به گزارش خبرنگار ایمنا، گروهی از مالکان خصوصی بناهای تاریخی که در این بین نقش بزرگ‌تری ایفا کرده‌اند، میراث‌خوارانی هستند که از یک‌سو به دلیل عدم اگاهی و علاقه در خصوص حفظ خانه تاریخی خود و از سویی دیگر با در نظر گرفتن منافع اقتصادی، حتی با وجود ثبت آن بنا در فهرست میراث ملّی، از راه‌های مختلفی برای تخریب این خانه ها اقدام می کنند؛ درست مانند حادثه ای که برای عمارت سرهنگ آباد اردستان اتفاق افتاد. در برخی موارد نیز مالکان بنا به ضرورت، بنای تاریخی در تصرف خود را به خریداران واگذارکرده و مالکان جدید نیز بدون توجه به ارزش های خانه، درصدد تخریب و نوسازی آن برآمده اند.
در این گزارش با تمرکز بر حادثه آتش سوزی که در کاخ سرهنگ آباد اردستان اتفاق افتاد، ضرورت حفظ بناهای تاریخی از دیدگاه «محمدحسن طالبیان» معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و «فریدون الهیاری» مدیر اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان بررسی شده است.
حساسیت جامعه در خصوص حفظ بناهای تاریخی
محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور با بیان اینکه بسیاری از خانه های تاریخی مالک خصوصی دارند و معمولا مالکینی که عِرق این کار را دارند و کشور و ارزش های آن را می شناسند و به ارزش ثروتی که در دست دارند آگاه هستند، خودشان از این خانه ها حفاظت می کنند، می گوید: داستان کاخ سرهنگ آباد داستان متفاوتی است چراکه مالکان مختلفی دارد و برخی از این مالکان تنها ادعای مالکیت دارند و در خصوص مالکان واقعی نیز باید وضعیت اسنادی آن ها مشخص شود.
وی می افزاید: آنچه مسلم است آتش سوزی کاخ سرهنگ آباد از روی عمد انجام شده و این قضیه، روشن است، اما اینکه عامل یا عاملان چه کسانی بوده اند و آیا این قضیه به مالکان نیز ارتباطی می یابد یا نه که احتمالا چنین است و از این اقدام چه انگیزه ای داشته اند، باید بررسی شود. جالب اینکه بعد از این اتفاق، هیچکدام از مالکان مراجعه نکرده اند تا علل آتش سوزی را جویا شوند و در واقع داستان آتش سوزی کاخ سرهنگ آباد و موضوع مالکان آن پیچیده است یعنی ما به درستی مالکان این عمارت را نمی شناسیم و به همین دلیل، کل این موضوع به بحث حقوقی و قضایی کشیده شده تا از طریق مراجع قانونی، مالکان فراخوانده شده و مشخص شود که علل آتش سوزی چه بوده است، البته خوشبختانه سر نخ هایی پیدا شده و فکرمی کنم تا چند روز آینده این موضوع تا اندازه ای روشن می شود.
طالبیان می گوید: اتفاقاتی مانند آتش سوزی کاخ سرهنگ آباد که ممکن است با دخالت احتمالی مالکان انجام شده باشد خیلی زیاد نیستند، اما به هرحال مسایل مهمی اتفاق می افتد که مالکان نسبت به اعمال این‌چنینی اقدام کنند به عنوان مثال فرد صاحب یک خانه تاریخی می بیند در همسایگی او آپارتمانی چند طبقه ساخته شده و ارزش اقتصادی آن آپارتمان از خانه تاریخی او بیشتر شده و به این ترتیب این فرد نیز راضی نخواهد ماند.
وی ادامه می دهد: از دو سال گذشته با توجه به شرایطی که پیش آمده، وضعیت اقتصادی نسبت به گذشته خیلی ضعیف تر شده اما خوشبختانه آرام آرام در همین اوضاع کم پولی مردم و به ویژه با نوع نگاه و رویکرد و حساسیتی که جامعه نسبت به موضوع میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیدا کرده در برخی نقاط، الگوهای خوبی شکل یافته و کم کم خانه های تاریخی ارزش پیدا کرده اند، به عنوان نمونه مدت ها قبل در کاشان خانه های تاریخی به راحتی تخریب می شد و جای خود را به خانه های نوساز و آپارتمان می‌دادند ولی درحال حاضر در کاشان علاوه بر اینکه خانه های تاریخی، میراثی ارزشمند است، مردم نیز به مرمت و زندگی در این خانه ها علاقه بسیاری دارند، تا حدی که آرزویشان این است که خانه تاریخی در اختیار داشته باشند و در آن زندگی کنند، هم‌چنین در شهری مانند یزد نیز دیگر کسی خانه تاریخی را خراب نمی کند.
