به گزارش خبرنگار ایمنا، دراینکه کدام یک از موزه‌های ما به اهداف مورد تأیید ایکوم (شورای جهانی موزه‌ها) نزدیک شده‌اند، باید تأمل کرد و پاسخ گفت پاسخی که قطعاً به لحاظ کمیت انگشت شمار است؛ اما آنچه باید تاکید شود این است که فرهنگ کشور ما به بازنگری نیاز دارد و باید مردم را به بازدید از موزه ها ترغیب کرد، ازطرفی ما به موزه‌هایی نیاز داریم که جای خود را به عنوان یک مکان فرهنگیِ لذت بخش و درعین حال آموزشی تثبیت و از پژوهش‌ها استقبال کند. ارتباط میان موزه‌های کشور که موضوع و خط مشی مشابهی دارند، حضور موزه داران در مدارس و ارتباط مؤثر موزه‌ها و آموزش و پرورش، آشنایی دانش آموزان با موزه‌ها در کتابهای درسی، افزایش فعالیت‌های فرهنگی موزه‌ها، طراحی پوستر و بروشورهای موزه‌ها بصورت کاملاً فکرشده، برگزاری نمایشگاه‌های متعدد درطول سال، فراهم آوردن امکان نمایش آثار درون مخزن‌ها برای مدت زمان مشخص، برپایی ورک شاپ هایی برای ساخت مولاژ اشیاء موزه‌ها، بازبودن درب موزه‌ها در برخی از شبهای سال، همه و همه ازجمله مواردی است که می‌تواند باعث افزایش بازدید از موزه‌ها باشد که البته مستلزم صرف وقت، علاقه و هزینه است تا در کشور ما نیز موزه جایگاه واقعی خود را بیابد چرا که به قول "ماریو بوتا" موزه مکانی است با خصلت معنوی نیرومند...
درصد پایین بازدیدکنندگان داخلی موزه لوور
محمدرضا کارگر مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی کشور اظهار می‌کند: «بحث رکود و تکرار بحثی نسبی است و ما نمی‌توانیم به کل موزه‌ها به یک شکل نگاه کنیم. موزه‌ها در همه جای دنیا هر روز آثار خود را تغییر نمی‌دهند و در واقع آثار موزه‌ها آثار ثابتی هستند که بخشی از این آثار می‌تواند تغییر کند، آثار موزه لوور هم تغییر نمی‌کند پس آیا می‌توان گفت که این موزه دچار یک نوع تکرار است؟ خیر. موزه لوور روزانه ۲۵ تا ۳۰ هزار نفر بازدیدکننده دارد و وقتی شما به این تعداد بازدیدکنندۀ این موزه در یک سال نگاه می‌کنید عددی که که بدست می‌آید در مقایسه با ۶۰ میلیون توریستی که فرانسه در یک سال دارد اصلاً عدد بزرگی نیست.»
وی ادامه می‌دهد: «فرانسه کشوری است که ۶۰ میلیون توریست دارد، اسپانیا ۶۰ میلیون توریست دارد، ترکیه حدود ۲۵ میلیون توریست دارد، آلمان و نیز امریکا نیز سالانه توریست بسیاری دارند، وقتی که شما به موزه‌های شلوغ این کشورها می‌روید ۹۰ درصد بازدیدکننده‌های موزه‌هایشان توریست‌هایی هستند که به این کشورها آمده‌اند درحالی که آمار توریست ما در ایران پنج میلیون نفر است که بخش مهمی از آنها توریست‌های زیارتی هستند و تعداد توریست‌هایی که به سراغ موزه‌ها می‌آیند کمتر است.»
کارگر می‌گوید: «خیلی‌ها تعداد بازدیدکننده‌های موزه لوور را با موزه‌های ایران مقایسه می‌کنند ولی این موضوع را درنظر نمی‌گیرند که در سال ۶۰ میلیون توریست به فرانسه وارد می‌شود و این موضوع یک طرف قضیه است، بنابراین اگر بخواهیم موزه‌های خود را با کشوری مقایسه کنیم که ۶۰ میلیون توریست دارد و با این مقایسه موفقیت موزه‌های خود را ارزیابی کنیم یک مقایسه اشتباه است بلکه باید این موضوع را بسنجیم که چند درصد بازدیدکننده‌ها در موزه‌های مختلف دنیا گردشگران خود آن کشور هستند و چند درصد آنها گردشگران ورودی و خارجی هستند.»
