به گزارش خبرنگار ایمنا، روزهای پایانی مرداد برای مردم ایران یادآور خاطرات بسیاری است که عمر کوتاه انقلاب اسلامی را به دو دوره قبل و بعد از جنگ تقسیم کرد. در طی این جنگ، ٤٥ هزار رزمنده و غیرنظامی به اسارت رژیم بعث درآمدند و حتی پس از امضای قطعنامه ٥٩٨ هم سال‌های جوانی خود را در اردوگاه‌های مفقودین و صلیب سرخ عراق گذراندند. تا اینکه در ۲۹ مرداد ۱۳۶۷ جنگ تحمیلی هشت ساله به طور رسمی پایان یافت. یک سال و یک ماه پیش از آن تاریخ، قطعنامه شورای امنیت موسوم به قطعنامه ۵۹۸ برای پایان دادن به جنگ ایران و عراق صادر شد.
براساس بند ۷ قطعنامه ۵۹۸ قرار شد پس از آنکه کمیته‌ای در سازمان‌ملل‌متحد تشکیل شده و کشور متجاوز اعلام شد، میزان خسارات تعیین شود و در راستای آن صندوق بین‌المللی ویژه‌ای برای کمک به خسارت‌دیدگان جنگ ایران و عراق ایجاد شود؛ هر چند یک هیئت بلژیکی در ۱۸ آذر ۱۳۷۰ مصادف با ۹ دسامبر۱۹۹۱ میلادی، طی گزارشی به دبیرکل وقت سازمان‌ملل‌متحد «عراق» را به‌عنوان متجاوز جنگ معرفی و دبیر کل وقت سازمان ملل نیز این مسأله را تأیید کرد، اما تاکنون این صندوق ایجاد نشده‌است. به گفته برخی کارشناسان بر اساس متن به تصویب رسیده در قطعنامه ۵۹۸ امکان گرفتن غرامت از عراق وجود ندارد و برای اخذ غرامت باید قطعنامه دیگری به تصویب می‌رسید که این کار هیچ‌گاه عملی نشد. مبلغ برآورد شده ازسوی کارشناسان ایران که به صندوق بین‌المللی پول عرضه کرده‌اند، ۹۷,۲۰۰,۰۰۰,۰۰۰ دلار تنها بابت هزینه‌های غیرنظامی است.
آثار ماندگار جنگ در عرصه های اقتصادی، اجتماعی و نظامی
علی امیدی، تحلیگر روابط بین الملل واستاد دانشگاه اصفهان در رابطه با تبعات جنگ تحمیلی به خبرنگار ایمنا گفت: مهمترین پیامد جنگ این بود که ایران از لحاظ توسعه اقتصادی عقب افتاد و این عقب افتادن پیامدهای بسیار ویران کننده ای داشت؛ بیکاری جوانان و مشکلات اجتماعی تا حد زیادی یکی از پیامدهای این جنگ بود. شرایط جنگی باعث شد اهداف و پیام‌های بزرگ انقلاب اسلامی شامل دموکراسی، حقوق بشر، آزادی و تحزب کمتر مورد توجه قرار بگیرد و همچنان این تاخیر ادامه دارد.
این استاد دانشگاه اصفهان افزود: نکته مهم دیگر ی که باید به آن اشاره کرد این است که کشور به خاطر شرایط جنگی؛ دارای نیروهای مسلح گسترده‌ای شد. کوچک، محدود و هوشمند کردن نیروهای مسلح فرایندی بسیار زمان بر بود و بخش اعظم بودجه صرف نگهداری از این نیروهای مسلح شد، اما پایان جنگ به مثابه پایان نیروهای مسلح نبود وعواقب آن تاکنون ادامه داشته است.
یکی دیگر از تبعات جنگ آثار روحی- روانی بود که جامعه ایرانی با آن درگیر شد و هنوز هم برخی از این تألمات ادامه دارد ایران در این جنگ، ۲۰۰ هزار شهید و به همان اندازه هم اسیر و جانباز داشت و این مسأله بعد از گذشت سالها همچنان در روح و روان جامعه ایرانی اثر گذار است.
ایران تاکنون نتوانسته از عراق خسارت دریافت کند
وی در رابطه با دریافت غرامت و خسارت جنگی از کشور عراق، گفت: اینکه دولت ایران تاکنون نتوانسته از عراق خسارت دریافت کند دلایل و روند بسیار پیچیده، حقوقی و سیاسی دارد، اما به هرحال این فرآیند نصف و نیمه رها شده است. دبیرکل وقت سازمان ملل، آقای خاویر پرز دکوئیار در سال ۱۹۹۱ متعاقب دریافت نتایج بررسی میدانی تیم ارسالی برای مشخص کردن آغازگر جنگ تحمیلی، ضمن گزارشی به شورای امنیت به این شورا اطلاع داد که آغازگر جنگ تحمیلی دولت عراق بوده است.