معاون میراث فرهنگی کشور تصریح می کند: رویکرد حفظ خانه های تاریخی در میان جامعه آغاز شده اما مسلما تا شرایط ایده آل و همه گیر شدن، فاصله زیادی دارد اما همین مسیر مثبتی که وجود دارد باعث می شود ارزش اقتصادی این ملک ها خودش را نشان بدهد.
یک تا ۱۰ سال حبس برای مالک بی کفایت
وی ادامه می دهد: در همه جای دنیا آثار تاریخی فرهنگی در برخی نقاط قیمتی ندارند و در برخی نقاط نیز آنقدر مساله فرهنگی و هویتی دارد که اصلا نسبت به ارزش اقتصادی آن ها دچار تردید می شوند ضمن اینکه این مکان ها کم کم ارزش اقتصادی پیدا می کنند و خود مالکان بیشتر تمایل برای حفظ آنها پیدا می کنند، از همه مهم تر در مورد بناهایی که هنوز این رونق اتفاق نیفتاده باید یکسری تشویق ها از سوی جریان حاکمیت تعیین شود مانند طرح حمایت از مالکان که در مجلس مطرح شده و مثلا وام ارایه کنند یا عوارض نگیرند؛ ما نیز در سازمان میراث فرهنگی در این طرح ها مشارکت می کنیم و در خصوص بناهایی که متقاضی مرمت هستند ۱۰ تا ۵۰ درصد کمک می کنیم در حالی‌که قبلا مشارکتی نداشتیم اما سال گذشته ۹۰۰ پرونده مشارکتی به انجام رساندیم که نشان می دهد جریان حفاظت از خانه های تاریخی به سمت جلو در حال حرکت است.
طالبیان با تاکید بر عمدی بودن آتش سوزی کاخ سرهنگ آباد، می افزاید: اینکه عامل حادثه چه انگیزه ای برای آتش زدن این عمارت داشته مشخص نیست، ضمن اینکه به دلیل ثبت این اثر در سال ۱۳۵۵ الان ما نمی دانیم مالکان این عمارت و باغ محدوده آن کجا هستند و هنوز برای ما روشن نشده که چرا بین مالکان اختلاف وجود دارد، در هرصورت این حادثه، بی کفایتی مالک را می رساند و وقتی بی کفایتی مالک از سوی دادگاه ثابت شود، به دلیل اینکه این اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده بنابراین معمولا به این صورت خواهد بود که آن را باید به کسی بسپارند که بتواند از آن حفاظت کند.
معاون میراث فرهنگی کشور با تاکید بر اینکه کسی اجازه ندارد بنایی را که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده تخریب کند، می گوید: کسی حق ندارد اثری را تخریب کند که ثبت ملی شده است به همین دلیل اگر مقصر حادثه آتش سوزی کاخ سرهنگ آباد معلوم شود علاوه بر اینکه از یک تا ۱۰ سال حبس دارد باید تمام خسارت های مادی را جبران کند.
وی ادامه می دهد: اگر وضعیت اعتباری سازمان میراث فرهنگی در سال جاری بیشتر شود این سازمان در مرمت تعداد بسیار بیشتر از ۹۰۰ خانه با مالکان مشارکت خواهد شد.
امکان حفاظت از همه آثار تاریخی وجود ندارد
طالبیان می گوید: همانطور که یک نظام شهری یا روستایی از ما حمایت می کند، مثلا نیروی انتظامی وجود دارد و در واقع سیستمی وجود دارد که به ما کمک می کند تا مشکلاتی نداشته باشیم، در خصوص بناهای تاریخی نیز به همین شکل است ما از آن ها حمایت می کنیم اما موضوع این است که این بناها یکی دو بنا نیستند و حداقل ۳۲ هزار بنای ثبت شده و حداقل بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار سایت و شهر و روستا و بنا و اثر وجود دارد که حتی اگر ارتشی را هم برای حفاظت از آن ها بگماریم باز هم امکان حفاظت از همه آنها وجود ندارد و البته هیچ جای دنیا نیز چنین کاری را نمی کنند، کمااینکه یگان حفاظت از میراث فرهنگی تعداد نیروی بسیار کمی دارد و در حد بناهایی است که جنبه عمومی دارند مانند تخت جمشید، حافظیه، چهلستون، نقش جهان و عالی قاپو که البته ما در مورد مباحث حفاظتی همین مکان ها نیز مشکل داریم. از سویی دیگر موضوع حفاظت از خانه هایی که مالک خصوصی دارند دخالت در حریم خصوصی افراد است و چه کسی تمایل دارد یگان حفاظت در کنار مکانی که او زندگی می کند به صورت مدام حضور داشته باشد؟
وی می افزاید: اگر مردم و مالکان از بناهای تاریخی که در اختیار دارند حفاظت نکنند هرچقدر که سازمان میراث فرهنگی در آن مکان ها نیروی حفاظتی قرار دهد باز هم مساله تخریب ها اتفاق خواهد افتاد و به همین دلیل فرهنگسازی عامل اصلی برای حفاظت از بناهای تاریخی است.
