به گزارش ایمنا، ۱۱۲ سال پیش، زمانی که در دوره قاجار، ایران از اوج پیشرفت و شکوه دوران صفوی به خمودی و ضعف رسیده بود و از جایگاه و آوازه‌اش کاسته شده بود، زمانی که جهان در حال تجربه انقلابهای متعدد صنعتی بود و مرزهای پیشرفت را یکی یکی در می نوردید، اما ایران در همان رکود و عقب ماندگی ناشی از فساد درجا می زد، مردم و نخبگان ایرانی تصمیم گرفتند ریشه عقب ماندگی و زوال ایران را که به زعم آنها چیزی جز «بی قانونی و استبداد» نبود را بخشکانند. در نتیجه جنبش یا انقلاب مشروطیت شکل گرفت و به امضای فرمان مشروطه توسط مظفرالدین شاه قاجار در ۱۴ مرداد ۱۲۸۵ انجامید. متأثر از این انقلاب، حکومت استبدادی به حکومت مشروطه(مشروط به قانون) تبدیل شد و مجلس شورای ملی و نخستین قانون اساسی کشور شکل گرفت. هر چند این تحولات مثبت دیری نپایید و در کوران حوادث بعدی اثری از آزادی، مجلس مردمی و پادشاهان مقید به قانون نماند، اما انقلاب مشروطه برای همیشه تاریخ به عنوان سند آزادی خواهی و فساد ستیزی ملت ایران ثبت شد.
در همین راستا «خبرگزاری ایمنا» با همکاری «خانه مشروطیت اصفهان» شامگاه یکشنبه-۱۴ مرداد- نشستی تخصصی برای نقد و بررسی عوامل، ریشه ها و میراث انقلاب مشروطیت برگزار کرد که در آن محمد علی بصیری، استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان، فضل الله صلواتی، فعال سیاسی اصلاح طلب و موسی نجفی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و رییس خانه مشروطیت به طرح دیدگاههای خود پرداختند و به سؤالات خبرنگاران، اساتید دانشگاه و پژوهشگران علاقه مند به حوزه مشروطیت پاسخ دادند.
آزادی خواهی در تفکر شیعه نهادینه شده است
فضل الله صلواتی، فعال سیاسی اصلاح طلب با بیان اینکه هر اهل علم و ادبی در مورد ریشه‌های انقلاب مشروطه نظری دارد، اظهار کرد: نخستین دلیل بروز انقلاب مشروطیت«تفکر شیعی» بود؛ شیعه نباید بنده کسی باشد؛ چراکه خدا انسان را آزاد آفریده است. حضرت علی(ع) بارها در کلام خود اشاره کرده‌اند که انسان نباید برده کسی باشد. در تفکر شیعه آزادی خواهی نهادینه شده است، البته در دوره تمامی امامان شیعه، آزادی‌خواهی تنها به صورت اسم مطرح نبوده و در عمل نیز پیاده شده است.
رمز موفقیت و ماندگاری علمای مشروطیت خرد، روشن بینی، آگاهی و نوآوری بود و حرکت‌هایی که بر این مبنا ایجاد می‌شود، به مردم روحیه می دهد و تداوم پیدا می کند.صلواتی تصریح کرد: ریشه افکار مشروطه از همین سرزمین برخاسته است؛ از دوران امیرکبیر تا مشروطه و تا امروز آگاهی باعث شده مردم فریاد بزنند که همه با یکدیگر یک جامعه هستیم و یک هدف داریم. ملی شدن صنعت نفت، انقلاب اسلامی و موفقیت‌های دیگر کشور ادامه مشروطه بود و تا آزادی های آینده، حتی با وجود مشکلات ادامه خواهد داشت.
خرد و روشن بینی علمای مشروطه عامل پیروزی بود
صلواتی در رابطه با دلایل پیروزی انقلاب مشروطه گفت: در شرایط آن زمانه افرادی مانند میرزای نایینی، آخوند خراسانی و ... جز نوابغ بودند؛ سواد را خیلی از افراد دارند اما خرد، روشن بینی، آگاهی و نوآوری در اولویت است و این همان رمز موفقیت و ماندگاری افرادی مانند آخوند خراسانی، نورالله نجفی و ... است که توانستند انقلابی را در عرصه سیاسی ایران آن روز رقم بزننداساساً. تفکر اثر گذار است و حرکت ایجاد می کند و حرکت‌هایی که با خرد و روشن بینی ایجاد می‌شود، به مردم روحیه می دهد و تداوم پیدا می کند.
