به گزارش خبرنگار ایمنا، دوره پارینه سنگی میانی یا دوره موسِتری(موسترین)، یکی از دوره‌هایی است که در قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقا به وقوع پیوسته، اوایل این دوره مصادف است با زمان ناپدید شدن تدریجی انسان‌های راست قامت، یعنی حدود ۲۰۰ هزار سال پیش و پایان آن نیز به حدود ۴۰ هزار سال پیش به زمان انقراض انسان نئاندرتال، بر می‌گردد. این دوره از نظر تاریخی به دوره زندگی انسان‌های اندیشمند و انسان‌های نئاندرتال مربوط می‌شود. مهم‌ترین ویژگی‌های آن، پیشرفت و گوناگونی ابزارهای سنگی و همچنین نخستین کاربردهای نمادین دست‌ساخته‌ها است.
ابزارهای سنگی این دوره در قیاس با دوره پارینه‌سنگی زیرین کوچکتر هستند و تراش دقیق‌تری دارند. از این دوره نشانه‌هایی از اعتقادات و چگونگی زندگی از جمله دفن اموات همراه با شاخ بز کوهی به دست آمده است.
برخی از نمونه‌های زندگی انسان در این دوره از نواحی غار آغزی کیچیک در تاجیکستان، غار شَنیدار در کردستان، غارهای کُنجی، قمری و اَرجَنه در خرم‌آباد (خورمُوَه سابق)، غار هومیان در کوهدشت لرستان، غار تمتمه در ارومیه، غارهای شکارچی و خر در بیستون، اشکَفت گاوی در نزدیکی دریاچه مهارلو، غار لَخ‌اسپور در خونیک خراسان، دلتای جاجرود در ورامین، غارهای باباتاغ و شَخْتی و دره‌کور در پامیر و غار آب‌رحمت در تاشکند به دست آمده است.
دوران پارینه‌سنگی یا دوران کهن‌سنگی (عصرحجر)، یکی از دوران زندگی انسان و همزمان با یک میلیون سال تا ۱۵ هزار سال پیش است که به دوره پارینه‌سنگی زیرین (دوره آشولی)، دوره پارینه‌سنگی میانی (دوره موستری) و دوره پارینه‌سنگی بالایی (دوره بردوستی) تقسیم می‌شود.
محسن جاوری، باستان شناس و مدرس دانشگاه در گفت و گو با خبرنگارایمنا در "اندیشکده میراث" با بیان اینکه غار قلعه بزی معرف دوران انتهای پارینه سنگی میانه از زندگی انسان پیش از تاریخ است، در مورد انگیزه و دلایل حفاری این غار گفت: در سال ۱۳۸۲ برای اولین بار گزارش‌هایی در مورد انجام حفاری‌های غیر مجاز در آن منطقه به میراث اصفهان رسید و در بازدیدی که ازمحل انجام شد با تراشه‌ها و ابزارهای سنگی روبرو شدیم.
وی افزود: در سال ۱۳۸۳ با مشارکت اقای دکتر مهدی یزدی برای ارایه یک طرح پژوهشی، بازدیدی از این غار به عمل آمد و متعاقب آن و تصویب طرح مذکور، یک کاوش برنامه ریزی شد. با اخذ مجوز از پژوهشکده باستان شناسی کشور و البته بازدید معاون پژوهشی وقت سازمان، جلیل گلشن به همراه دکتر جلال رفیع فر متخصص دوره پارینه سنگی و استاد دانشگاه تهران، بر اهمیت غارها صحه گذاشته شد.
وی با بیان اینکه این غارها در ۳۵ کیلومتری جنوب اصفهان و مشرف بر روستای حسن آباد واقع شده اظهارکرد: بر روی این کوه بقایای یک قلعه دوره ساسانی به همین نام نیز وجود دارد. به همین دلیل نام غارها، به نام قلعه بزی یک و دو انتخاب شد.