معاون میراث فرهنگی کشور به کاخ سرهنگ آباد اشاره می کند و می گوید: اگر بنای سرهنگ آباد منحصر و ویژه نبود و مطالبات عمومی و هماهنگی های اولیه منطقه وجود نداشت، حتی برای مرمت آن نیز کار سخت می‌شد. در حال حاضر نیز عمدی بودن آتش سوزی آن کاملا مشخص و روشن است اما باید منتظر رای دادگاه باقی ماند که یا قیمت کارشناسی می گذارند و سازمان میراث فرهنگی مبلغ را به دادگاه واریز می کند و یا کسی که به این میراث علاقه داشته باشد پول را به حساب دادگاه واریز می کند تا بعد در اختیار مالکان اصلی قرار گیرد اما فعلا باید عاملان این حادثه و مالکان آن مشخص شوند.
وی تصریح می کند: سال گذشته نیز که سازمان میراث فرهنگی در بحث مرمت آن وارد شد به این دلیل بود که در معرض نابودی قرار داشت و سازمان تحت عنوان مرمت اضطراری آن ورود پیدا کرد و به آن ها اعلام شده بود که اگر می خواهند مرمت این عمارت به صورت کامل انجام شود حتما باید با مالکان تفاهم نامه منعقد شود. در هر حال، اکنون نیز کاخ سرهنگ آباد در شرایط اضطرار قرار دارد و سازمان میراث فرهنگی باید هر کاری که می تواند انجام دهد تا بنا از این وضعیت دربیاید و نابود نشود.
لزوم جریان‌سازی برای حفاظت از بناهای تاریخی
فریدون الهیاری مدیر اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان اظهار می کند: کاخ سرهنگ آباد مالک خصوصی دارد و اداره‌کل میراث فرهنگی استان در سال گذشته نسبت به مرمت اضطراری آن اقدام کرد ولی چون قاعدتا املاکی که مالکیت خصوصی دارند به دلیل اینکه خود مالکان، متصرف هستند، طبق قانون موظف و مکلف به حفاظت از آن هستند و اگر نتوانستند از بنای تحت مالکیت خود حفاظت کنند ما در بحث مرمت به آن ها کمک خواهیم کرد.
وی ادامه می دهد: بعد از حادثه آتش سوزی در کاخ سرهنگ آباد، جلسه ای با حضور معاون میراث فرهنگی کشور برگزار و مقرر شد این عمارت را فعلا به مدت دو ماه در اختیار بگیریم یعنی در آن مکان نگهبان بگذاریم اما باز هم نمی تواند به صورت کامل در اختیار اداره میراث فرهنگی قرار بگیرد چراکه بحث حقوقی دارد و باید موضوعِ تعیین تکلیف حقوقی آن انجام شود.
الهیاری تصریح می کند: باید عاملان حادثه آتش سوزی شناسایی و مجازات شوند و هم‌چنین سازمان میراث فرهنگی از طریق پیگیری هایی که معتمدین محلی، نماینده شهرستان و بقیه انجام می دهند سعی کند مالکان را نسبت به واگذاری این عمارت متقاعد کند تا بعد از آن سازمان میراث فرهنگی برنامه ای را برای حفاظت آن طراحی کند که در این صورت نیز باید از مشارکت و سرمایه گذاری بخش خصوصی برای احیا این بنا استفاده کرد چراکه این امکان وجود ندارد که سازمان برای همه بناها نگهبان قرار دهد و از آن ها حفاظت کند، در نتیجه راهی که می توانیم طی کنیم این است که اداره میراث فرهنگی سرمایه‌گذار جذب کند، کمااینکه پیش از آن نیز این اداره برای مالکان خصوصی کاخ سرهنگ آباد، سرمایه گذارانی را معرفی کرده بود اما متاسفانه با یکدیگر به توافق نرسیده بودند و اکنون راهی که وجود دارد این است که این بنا تعیین تکلیف شود و سپس با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، به مرکزی برای گردشگری تبدیل شود که دغدغه حفاظت آن نیز وجود نداشته باشد.