ظرفیت بالای موزه‌ها برای افزایش بازدیدها
مدیرکل امور موزه‌ها و اموال منقول تاریخی و فرهنگی با بیان اینکه در سال گذشته ۱۹ میلیون نفر گردشگر داخلی از موزه‌های متعلق به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازدید کردند، می‌افزاید: «این رقم یک چهارم جمعیت کشور است، البته در این آمار تعداد بازدیدکنندگان خارجی و همچنین بازدیدهای موزه‌های متعلق به دیگر سازمان‌ها لحاظ نشده است که قطعاً آنها هم حدود پنج یا شش میلیون نفر بوده است. بنابراین ما می‌بینیم که بازدید از موزه‌های کشورمان در مقایسه با سال‌های گذشته خیلی رونق گرفته و این رشد مثبتی داشته است؛ سال گذشته از سه کشور خارجی نمایشگاه‌هایی در موزه ملی ایران برگزار شد که نشان می دهد این موزه یک موزه فعال است درحالی که این فعالیت در تاریخ موزه ملی هیچ‌گاه صورت نگرفته بود، البته باید سایر نهادها هم در این زمینه پویاتر و فعال‌تر باشند بنابراین وقتی ما مصداقی صحبت می‌کنیم رشد موجود بسیار رشد رضایت بخشی است.»
وی با اشاره به عواملی که می‌تواند در جذب مخاطبان موزه‌ها تاثیرگذار باشد، تصریح می‌کند: «اولین عاملی که در این خصوص مؤثر است لوکیشن موزه است بعضی از موزه‌ها در جاهایی قرار گرفته‌اند که اصلاً نمی‌توان آنها را به راحتی پیدا کند و یا معرفی نشده‌اند و خیلی‌ها از وجود این موزه‌ها بی اطلاع هستند، بنابراین لوکیشن موزه باید جایی باشد که دسترسی به آن آسان باشد. دومین عامل این است که فعالیت‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه‌های موقت، جشنواره، همایش، نمایش اشیای جدید، امانت گرفتن آثار دیگر موزه‌ها، سمینار، سخنرانی و انتشارات جزو فعالیت‌های جنبی موزه‌ها باشد، سوم اینکه از شیوه‌های نوین راهنمایی استفاده کرد، دوره‌های آموزشی برگزار کرد و درمجموع اینکه انجام کارهای جدید و متفاوت در هر موزه زمینه‌های ورود گردشگر بیشتری را فراهم می‌کند.»
کارگر می‌گوید: «بسیاری از واژه‌ها و باورها در ذهن ما شکل می‌گیرد و ما مرتب آن را تکرار می‌کنیم و یکی از همین واژه‌ها، سکوت و سکون در موزه‌ها است که در مورد کل موزه‌ها این‌گونه نیست؛ موزه‌های تهران، اصفهان، مشهد و بسیاری از شهرهای دیگر ایران بازدیدکننده‌های بسیاری دارند و مثلاً وقتی در ایام نوروز بازدید ۱۵ هزار و ۶۰۰ نفری از نمایشگاه لوور در تهران را شاهد هستیم نشان می‌دهد که بیش از نیمی از بازدیدکنندگان یک روز موزه لوور را داشته‌ایم البته اعتقاد داریم که ظرفیت‌های خیلی بیشتری نیز وجود دارد و بسیاری از موزه‌ها علی‌رغم این رشدی که داشته‌اند باز هم می‌توانند بازدیدکنندگان خود را افزایش دهند و این افزایش بازدید کننده منوط به روش‌های جدید در ارائه و معرفی بهتر موزه و پرداختن به موضوعاتی است که تا کنون به آنها پرداخته نشده است.»
پیشینه صنایع دستی در موزه هنرهای تزئینی
راحله یوسفیان مدیر موزه هنرهای تزئینی اصفهان علت تکرار و یکنواختی در برخی موزه‌های کشور را نبود برنامه دانسته و می‌گوید: «متاسفانه موزه‌ها همچنان روی بحث شیء محور بودن تاکید دارند و عملاً هم به غیر از شیء محور بودن جذابیت دیگری برای مردم ندارند. از طرفی نیز برخی از موزه‌ها مخاطب خاص خودشان را دارند و هیچ تلاشی برای جذب عامه مردم ندارند.»
