به گزارش خبرنگار ایمنا، زری یا زربفت پارچه‌ای ظریف و بسیار گرانبهاست که چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن یکی ابریشم رنگی و یکی نخ گلابتون است که می‌تواند زرین یا سیمین باشد این هنر در دوره‌های مختلف تاریخی در شهرهایی چون اصفهان، کاشان و یزد رشد کرده است و در کاشان شهرت بیشتری دارد چرا که زمانی در این شهر بیش از چهل نوع پارچه مختلف بافته می‌شده است.
این هنر با سابقه تاریخی خود امروز زوال را به چشم خود می‌بیند زیرا بافت این پارچه سخت است و استادان مشهور از میان ما رفته‌اند و تنها آن‌ها که دوست داشتند فرهنگ ایران را زنده نگه دارند تلاش می‌کنند و چیزی به آن روزهایی نمانده است که از زربفت تنها یادگار شاهان در موزه‌ها باقی بماند.
خبرنگار ایمنا درباره این هنر با صالح زاهدی گفت‌وگو کرده است که در ادامه می‌خوانید:
زریبافی چه زمانی به وجود آمده است؟
با اینکه زمان پیدایش این هنر مشخص نیست اما بر اساس شواهدی به نظر می‌رسد این هنر صنعت در زمان هخامنشیان ایجاد شده است و در عهد ساسانیان به اوج شکوه خود رسیده است، یکی از کاربردهای این هنر، وجود تارهای طلا در لباس‌های شاهان بوده است و هنوز از این دست لباس‌ها در موزه‌های معروف دنیا وجود دارد.
کدام شهرها مرکز این هنر بوده است؟
مراکز بزرگ این هنر تا زمان صفویان، اصفهان، ابیانه و یزد بودند که پارچه‌های زری دولا در آن بافته می‌شد. در کنار این مراکز کاشان نیز که از عهد ساسانیان در زمینه تولید زری شهرت جهانی داشت به تولید این پارچه مشغول بود.
زریبافی بعد از دوران صفویه چگونه بوده است؟
با نخ‌های گلابتون بافته می‌شد و انواع مختلفی شامل شجرزری، زری اطلسی، زری برجسته گلدار و ختایی داشت و بیشتر شاه، درباریان، امرا و اشراف از این نوع پارچه استفاده می‌کردند.
آیا از دوران صفویه نمونه‌هایی موجود است؟
بله نمونه‌هایی از زری‌های عهد صفویه به خصوص پس از سلطنت شاه عباس اول موجود است. این پارچه‌ها زمینه محکمی داشتند و از رشته‌های طلا و نقره که یکی در میان و راه راه بافته می‌شده، درست شده است. در موزه کاخ کرملین روسیه چند قطعه لباس زری ایران وجود دارد که در زمان صفویه به مسکو فرستاده شد. این زری‌ها برای لباس تزار یا درباریان مسکو یا برای کشیشان و روحانیان به کار گرفته شده است.
نخ گلابتون چیست؟
یک یا چند رشته ابریشم که نخی از طلا دور آن پیچیده شده باشد. تعداد تار ابریشم به کار رفته ظرافت گلابتون را تعیین می‌کند. گلابتون در لغت به رشته‌هایی گفته می‌شود که رنگ آن‌ها سفید یا زرد طلایی باشد و جلای فلزی داشته باشد با این حال گلابتون در زری بافی به نخی گفته می‌شود که با نوار باریکی از جنس طلا یا نقره یا نقره با روکش طلا که صورت مارپیچ دارد و بسیار منظم است و ابریشم چند لاتاب تهیه می‌گردد. تکنیک تهیه نخ گلابتون را زر کشی یا گلابتون سازی می‌نامند.
در مورد دستگاه‌های زریبافی توضیح دهید.
در زریبافی دو نوع دستگاه وجود دارد که تفاوت دستگاه‌ها در نحوه و طریقه اجرای فرمان در نقش اندازی است.
به صورت مختصر نحوه بافت زری را توضیح دهید.
پارچه زری به هنگام بافت، پشت و رو بافته می‌شود در واقع پشت پارچه مقابل دید بافنده قرار دارد. بافت ساده از نقش جداست، در بافت ساده ممکن است در هر رج چندین رنگ وجود داشته باشد. بافنده با فشار پدال وردی را که تارها بدان متصل است بالا می‌آورد و دهانه تارهای مربوط به آن رنگ باز می‌شود. در این حالت دهانه سایر تارها بسته است. بافنده با عبور دادن ماکو از دهانه پود را از میان تارها عبور می‌دهد. در قسمت‌هایی که نقش وجود دارد بافنده با فشار پدال ژاکارد یا گوشواره کشی تارهای مربوط به آن نقش را بالا می‌کشد و با عبور ماکو نقش مربوط را می‌بافد.
این هنر در حال حاضر چه وضعیتی دارد؟
امروزه این هنر در بدترین شرایط ممکن بسر می‌برد بسیاری از استادان بازنشسته شده‌اند و بسیاری فوت کرده‌اند. اکنون کمتر کسی پیدا می‌شود که سختی‌های این کار را برای آموزش به جان بخرد. آکادمیک نبودن، نبود دسترسی به مواد اولیه مرغوب، منتقل نشدن هنر اساتید و حمایت نکردن دولت همگی دست به دست هم داده‌اند تا دیر یا زود بشنویم که این هنر ارزشمند و باشکوه ایران پس از قرنها برای همیشه نابود شده است. رویکردی که امروز باید پیش گرفت، این است که بتوانیم هنرجویانی را آموزش دهیم و کسانی را که درگیر این هنر هستند، بیشتر کنیم و طبیعتاً افراد بیشتری با این هنر آشنا شوند و به طبع وقتی این آشنایی بیشتر شود، بازار هم ایجاد می‌شود. مشکل فعلاً در خرید مردم نیست، مشکل اصلی آشنا نبودن مردم در حوزه زریبافی است، این هنر در این زمان گم شده است.
نظر شما