وی با بیان اینکه الگوسازی برای حفاظت از بناهای تاریخی در کاشان خیلی پیش از این اتفاق افتاده است، ادامه می دهد: حفاظت از بناهای تاریخی در شهرهایی مانند کاشان، بنیاد مردمی دارد یعنی اینطور نیست که تصور کنیم ورود دولت می تواند در حمایت ها موثر باشد؛ ولی اساسا مساله این است که خود مردم، نخبگان و علاقمندان باید در خصوص حفاظت از بناهای تاریخی جریان سازی کنند که این جریان سازی خوشبختانه در کاشان شکل گرفته و خیلی خوب پیش رفته است.
مشارکت در مرمت بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی
مدیر اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان تصریح می کند: موضوع الگوسازی در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی در اصفهان و حتی در شهرستان اردستان شروع و موج خوبی نیز ایجاد شده است، به طوری که اکنون در شهر اصفهان تعداد قابل ملاحظه ای خانه تاریخی در حال تبدیل به تاسیسات گردشگری و دفاتر کار است و یا بهره برداری های دیگری متناسب با شأن این خانه ها در حال انجام است، در شهرستان اردستان و زواره و نقاط دیگر استان نیز اتفاقات خوبی در این زمینه شروع شده اما باید با فرهنگسازی و با حمایت هایی که صورت می گیرد این جریان ها را سرعت داد.
وی می افزاید: بخشی از این حمایت ها می تواند تسهیلات باشد، یک بخش از حمایت ها می تواند به مدیریت شهری بازگردد که برای خانه های تاریخی و تبدیل آن ها به منظور بهره برداری و احیاکردن آن ها تسهیلات در نظر گرفته شود که البته در شورای شهر و شهرداری اصفهان نگاه مثبتی نسبت به این موضوع وجود دارد و در سایر سازمان ها نیز این موضوع باید پیگیری شود و باید سعی کنیم مشوق ایجاد کنیم که یک بخش از مشوق به تسهیلات باز می گردد.
الهیاری می گوید: اداره میراث فرهنگی استان اصفهان سالانه در مرمت بیش از ۲۰۰ خانه تاریخی با مالکان وارد مشارکت شده است به عنوان نمونه مالکانی هستند که می خواهند در آن بناها زندگی و آن را حفظ کنند ولی توان حفاظت از آن را ندارند بنابراین اداره میراث فرهنگی به صورت مشارکتی با آنها همکاری می کند تا آن خانه مرمت و وضعیت آن به اضطرار حل شود که این کار در سال گذشته برای ۲۶۰ خانه انجام شد. در مجموع باید گفت که اقدامات مختلفی برای حفظ خانه های تاریخی در حال انجام است و وضعیت خانه های تاریخی نسبت به گذشته کاملا تغییر کرده و بهتر شده است اما مساله ای که وجود دارد این است که تعداد قابل توجهی از این بناها وجود دارد و با توجه به اینکه این اتفاقات دیرهنگام شروع شده است بنابراین تا به شرایط مطلوب و با ثباتی برسد نیاز است که همه افراد و دستگاه ها به موضوع حفاظت از بناهای تاریخی ورود پیدا کنند و با همکاری و هماهنگی هایی که اتفاق می افتد سرعت کار را بالا برد و بتوان بخش مهمی از این خانه ها را حفاظت و دغدغه نگرانی و از بین رفتن آن ها را مرتفع کرد.
به گزارش ایمنا، لزوم فرهنگسازی در خصوص حفظ بناهای تاریخی موضوعی غیرقابل انکار است، از سویی دیگر حضور و مشارکت مردم در حفظ این بناها به ویژه به واسطه سازمان های مردم نهاد اهمیت بسیاری دارد چراکه قدرمسلم سازمان های متولی مانند میراث فرهنگی به تنهایی قادر به حفاظت از مواریث ملی نخواهد بود، بنابراین لزوم مشارکت همه سازمان ها در فرهنگسازی و جریان سازی های مرتبط با مرمت و احیای میراث تاریخی و فرهنگی و مشارکت مردم امری شایان توجه است؛ ضمن اینکه متولیان و مسئولان امر نیز باید با ارایه تسهیلات به مالکان آثار تاریخی، تمهیدات ویژه ای بیندیشند تا مالکان نیز برای نگهداری از سرمایه هایی که دراختیار دارند احساس انگیزه کنند.
گزارش از: شیرین مستغاثی، سرویس جامعه ایمنا
نظر شما