به گزارش ایمنا، اگر یکی از لازمه‌های رفع مشکلات شهری را در آگاهی شهروندان از شرایط جدید بدانیم، مسئله هویت شهری اهمیت بسزایی می یابد، زیرا در صورت آگاهی شهروندان از اصول و معیارهای شهر سالم، شهروندی خوب و در یک کلام هویت شهری مناسب، بسیار از معضلات قابل کنترل است.
در نوشتار پیش رو که حاصل پرسش و پاسخ خبرنگار شهر ایمنا با «شهریار ناسخیان»، رییس دانشکده مرمت دانشگاه هنر اصفهان و کارشناس ارشد معماری و دکترای مرمت شهری و احیای بافت‌های تاریخی است، تلاش شده به عوامل فرهنگی مؤثر بر بی‌هویتی در شهرها بپردازیم.
هویت در شهرها چه تعبیری پیدا می‌کند؟
آنچه در طول تاریخ ثابت و مشترک مانده، دگرگونی‌های تاریخی در آنها تاثیر نگذاشته و در ادوار مختلف وجه مشترک پیدا کرده و دارای دو خصلت «تداوم» و «تشابه» باشد را هویت می گوییم؛ وقتی در برخی از فضاهای شهری اصفهان قدم می‌زنیم حس می‌کنیم که این فضا از دوران صفویه به یادگار مانده، یعنی آنچه از قدیم تداوم داشته است را حس می کنیم و این حس اهمیت زیادی دارد و به آن حس تعلق به فضای شهری می‌گویند و عامل هویت به شمار می‌رود. در واقع می توان گفت که در فضاهای فاقد هویت حس تعلق دست نمی دهد، هر چند واژه هویت نیز در حال باز تغییر است.
آنچه در جهان امروز بیش از هر گزینه ای نمایانگر هویت یک ملت است، پیشینه تاریخی آن ملت است که در قالب های مختلف جلوه‌گر می‌شود. هر چند هویت ۸۰۰ سال پیش در دوره‌های مختلف تغییر یافته و کامل شده، اما به عنوان مثال، نخ تسبیح در آن ثابت مانده است. هویت در حوزه‌های مختلفی همچون تاریخی، اجتماعی، کالبدی و طبیعی تعریف می‌شود و می‌توان آن را در فضای شهری به خوبی احساس کرد.
نقش فرهنگ در شکل دهی هویت شهرها چیست؟
یکی از فاکتورهایی که هویت را یدک می‌کشد و می‌تواند آن را به نسل‌های بعدی منتقل کند «فرهنگ» است، زیرا فرهنگ، متغیری از هویت است و در اصل پارامتری است که هویت یک فضا را تعریف می‌کند، بدان معنا که از طریق فرهنگ هم می‌توان به یک فضا هویت داد. موسیقی، پوشاک، آداب و رسوم و گویش می‌تواند درحوزه فرهنگ تعریف شود و اگر تداوم و تشابه را حفظ کرده باشد، می‌تواند یکی از عوامل هویت بخش باشد. بازشناسی فرهنگ از طریق بازتاب هویت ملت ها قابل تشخیص و تفکیک است.
جغرافیا در تعریف این هویت چه نقشی را ایفا می‌کند؟
جغرافیا یعنی همان بستری که شهر در آن قرار گرفته یا حال و هوایی که در آن هویت بیشتر نقش آفرینی می‌کند. کوه صفه، بیشه زار ناژوان و حتی بیابان‌های شرق اصفهان از شاخص‌های جغرافیایی و طبیعی اصفهان است که هویت اصفهان را در حوزه جغرافیا تعریف می‌کند. اگر بستر زاینده رود از بین برود یا پارک ناژوان و بیابان شرق دچار تغییر هویت شود، آسیب‌های زیادی برای اصفهان در پی خواهد داشت، باید از هویت های به جا مانده در بخش های طبیعی، جغرافیایی و ... حفاظت کنیم.
خوشبختانه ما متخصص کم نداریم و تعداد دانشگاه‌هایی که خروجی آنها کارشناسان مرمت و شهرسازی است، اندک نیستند و این کارشناسان می‌توانند در تصمیم گیری‌ها و ارایه راهکار برای حفظ هویت، تاثیر گذار باشند. مدیران شهری با مدیریت آگاهانه می‌توانند مانع از مخدوش شدن هویت شهرها شوند.
دهکده جهانی یا نفوذ فرهنگ غرب، هویت شهر اصفهان را تهدید می‌کند، بنابراین باید حواسمان باشد این هویت‌ها محفوظ باقی بماند. البته نسبت به ادوار گذشته درک مردم بر حفظ هویت شهرها افزایش یافته و سیاست های کلان دولت و نظام نیز خوب بوده است، اما می‌تواند بهتر از این باشد.
چه چیزی فضای شهری اصفهان را بی اعتبار کرده است؟
معماران این سرزمین با استفاده از مواهب طبیعی پاسخگوی نیاز ساکنان در فصول مختلف سال و اقلیم های متفاوت بوده اند، به این ترتیب معماری اقلیم مرکز ایران با معماری کرانه های خلیج فارس، نقاط کوهستانی و سردسیر هر کدام ضمن پاسخگویی به نیازهای ساکنان، از هنرهای وابسته به معماری نهایت استفاده را برده است و معماران با بهره گیری از فنون و هنرهای بومی بر زیبایی معماری ایران زمین افزوده اند.