وی با اشاره به عوامل مؤثر در افزایش مخاطبان موزه، می‌افزاید: «تنها چیزی هم که من به لحاظ تجربه شخصی دریافته‌ام این است که در موزه‌ها باید رویدادسازی اتفاق بیفتد یعنی مناسبت‌های مختلفی که در راستای اهداف موزه هم باشد. یکی از این برنامه‌هایی که پیش روی اهداف موزه هنرهای تزئینی اصفهان است معرفی مشاهیر مدفون در مجموعه تخت فولاد است که خیلی افراد آنها را نمی‌شناسند ولی از هنرمندان بزرگ اصفهان بوده‌اند و آثارشان در موزه هنرهای تزئینی اصفهان قرار دارد، به این ترتیب ما می‌توانیم یک همکاری مشترک بین موزه هنرهای تزئینی و مجموعه تخت فولاد داشته باشیم و هم مشاهیر را معرفی کنیم و هم آثار آنها در موزه هنرهای تزئینی به مخاطب بشناسانیم.»
یوسفیان می‌گوید: «ما می‌توانیم نمایشگاه‌های دوره‌ای از هنرمندان اصفهان داشته باشیم چون موزه هنرهای تزئینی اصفهان پیشینه‌ای از صنایع دستی اصفهان را معرفی می‌کند بنابراین وقتی که ما می گوییم اصفهان شهر جهانی صنایع دستی است آیا می‌تواند بدون پیشینه تاریخی‌اش معرفی شود!؟ پیشینه تاریخی صنایع دستی اصفهان هم در موزه هنرهای تزئینی آن قرار دارد و بهتر است که ما قبل از اینکه روی موضوع شهر جهانی صنایع دستی مانور دهیم پیشینه آن را به مخاطب معرفی کنیم که در این راستا نمایشگاه‌های دوره‌ای را برگزار می‌کنیم که هنرمندان شاخص اصفهان به صورت گروهی و یا فردی آثار خود را ارائه می‌کنند و حتی ما از این هنرمندان دعوت کرده‌ایم که رونمایی آثار خود را در این موزه برگزار کنند.»
مدیر موزه هنرهای تزئینی اصفهان تصریح می‌کند: «یکی از فعالیت مهم موزه هنرهای تزئینی سرمایه گذاری روی کودکان و نوجوانان است که بتوانیم این نسل را به گونه‌ای آموزش دهیم که فرهنگسازی اتفاق بیفتد و از طرفی موزه هنرهای تزئینی پایلوتی برای موزه تخصصی کودک باشد که می‌توانیم این فعالیت‌ها را با برگزاری کارگاه‌های مختلف مثل کارگاه‌های خلاق در حوزه‌های نقاشی، مجسمه سازی، عروسک سازی، آموزش صنایع دستی و بسیاری موارد دیگر انجام داد که به جذب مخاطب عام کمک بسیاری می‌کند.»
هنوز با ساختار موزه‌های پیشرفته در دنیا فاصله داریم
صدرالدین طاهری سرپرست دانشکده پژوهش‌های عالی هنر و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان با تاکید بر اینکه بازدید از موزه یک فعالیت فرهنگی است، می‌گوید: «اینکه مردم ما کمتر به موزه می‌روند مسئله‌ای فرهنگی است و در ساختار فرهنگ جامعۀ ما بوجود آمده و می‌توان بازتاب آن را چه در موزه، چه در سینما، چه در هنرهای تجسمی و ادبیات ردیابی کرد. البته اگر بخواهیم بازدید از موزه‌ها را با سال ها و ده های گذشته مقایسه کنیم باید گفت که در دوره‌ای که در آن به سر می‌بریم تعداد بازدیدکنندگان موزه‌ها از لحاظ کمی افزایش یافته و هم به لحاظ کیفی بچه‌های متخصصی در موزه‌ها استخدام شده‌اند که جوان و آرمان گرا هستند و رویکرد نو را در موزه‌ها ایجاد کرده‌اند.»
وی ادامه می‌دهد: «البته ما هنوز با موزه‌های بزرگ دنیا و ساختار موزه داری پیشرفته در دنیا خیلی فاصله داریم که من تا حد زیادی دلیل آن را درون موزه‌ها نمی‌دانم بلکه در فراتر از موزه‌ها و در سیاست گذاری های فرهنگی می‌بینم در میزان اهمیتی که ساختار سیاسی فرهنگی اجتماعی ما به پدیده‌ای مثل موزه می‌دهد.»