وی در رابطه با دستاوردهای مشروطیت برای ایران امروز خاطر نشان کرد: میراث مشروطیت همان آزادی بود که ایجاد شد، مشروطیت یعنی چهره‌های وجیه المله که دغدغه و درد مردم را دارند، برای جامعه تصمیم بگیریند. ولی مدیریت اقتصاد، بانک ها و ارز در دست دولت باشد و مجلس نیز قانون آن را تصویب کند. شرح آزادی و عدالت در همه جای دنیا این است که مخل آزادی دیگران نباشد و همه بتوانند حرف و نظرات خود را بدهند و اهانت به مقدسات نشود، اگر آزادی و حقوق مردم به خوبی تأمین شود، یعنی مشروطه هم موفق بوده است.
امروزه حق، افکار جمعی، تبادل نظر و عقل جمعی است و تا زمانی که عقل جمعی را سرلوحه قرار ندهیم، موفق نخواهیم شد.مشروطه یعنی قانون حرف اول را بزند
این فعال سیاسی اصلاح طلب گفت:مشروطه ثمره و حاصل آمال و خواسته‌های مردم است و به عبارتی باید گفت که اول مردم بعد مشروطه؛ مشروطه یعنی قانون حرف اول را بزند و این عین دیکتاتوری است که بدون قانون و به غیر از نماینده‌های واقعی مردم کسی برای آنها تصمیم بگیرد. در شرایط امروز ایران نیز این مسأله باید در نظر گرفته شود. مشکلات اخیر پیش روی ایرانی ناشی از آن است که برخی نپذیرفته اند که اقتصاد، سیاست نیست که بتوان آن را به بازی گرفت، بلکه علم و روش است.
صلواتی تأکید کرد: حق امروزه، افکار جمعی، تبادل نظر و عقل جمعی است و تا زمانی که عقل جمعی را سرلوحه قرار ندهیم، موفق نخواهیم شد. رسالت خانه مشروطیت، رساندن حرف نخبگان به مردم، به نمایش گذاشتن اهدا ف مشروطه و حرف‌های گذشتگان است، در مجموع این خانه باید حرفی برای گفتن و انتشارات داشته باشد که البته حمایتهای مالی از آن هم باید فراهم شود.
نقش سفرنامه نویسان در پیروزی مشروطه
محمد علی بصیری، استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان نیز در این نشست نقد و بررسی میراث مشروطیت گفت: «عدالت» و «آزادی خواهی» خواسته اساسی و کلی ایرانیان از نهضت مشروطه تا نهضت ملی نفت و بعد هم انقلاب اسلامی بوده است. مشروطه خواهان، ریشه فقدان حریت، آزادی و عدالت در ایران ان روز را در دو مشکل «استبداد داخلی» دربار قاجار و در شخص ناصرالدین شاه و بعضا مظفرالدین شاه و بعد از آن در «استعمار خارجی» می‌دیدند، از این رو در صدد بودند تا عدالت از طریق پارلمان به مردم برگردانده شود و سلطه خارجی با حاکمیت سرمایه‌داری داخلی به جای سرمایه دار خارجی از بین برود.
وی اضافه کرد: یکی از منابع خوبی که می‌تواند تاریخ مشروطیت را بیان کند، رجوع به آثار سفرنامه نویسان است. میرزا ابوالحسن خان ایلچی در سال ۱۸۰۹، میرزا صالح شیرازی در ۱۸۲۱، رضا قلی میرزا نوه فتحعلی شاه در سال ۱۸۳۶ و ابراهیم بیگ در سال ۱۸۸۵ افرادی هستند که به کشورهای غربی مثل فرانسه سفر کرده اند و در این باره آثاری داشته اند. انقلاب مشروطیت در سال ۱۹۰۶ صورت گرفت و این چهار نفر پیش از این سفرهایی داشته اند و بعد از آن هم با تاخیری ۷۰ ساله اندیشمندان دیگر سفری هایی به غرب داشته اند.