تلاش می شود معماری همساز با جغرافیا و طبیعت باشد، اما فضای مدرن در حوزه معماری و شهرسازی باعث شده غالب بر طبیعت شویم و بسیاری از معماری‌ها، ارزش و هویت نداشته باشد.
در قدیم معماری ایران همسو و در تعامل با طبیعت بود، چیزی بر دیگری غلبه نداشت، همسان سازی و همنشینی با طبیعت را می دیدیم، اما امروزه با تکنولوژی های جدید و پیشرفت علم ساختمان سازی و اینکه راحت می توان کوه را تخریب و تونل ایجاد کرد یا جنگل را صاف و بزرگراهی در آن احداث کرد، انسان غالب بر طبیعت و طبیعت مغلوب بشر شده است.
به همین دلیل بسترهای هویتی، لجام گسیخته می شود و اگر نتوانیم تکنولوژی و فضای مدرن را کنترل کنیم، حاکم بر طبیعت می شویم و این اتفاق تبعات بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال در گذشته شهرها دارای ورودی بوده است، ورودی ها شخصیتی برای هر شهر به شمار می رفت، این یک اصل در طراحی فضای شهری و معماری است. وقتی ورودی نداریم یعنی شخصیت فضای شهری مخدوش شده است، اگر امروزه بزرگراه ها و رینگ های حفاظتی، ورودی شهراصفهان تلقی شود آن هم بدون شاخصی مشخص، هویت اصفهان مخدوش و استقلال و شخصیت آن از بین می رود. این موضوع جزو مواردی است که فضاهای شهری را بی اعتبار می کند.
مؤلفه های اصفهان به عنوان یک شهر ایرانی را چگونه می‌بینید؟
بدیهی است که در لوای معماری این سرزمین، شهرهایی مانند اصفهان، یزد و ... در طول زمان شکل گرفته و همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند.
اصفهان شهری نظام مند و همساز با طبیعت است، چند دوره پایتخت ایران بوده و اعتبار زیادی در جهان دارد. شهر اصفهان در دوران صفویه دارای طرح جامع می‌شود و به صورت هدفمند توسعه می‌یابد در آن دوران تمام مشخصه‌ها و متغیرهای یک شهر خوب و ایده آل را دارا بود و بسیاری از بزرگان تاریخ از کشورهای دیگر برای دیدن اصفهان به ایران سفر می کردند، اما متأسفانه این فضا دیگر نیست.
شاخصه‌های امروزی در تداوم هویت قدیم شهر نیست و تنها بخشی از هویت اصفهان ماندگار شده، اما بخش‌های دیگر با مدیریت بد و کمبود دانش و آگاهی متخصصان رو به زوال است. البته مدیران خوبی هم داریم و نمی توان یک طرفه قضاوت کرد، اما حیف است که مدیران شهری از پتانسیل‌های دانشگاهی استفاده نکنند. اعتقاد دارم مدیران در هر سطحی باید از علم و دانش دانشگاهیان استفاده کنند؛ آن‌چنان که در سایر کشورها، دانشگاه‌ها دست چپ و راست سازمان های بزرگ به شمار می‌رود و دانشگاه‌های بزرگ دنیا با وزراتخانه‌ها و ارگان‌ها ارتباط تنگاتنگی دارند.
ما بی نهایت پایان نامه، مقاله و پژوهش دانشگاهی در مقاطع مختلف داریم که برای بسیاری از مشکلات و چالش ها راهکار پیدا کردند، اما این گنج‌ها امروزه در کتابخانه ها خاک می‌خورند.
هویت اصفهان کنونی را چگونه ارزیابی می کنید؟
امروزه بخشی از معماری اصفهان از بین رفته، اما جای بسی خوشحالی وجود دارد که با هوشمندی و دقت نظر برخی از مدیران و متخصصان و دلسوزان شهر، هنوز برگ های برنده معماری کهن را در اصفهان داریم.
اصفهان در معماری و شهرسازی در جهان صاحب سبک بوده است و دوست‌داران میراث فرهنگی به داد تاریخ اصفهان رسیده اند. با اینکه اصفهان پتانسیل بالاتر از یزد داشت، یزد ثبت جهانی شد ولی اصفهان همچنان در انتظار ثبت جهانی است که امیدواریم این اتفاق به زودی رقم بخورد.
المان ها و شاخصه های معماری خوبی داریم که فرسوده شده، اما باید مورد توجه قرار گیرد و مرمت، احیاء و باززنده‌سازی شود. پس در جا نزنیم و رو به جلو حرکت کنیم و باقی مانده هویت را به خوبی نگهداری و به نسل های آینده انتقال دهیم.
اعتبار و شخصیت شهر در گرو داشتن هویت است، هویتی که در معماری، رودخانه زاینده رود و طبیعت خدادادی ریشه دارد، بنابراین باید وجب به وجب این داشته‌ها را قدر بدانیم، زیرا دنیا به این داشته‌های ما افتخار می‌کند. حفظ این هویت‌ها باعث رونق صنعت گردشگری و اقتصاد اصفهان می‌شود، پس حفظ تار و پود هویت آن را جدی بگیریم.
گفت و گو از راضیه کشاورز- خبرنگار سرویس شهر خبرگزاری ایمنا
نظر شما