امیدی تأکید کرد: برای اینکه ایران بتواند این فرایند را به سرانجام برساند، لازم بود شورای امنیت قطعنامه جدیدی با ساز و کار پرداخت غرامت وخسارت عراق به ایران صادر می کرد، اما با توجه به شرایط سیاسی و اختلافات بین ایران، آمریکا و غرب که همیشه وجود داشته است؛ هیچوقت شورای امنیت چنین جلسه ای را ترتیب نداد و قطعنامه ای را هم صادر نکرد.
این تحلیلگر مسائل بین المللی گفت: یکی دیگر از مسائل مهمی که باید به آن پرداخته شود، میزان سال‌هایی که است که از نظر بین المللی و سازمان ملل عراق باید بابت آن غرامت پرداخت کند. عراق به شورای امنیت اعلام کرد که در سال۱۹۸۲، بعداز شکست در خرمشهر دیگر قصد ادامه جنگ را نداشته بنابراین خواستار آتش بس شد و از خاک ایران عقب‌نشینی کرده و به مرزهای بین المللی برگشته است، اما دولت ایران بنا به دلایلی مخالف آتش بس و خواستار ادامه جنگ بوده است. حال با توجه به اینکه این جنگ هشت سال طول کشید، اگر شورای امنیت عراق را مقصر دو سال و ایران را مقصر شش اعلام کند، پرداخت غرامت سخت خواهد بود و این امر قضیه را پیچیده می کند.
دریافت خسارت از عراق در کشاکش مسائل حقوقی و سیاسی
امیدی تصریح کرد: نکته مهم دیگر این که دولت فعلی عراق معتقد است که در عراق تحولات بنیادین ایجاد شده است که در حقوق بین الملل به این اصل؛ «اصل ریبوس» گفته می شود؛ بر اساس این اصل، عراق دچار تحولات بنیادین شده و مسئولیتی نسبت به عملکرد دوره گذشته و صدام ندارد و این یکی از نکاتی است که جای بحث زیادی دارد. در عین حال، استدلال مخالفی که به این اصل صورت گرفته این است که در حقوق بین الملل اصلی به نام «اصل دوام دولت‌ها» وجود دارد که بر اساس آن، هرچند که رژیم گذشته عراق مقصر و عامل جنگ افروزی بوده اند و در حال حاضر نظام سیاسی عراق تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است، اما دولت جانشین باید خسارت و غرامت کشور مورد تجاوز را پرداخت کند.
این استاد دانشگاه اصفهان گفت: مسأله مهم دیگری که سبب شده است جمهوری اسلامی ایران تا کنون به طور جدی پیگیر دریافت غرامت از عراق نباشد، مصلحت اندیشی‌هایی بود که در دولت‌ها و دوره‌های مختلف از دولت هاشمی رفسنجانی تاکنون مد نظر بوده است. در واقع دیدگاه مقامات ایران این بود که کشورعراق شرایط خاصی دارد و برای اینکه این کشور در محور سیاسی ایران قرار بگیرد، باید با تسامح بیشتری با آن برخورد شود؛ این در حالی است که باز شدن بحث غرامت جنگی ایران از عراق؛ ممکن است باعث فاصله گرفتن دولت عراق از ایران و پیچیده‌تر شدن اوضاع منطقه شود.
آیا روحانی پرونده جنگ و دریافت خسارت را احیا می کند؟
امیدی تأکید کرد: بنابراین سیاستمداران ایرانی تا کنون بر روی این مسئله تأمل و صبرکرده اند، اما صحبت‌هایی که اخیرا آقای روحانی در هیئت دولت مطرح کرده نشان از آن دارد مقامات فعلی کشور به تحولات منطقه و عراق توجه ویژه ای معطوف کرده‌اند و با توجه به اظهارات حیدر العبادی که چند روز پیش اعلام کرد به ناچار و برای حفظ منافع ملی کشورش از تحریم‌های آمریکا علیه ایران تبعیت می کند، می کوشند پرونده جنگ و دریافت غرامت از عراق را دوباره احیا کنند.