این استاد دانشگاه تأکید کرد: پس از سفر نخبگان به سایر کشورها و انتشار سفرنامه ها، آزادی خواهان به این نتیجه رسیدند که اوضاع به هم ریخته داخلی نتیجه «جهل» و دلیل پیشرفت خارجی‌ها توجه به «عقل و علم گرایی» است. در سفرنامه‌ها مقایسه‌ای میان ایران و کشورهای اروپایی شده بود و نویسندگان خواهان تحول در فکر و عملکرد حاکمان می شدند، افرادی که این سفرنامه‌ها را می‌نوشتند نوعی شوک به دربار ایران وارد کردند. بعد ازانقلاب مشروطه، برخی ساختارها و نهادهای غربی مانند پارلمان و قانون اساسی به ایران وارد شد، اما متأسفانه اهداف، فرهنگ و طرز فکری که پشت این نهادها قرار داشت، به کشور منتقل نشد، به همین دلیل است که با وجود انقلاب مشروطه، شاهد تحولی اساسی در ایران نبودیم و اهداف و مطالباتی که ۱۱۲ سال پیش مشروطه خواهان به دنبال آن بودند، هنوز هم با شدت و ضعف در جامعه وجود دارد.
از زمان مشروطه تا کنون، روح و فلسفه مشروطیت، مبانی آزادی، عدالت و قانونگرایی در ایران و ایرانیان نهاینه نشده و فرهنگ استعمار در وجود ما تداوم یافته است، هر کدام از ما ایرانی‌ها در جایگاه خود یک مستبد هستیم و تنها ۳۰ درصد اهداف مشروطه تامین شده است.تنها ۳۰ درصد اهداف مشروطه محقق شده است
بصیری افزود: انقلاب مشروطیت در داخل، تنها به ۳۰ درصد اهداف خود رسید، در آن زمان استبداد و استعمار از در خارج می‌شد و از دیوار وارد. در جریان مشروطیت، عوامل دینی و مذهبی با ریشه ۱۴۰۰ ساله، عوامل ملی با سابقه ۵ هزار ساله و مدرنیته غربی اثر گذار بود و در نهایت منجر به صدور فرمان مشروطیت شد. با این وجود در ۱۱۲ سال گذشته سه نهضت دیگر با اهداف مشابه داشته‌ایم و به نظر می رسد دلیل این امر این بوده است که در این مدت روح و فلسفه مشروطیت، مبانی آزادی، عدالت و قانونگرایی در ایران و ایرانیان نهاینه نشده و فرهنگ استعمار در وجود ما تداوم یافته است، هر کدام از ما ایرانی‌ها در جایگاه خود یک مستبد هستیم و برای همین است که می‌گویم تنها ۳۰ درصد اهداف مشروطه تامین شده است.
این استاد علوم سیاسی تصریح کرد: ما ایرانی ها در هر جایی که باشیم منافع حزبی را به منافع ملی ترجیح می‌دهیم، حتی اگر رییس جمهور هم شده باشیم، دلی در گرو استعمار گران جهان داریم، چرا هنوز برخی مسئولان دل در گروه غرب دارند و فرزندانشان هم در غرب زندگی می کنند؟ زیرا این فرهنگ درست نهادینه نشده و تاریخ مشروطیت، انقلاب اسلامی و نهضت ملی شدن نفت به خوبی شناخته نشده است.
وی با اشاره به حوادث اخیر گفت: ۴ دهه از انقلاب گذشته است و پس از این زمان، وقتی جوانی می‌خواهد شعار دهد می‌گوید «مرگ بر دیکتاتور»، بعد از شنیدن این شعار، انسان یاد «رضا شاه» مظهر دیکتاتوری می‌افتد، اما بعد از آن می گوید «رضا شاه روحت شاد»! چنین تناقضی به این دلیل است که ساختار و نهاد نهضت مشروطه به ایران آمده، اما روح آن به خوبی منتقل نشده و جوانان ایرانی شناختی از سابقه مبارزات تاریخی جامعه خود ندارند.
به اجماع نیاز داریم
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان گفت: در آن مقطع زمانی تمامی افراد، خواهان مشروطه بودند، اما هر کسی به دنبال «ایسم»های متفاوت و خوانش‌هایی هماهنگ با جریانات وابسته به خود بود، هنوز هم این رویه در ایران وجود دارد و جریان‌ها و جناح‌های داخلی به دنبال اهداف متفاوتی هستند. اینکه چرا مشروطیت به اهدافش نرسید و به استبداد رضاشاه ختم شد، به دلیل بیان نظرات و دیدگاه های مختلف بود، به عنوان نمونه تفسیر آزادی در قرائت دینی و غربی با هم تفاوت داشت و نخبگان آن روز نتوانستند و به یک دیدگاه جمعی و فراگیر در این حوزه برسند و این مشکل همچنان در ایران امروز هم ادامه دارد؛ بنابراین لازم است در این زمینه اجماعی ایجاد شود، در این صورت مشروطیت به صورت درست اجرایی خواهد شد در غیر این صورت شاهد هرج و مرج خواهیم بود.
به هیچ جناحی اجازه ورود به خط قرمزهای تاریخ نمی‌دهیم
موسی نجفی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز که از دیگر مهمانان حاضر در نشست نقد و بررسی «میراث مشروطیت» بود، گفت: ۳۰ سال پیش می خواستند تاریخ خانه مشروطیت را به فضای سبز تبدیل کنند، اما با چاپ یک گزارش در روزنامه «نوید اصفهان» این اتفاق نیفتاد. اساساً هیچ مسئول و خط و جناحی، به هیچ بهانهای حق تخریب خانه مشروطیت را ندارند، به هیچ جناحی اجازه ورود به خط قرمزهای تاریخ را نمی دهیم، تاریخ جناحی نیست که تسویه حساب ها در تاریخ انجام شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه هنوز درکی که باید از تاریخ باشد، وجود ندارد، ادامه داد: تاریخ هویت، شناسنامه و شخصیت مدنی انسانها است، البته امروز درک ها از این مسایل عمیق تر شده است. مشروطه اصفهان قطعه گمشده در تاریخ ایران بود و باید در این انقلاب خود را نشان می داد، مشروطه می‌تواند پلی بین امروز و گذشته تاریخی باشد.
دستاورد اصلی مشروطه این است که هر کسی بعد از این انقلاب روی کار آمد، مجبور بود عملکرد خود را برای مردم توجیه کند. میراث مشروطه همان انرژی آزاد شده‌ای است که اجازه طرح دیدگاههای مختلف را داد.موجی که در مشروطه آزاد شد، هنوز آزاد است
رییس خانه مشروطیت اصفهان با تاکید بر اینکه در مشروطه تحولاتی عمیق در فرهنگ سیاسی ایرانیان اتفاق افتاده است، افزود: مشروطه به ما درک مدنی داد، این درک مدنی شعار سیاسی جناح ها نیست، بلکه به معنای «ضرورت قانونمندی» است، از این رو باید به درک مدنی جهت قانونی داد تا از مسیر خود خارج نشود. تاریخ پشت سر ما نیست، گاهی از ماجلوتر است؛ زیرا وجه تحولات زمانی و وجه نظری و اندیشه ای دارد؛ وقتی یک انقلاب انرژی بالای اجتماعی را آزاد می کند، مردم احساس نمی کنند که در فشار هستند، در حالی که اگر این انرژی جمع، برنامه ریزی و مدیریت شود، کشورها را می سازد در غیر این صورت انرژی به فنا می رود. موجی که در مشروطه آزاد شد، هنوز آزاد است، حتی از موج مشروطه، انقلاب اسلامی پدید آمد، اما یکی از آسیب های انقلاب‌ها نداشتن برنامه برای آینده است، اگر انقلاب برای آینده برنامه نداشته باشد، نیروهای آن هدر می رود و دیگران برای آن برنامه ریزی می کنند.
باید پاسخ به تاریخ را از تمام مسئولان طلب کرد
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان اینکه نداشتن برنامه برای آینده، نیروها را دچار گریز از مرکز می کند، افزود: پروسه مشروطه که برای ایران پربارتر بود به پروژه رضاخانی تبدیل شد. زمان مشروطه در اصفهان نارضایتی هایی وجود داشت و مردم انتقادات زیادی داشتند، اما مرحوم «آقانورالله نجفی» در کتابی با عنوان «مقیم مسافر» به عنوان یک مقام مسئول و یک عالم دینی به انتقاداتی که از ایشان شده بود و در واقع به تاریخ پاسخ داد.در مقطع فعلی نیز باید پاسخ به تاریخ را از تمام مسئولان طلب کرد، البته پاسخگویی فقط دادن آمار وارقام نیست؛ مشروطیت ایران موجی از آزادی‌خواهی است، البته به صورتی که مشروطه‌خواهان آزادی را از نگاه عدالت نگاه کردند.
نجفی در رابطه با چرایی بی ثمر ماندن انقلاب مشروطه تاکید کرد: مشروطه هرگز شکست نخورد، اساساً نهضت‌ها هیچگاه شکست نمی‌خورند و همیشه اثرگذار هستند، انرژی که مشروطه در بین نیروهای اجتماعی آزاد کرد، تاثیرگذاری خود را دارد؛ بنابراین نباید اصل را بر مرگ نهضت ها گذاشت، بلکه اصل بر تداوم و زنده بودن آنها است.
یکی از آسیب های انقلاب‌ها نداشتن برنامه برای آینده است، اگر انقلاب برای آینده برنامه نداشته باشد، نیروهای آن هدر می رود و دیگران برای آن برنامه ریزی می کنند.در مشروطه رهبران با مردم هویت پیدا کردند
رییس خانه مشروطیت اصفهان در پاسخ به این سؤال که رهبران واقعی انقلاب مشروطه چه کسانی بودند، گفت: سال‌ها پیش در صفحه اول روزنامه‌ای قدیمی نوشته بود که هفته آینده عکس رهبر اصلی مشروطه را چاپ می کنیم، در حالی که برای دیدن وی کنجکاو شده بودم، هفته بعد دیدم تنها تصویر یک قاب عکس چاپ شد، و این درست ترین پاسخ بود، مردم و جامعه ایران مهمترین جهت دهنده انقلاب بودند که به رهبران هویت دادند. در دوران مشروطه برای نخستین بار در تاریخ ایران رهبران با مردم هویت پیدا کردند، در صورتی که قبل از این برعکس بود، مردم با رهبرانشان با رؤسای ایل قاجار، قزلباش‌ها و ... شناخته می‌شدند.
وی با تاکید بر اینکه صداوسیما، شورای شهر، استادان دانشگاه باید مراکز هویتی را تقویت کنند، در غیر این صورت شاخه ای که روی آن نشسته اند را بریده‌اند، افزود: فرهنگ و هویت اهمیت زیادی دارد، از این رو باید مراکزی همچون خانه مشروطیت حفظ شود و تداوم داشته باشد تا برای شهر بماند. مزایای حفظ مراکز هویتی برای فرهنگ عمومی شهر و تمام شهروندان است، خانه مشروطیت نشان می دهد که باید مشروطه و مشروعه را با هم نگاه کرد، بنابراین باید بر روی خانه تعصب هویتی داشته باشیم.
ملتی که از تاریخ خود عبرت نگیرد، مجبور به تکرار تاریخ می شود، اگر در خودتان احساس ناامیدی می کنید رضا خانی می آید که ثمره ناامیدی و ضعف یک ملت است.دستاور اصلی انقلاب مشروطه
نجفی گفت: دستاورد اصلی مشروطه این است که هر کسی بعد از این انقلاب روی کار آمد، مجبور بود عملکرد خود را برای مردم توجیه کند. میراث مشروطه همان انرژی آزاد شده‌ای است که شرایطی را فراهم کرد که در آن هم «شیخ فضل الله نوری» بتواند اظهار نظر کند، هم «آخوند خراسانی» بتواند دیدگاههای خود را بنویسد؛ بنابراین می توان گفت جامعه ای که حرکتی ندارد، آخوند خراسانی و شیخ فضل الله هم نخواهند داشت. در زمان مشروطه نشاط در جامعه در سطح بالایی بوده است، ما می‌توانیم با آگاهی و درس‌هایی که از این انقلاب گرفتیم بازهم بعد از ۱۱۲ سال تاریخ را دوباره مرور کنیم و بنویسیم. ملتی که از تاریخ خود عبرت نگیرد، مجبور به تکرار تاریخ می شود، اگر در خودتان احساس ناامیدی می کنید رضا خانی می آید که ثمره ناامیدی و ضعف یک ملت است.
نظر شما