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان تصریح می‌کند: «برای بسیاری از مدیران هنوز باید ضرورت ایجاد موزه در سازمانشان یا در محدودۀ کاری‌شان را به آنها ثابت کرد، یعنی این موضوعی است که هنوز بسیاری از مدیران ما به آن باور ندارند درحالی که ضرورت ایجاد موزه بارها مطرح شده و باید از زوایای مختلف به آن نگاه شود.»
توجه به محتوای موزه برای ایجاد خلاقیت
شهریار شکرانی مدیر موزه موسیقی اصفهان با بیان اینکه این موزه به دلیل محتوای خود یعنی موسیقی، سکوت و سکون را می‌شکند، اظهار می‌کند: «موزه موسیقی اصفهان از این جهت با سایر موزه‌ها متفاوت است چرا که بحث موسیقی با صوت همراه است و ما هم این خصلت متفاوت موزه را بولد کرده‌ایم و طبیعتاً از حالت سکوت و سکون بیرون آمده است، اما من اعتقاد دارم که همه موزه‌ها می‌توانند از این حالت خارج شوند به شرطی که ما خلاقیت داشته باشیم و سعی کنیم مخاطب خود را به جای اینکه به موزه بیاید و صرفاً یکسری از اشیاء را ببیند تا حدی در روند جریانی قرار دهد که موزه می‌خواهد معرف آن باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «همه موزه‌ها را می‌توان به راحتی از حالت یکنواخت خارج کرد و برای این موضوع راه های متفاوتی وجود دارد که یکی از آنها شیوه‌های نوین و خلاقانه در راهنمایی مخاطب برای بازدید از موزه است، به همین دلیل یکی از آیتم‌هایی که ما در موزه موسیقی اصفهان روی آن خیلی تاکید داشته و داریم این است که راهنمایی که در موزه داریم حتماً متخصص باشد یعنی محتوای موزه را به خوبی بشناسد و حتماً آموزش دیده باشد و نوع تعامل او با بازدیدکننده و حتی فن بیان راهنما و کیفیت ارائه مطلب از صفر تا صد خیلی کمک می‌کند که مخاطب در تبادل اطلاعاتی که با راهنما انجام می‌دهد تا حد زیادی شرایط متفاوتی داشته باشد.»
شکرانی می‌گوید: «برای ارائه خلاقیت در موزه‌ها باید در ابتدا محتوای موزه را درنظر گرفت و بر اساس محتوا تعیین کرد که چه کار باید انجام داد که درعین حال هم بتوانیم مخاطب را بیشتر در جریان مطالب قرار دهیم و اطلاعات بیشتری به او ارائه کنیم و هم موزه حالت یکنواخت و خسته کننده‌ای پیدا نکند؛ ضمن اینکه باید بحث درگیرشدن مخاطب با جریان‌های مختلف موزه را درنظر داشت و بر این اساس سناریوی مشخصی را برنامه ریزی کرد.»
به گزارش ایمنا، یکنواختی در موزه‌ها دلایل زیادی دارد، اما شاید یکی از دلایل این باشد که جایگاه صحیح افراد تعیین نشده و تخصص‌ها نادیده گرفته می‌شود، ازطرفی اما کم‌رنگ شدن روحیه پژوهش، خلاقیت و نشاط در موزه‌داران و جایگزین شدنِ آن با پژمردگی و تکرار روزمرگی‌ها در این رخوت تاثیرگذار است. در بسیاری از موزه‌های ما گردآوری اشیاء براساس طرح محتوایی موزه صورت نمی‌گیرد، مفهوم حفاظت رعایت نمی‌شود، پشتوانۀ پژوهشی ندارد و شیء محوری اولویتی چندبرابر دارد و میراث ناملموس مفهومی غریب است، هدف آموزش بسیار به ندرت لحاظ می‌شود و لذت واقعی درک نمی‌شود. در این میان قطعاً نوع و شیوۀ روایتی که موزه برای معرفی خود انتخاب می‌کند شایان توجه است. درمجموع باید تاکید کرد که موزه داران می‌توانند بخش عمده این رکود را با ارائۀ خلاقیت و نوآوری ازبین ببرند و البته بخشی از آن نیز به مباحث بودجه‌ای و جذب نیروهای جدید و علاقمند بازمی گردد.
گزارش از: شیرین مستغاثی، سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما