرون آی / که بیش از پنج روزی نیست حکم میر نوروزی"
گزارش از: یزدان روحانی_ خبرنگار ایمنا
نظر شما