وی افزود: البته اینکه دبیرکل وقت سازمان ملل عراق را مقصر جنگ دانسته، به این معنا نیست که ایران بتواند به راحتی غرامت جنگی را بگیرد؛ از طرف دیگر، برآوردی که ایران از غرامت جنگ دارد با برآورد سازمان ملل از میزان غرامت بسیار متفاوت بوده است. سازمان ملل هزینه جنگ ایران و عراق را ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد کرد در حالی که برآورد دولت ایران ازهزینه جنگ با عراق حدود ۱۰۰۰ میلیارد دلار بوده است پس چنین تفاوت هایی هم وجود دارد.
امیدی گفت: نکته اثر گذار دیگر در روابط و مناسبات کنونی ایران و عراق این است که حیدر العبادی بعد از اینکه از تحریم‌های آمریکا حمایت کرد و با واکنش مقامات و نمایندگان ایرانی مواجه شد، مواضع خود را تعدیل کرد و گفت نوعی سوء تفاهم نسبت به حرفهای او ایجاد شده و منظور او از همراهی با تحریم‌ها تنها شامل مبادلات بر اساس دلار بوده است نه مبادلات با سایر ارزها. هر چند به نظر می رسد این امر در نوع خود یک عقب‌نشینی و اقدام تاکتیکی است، اما باید دید این موضوع به چه نتیجه ای منجر خواهد شد، باید تمام جوانب سنجیده شود، اما ایران از نظر حقوقی این امکان را دارد که مسأله غرامت‌های جنگی را مطرح کند؛ هر چند اینکه ایران باچه سازوکاری و در چه مقطع و فرصتی باید به حق قانونی خود برسد مشخص نیست.
ایران هیچ گاه از حق خود برای دریافت غرامت صرف نظر نکرده است
حسین مسعودنیا، تحلیل گرمسائل سیاسی و استاد دانشگاه اصفهان نیز در همین راستا به خبرنگار ایمنا گفت: از آنجا که طبق شواهد و بررسی‌های سازمان ملل دولت عراق به عنوان متجاوز در جنگ ۸ ساله اعلام شده است، این کشور بر اساس قطعنامه شورای امنیت باید یک هزار میلیارد دلار به ایران به عنوان غرامت جنگی پرداخت کند، با این حال، چون دولت عراق در طی این سال ها شاهد تحولات بسیار زیادی بوده و همواره به کمک احتیاج داشته است، ایران هیچ گاه برای دریافت این غرامت به عراق فشار نیاورده، هر چند از حق خود در این زمینه نیز صرفه نظر نکرده است.
وی افزود: هر چند تصور برخی این است که با توجه به سقوط دولت صدام حسین، تغییر دولت در عراق و روی کار آمدن شیعیان، روابط سیاسی ایران و عراق بهبود یافته و جمهوری اسلامی ایران از حق خود برای دریافت غرامت کوتاه آمده ویا صرفه نظر کرده است، اما در واقع این طور نیست؛ مسأله اصلی این است که عراق کشوری است که با ایران جنگی هشت ساله را تجربه کرد و بعد از آن هم دوبار دیگر مورد تجاوز دولت آمریکا و متحدانش قرار گرفت، آیا دولت عراق در سال های اخیر این توان را داشته که به ایران غرامت جنگی پرداخت کند یا خیر؟
عراق تاکنون توان پرداخت خسارت را نداشته است
مسعودنیا تأکید کرد: از سوی دیگر، محور سیاست خارجی دولت جمهوری اسلامی ایران تعامل با کشورهای همسایه و به دست گرفتن بازار این کشورها بوده است، بنابراین دولت جمهوری اسلامی ایران باید به دنبال احقاق حق خود در فرصتی مناسب باشد. نکته مهم دیگری که باید درنظر داشت این است که بازیگران منطقه ای و بین المللی به دنبال تیره کردن روابط ایران با عراق هستند، پس ایران باید از فرصت‌هایی که از لحاظ سیاسی، اقتصادی و امنیتی بعد از سقوط صدام پیش آمده است، بهره ببرد؛ هر چند، شرایط بین المللی برای دریافت خسارت ایران مشخص شده است.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: اگرچه سیاست خارجی ایران بر سه اصل «عزت، حکمت و مصلحت» استوار بوده و دولتمردان کشورمان بارها در صحبت‌های خود تاکید کرده اند که از حقوق مردم ایران دفاع می کنند، اما واقعا شرایط در عراق به گونه‌ای بود که ایران نمی‌توانست به دنبال احقاق حق خود باشد. بنابراین هر چند می توان گفت ایران در این سال ها به دنبال رابطه دوستانه با عراق بوده است، اما اگر هم خواستار غرامت می شد، عراق توانایی پرداخت آن را نداشت.
نظر شما