زاینده رود، منشأ همه ابزارهای سنگی
وی گفت: غار شماره یک در دو فصل طی شهریور ۱۳۸۳ و شهریور ۱۳۸۴ مورد کاوش قرار گرفت. در کاوش فصل دوم، یک هیئت فرانسوی با سرپرستی پروفسور ژاک ژوبر نیز در کاوش گروه ایرانی را همراهی کردند؛ فصل دوم تحت سرپرستی مشترک من و آقای دکتر فریدون بیگلری، مدیر بخش پارینه سنگی موزه ملی، به انجام رسید.
جاوری افزود: در هر دو فصل داده‌های بسیار مهم و ارزشمندی حاصل آمد که بر اهمیت این غار در مرکز فلات ایران صحه گذاشت. نکته جالب توجه عبور زاینده رود درست از یک کیلومتری جنوب این غار است که در منتهی الیه شرقی کوه به دامنه آن می‌رسد. در واقع منشأ همه ابزارهای سنگی یافت شده با توجه به نوع و جنس، از سنگ‌های رودخانه زاینده رود بوده است.
سرپرست کاوش‌های غار قلعه بزی شهرستان مبارکه اظهار کرد: بر اساس نمونه برداری انجام شده از این غارها و آزمایش ترمولومینسانس، قدمت این غارها به ۶۰ هزار سال قبل بر می‌گردد که حدود ۳۰ هزار سال قبل به دلیل ریزش سقف غار، سکونت در آنها به اتمام رسیده است. ابزارهای سنگی درون آن، ادامه سنت‌های ابزار سازی پارینه میانه هستند. به علاوه استفاده از تکنیک تراش خاصی که در منطقه آسیای میانه نیز دراین دوره دیده می‌شود، در این محل مشهود است.
به دست آمدن استخوان کرگدن و شترمرغ برای نخستین بار
وی افزود: با بررسی استخوان‌ها، وضعیت رژیم غذایی انسان‌ها و از طرف دیگر وضعیت زیست بوم جانوری آن دوره مشخص شد. نتایج گونه‌های جانوری بسیارشگفت انگیز بود، بیشترین تعداد استخوان‌ها در درجه اول، به گوزن و بعد از آن به آهو و بز کوهی تعلق داشت. در درجه دوم استخوان‌های خرگوش مشاهده شد. در این میان، گونه‌ای ازخر وحشی هم به دست آمد و از همه مهمتر، به دست آمدن استخوان کرگدن و شترمرغ بود که برای بار اول در ایران در این زمان گزارش می‌شد. بقایای ریز استخوان‌هایی شامل جوندگان و مارمولک نیز بود که به مصرف غذایی رسیده بودند.
وی با تاکید بر اینکه غار شماره دو بر خلاف غار شماره یک به دلیل نوع خاک تمامی داده‌ها را حفظ کرده و از این نظر بسیار استثنایی است، گفت: حتی دانه‌های گیاهی در این غار به صورت فسیل شده باقی مانده‌اند. همان طور شتر مرغ و بقایای گیاهی شامل دانه‌های مصرف شده که البته بو داده شده بودند، از جمله "پسته وحشی" یا "بنه" که امروز در این منطقه روییده نمی‌شود. این گونه یافته‌ها در ایران تا کنون شناسایی نشده است.
جاوری تصریح کرد: ابزارهای متنوعی از دوره پارینه میانه از این غار به دست آمد که امیدواریم با حمایت میراث اصفهان بتوانیم نمایشگاهی از این آثار در موزه چهلستون داشته باشیم. متاسفانه هیچ داده‌ای از استخوان انسانی در اینجا به دست نیامد، ولی به طور قطع شواهد از حضور انسان نئاندرتال در این مکان خبر می‌دهد.
احتمال کشف اسکلت سالم انسان نئاندرتال
البته باید توجه داشت که سقف غار ریزش کرده و به این سکونت پایان داده و در واقع اصل ماجرا در زیر هزاران تن سنگ مدفون است و چه بسا اگر زمانی بتوان سنگ های ریزش کرده را جا به جا کرد، اسکلت سالم انسان نئاندرتال هم به دست بیاید. این کاوش‌ها یکی از مهم‌ترین کاوش‌های انجام شده در فلات مرکزی است که با دقت هرچه تمامتر هدایت شد زیرا تاریخ گذاری مطلق نیز انجام شد.
این دکترای باستان شناسی اظهار کرد: نتایج حاصل از این کاوش ها در چند مقاله منتشر شد و در مجله نامه پژوهشگاه سازمان میراث و همچنین در یک شماره از مجله علمی پژوهشی دانشگاه همدان، به چاپ رسید. همچنین در همایش پارینه سنگی در پرتغال، گزارش این کاوش توسط دکتر بیگلری ارایه شد.
وی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه آزمایش ترمولومینسانس معمولاً برای سن یابی سفال، آجر و... استفاده می شود و اینکه مطمئناً در دوران پارینه سنگی میانی، آجر و سفال وجود ندارد، آزمایش ترمولومینسانس جهت سن یابی چه نوع مواد فرهنگی صورت گرفته است؟ گفت: از بقایای سوخته دو اجاق، در شرایط کاملاً استریل و بدون کوچکترین تماسی، در داخل محفظه‌هایی که از هرگونه تابش نوری مصون بودند، کُر (core) گیری شد.
وی ادامه داد: کاوش در واریزه‌های جلوی غار به انجام رسید و در یک بخش خیلی محدود در فاصله میان سنگ های ریزش کرده، کُر گیری انجام شد. درمیانه دو غار نیز در یک فضای محدود گمانه‌ای باز ایجاد شد که چند ابزار خیلی عالی هم از آن بدست آمد.
جاوری تصریح کرد: متاسفانه عده ایی ناآگاه و نادان بلافاصله بعد از کاوش فصل دوم باستانشناسان، با انجام حفاری‌های غیرمجاز گسترده لطمه جبران ناپذیری به این غار و داده‌های مهم آن زدند و در واقع بخش های مهمی را از میان بردند. در محل یکی از گمانه‌ها، یک گودال بزرگ حفر شد و تخریب بزرگی به وجود آوردند.
وی با نکوهش این رفتار گفت: حتی در حین کاوش یک بار شبانه به وسایل گروه باستان شناسی دستبرد زده شد و ابزارها و وسایل هیئت فرانسوی غارت شد.
جاوری تصریح کرد: تشکیل یک نمایشگاه از این یافته ها بسیار برای استان اهمیت دارد. همان زمان یک بروشور و یک استند خوب از کاوش فصل دوم تهیه و به میراث فرهنگی ارایه شد، اما متاسفانه مورد استقبال قرار نگرفت. خوشبختانه با تشکیل گروه باستان شناسی در دانشگاه کاشان کاوش های خوبی را در این بخش شروع کرده‌ایم که بسیار با اهمیت هستند.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اهمیت غارهای قلعه بزی خاطر نشان کرد: کاوش ها در این غارها نشان می دهد گروه‌های انسانی پارینه میانی در مرکز فلات ایران هم فعال بوده‌اند و رودخانه زاینده رود و همچنین منطقه شکارگاهی بسیار ایده آل، در این دوره عامل جذب این گروه‌ها بود، که خوشبختانه با حمایت محیط زیست منطقه حفاظت شده کلاه قاضی که ادامه همین منطقه بوده هنوز باقی است.
جاوری اضافه کرد: انسان‌های این دوره از تکنیک خوب و موثری برای ابزار سازی بهره می‌برده‌اند؛ چند گونه خاص جانوری از این دوره ، در این منطقه بوده که اکنون منقرض شده و در حین کاوش تا شعاع ۳۰ کیلومتری از این کوه مورد بررسی قرار گرفت و حداقل یک غار دیگر از دوره پارینه میانی شناسایی شد.
وی گفت: این مجموعه به دلیل کامل بودن و وجود قلعه ساسانی و دو غار مهم پیش از تاریخ ، قابلیت سایت موزه شدن را دارد، البته باید مدارک کاملی از آن تهیه شود و نیاز به حمایت مالی دارد.
گزارش از: مهشید بهزادی_ خبرنگار ایمنا
نظر شما