به گزارش خبرنگار ایمنا، عزل رکس تیلرسون از سمت وزیر خارجه آمریکا و انتصاب «مایک پمپئو»، رییس سابق سیا به‌عنوان وزیر خارجه جدید آمریکا با هدف ایجاد تغییر در وزارت خارجه و سیاست خارجی آمریکا انجام شده است. درحال حاضر، آمریکا در سیاست خارجی خود با موضوعات اساسی همچون تصمیم‌گیری درباره توافق هسته‌ای با ایران، مذاکرات با کره شمالی و جنگ اقتصادی با چین و اروپا مواجه است و از این رو به‌نظر می‌رسد ترامپ قصد داشته با عوض‌کردن تیلرسون در آنها تغییر ایجاد کند.
در این میان، آنچه برای جمهوری اسلامی ایران و البته بسیاری از کشورهای جهان اهمیت دارد، رویکرد وزیر خارجه جدید ترامپ به برجام است. مایک پمپئو زمانی به عنوان گزینه وزارت خارجه معرفی شده، که تا موعد تعیین شده ترامپ برای متحدان اروپایی اش جهت «رفع نقص های توافق هسته ای با ایران» (۱۲ مه)، کمتر از دو ماه باقی مانده است.
پمپئو پیش از دستیابی به این سمت، جمهوری اسلامی را به داعش تشبیه کرده و در زمان مذاکرات هسته ای خواهان بمباران تاسیسات اتمی ایران به جای گفت و گو شده بود. او برجام را توافقنامه ای فاجعه بار نامید و هنگامی که به ریاست سیا رسید، وعده داد آمریکا از این توافق خارج شود؛ چرا که او بر این باور بود که برجام مانع از دستیابی ایران به سلاح هسته ای نمی شود و همچنان تهدیدی برای اسراییل خواهد بود. حال در صورت کسب رای اعتماد سنا، آینده توافق هسته ای با ایران از مهم ترین مسایلی است که پیش روی پمپئو قرار می گیرد.
از سوی دیگر روز گذشته(جمعه ۲۵ اسفند) و بالافاصله بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام، خبرگزاری رویترز سندی را فاش کرد که نشان می داد، آلمان، فرانسه و انگلیس به منظور ترغیب «دونالد ترامپ»، رییس جمهور آمریکا برای ماندن در توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ به اتحادیه اروپا پیشنهاد داده‌اند تحریم‌هایی جدید علیه ایران اعمال کند. چنین تحولاتی سبب شد تا خبرگزاری ایمنا گفت و گویی با علی امیدی استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان ترتیب دهد و نظر وی را در رابطه با رویکرد اروپا و آمریکا به برجام و آینده این توافق بین المللی جویا شود.
به نظر شما تغییرات ایجاد شده در وزارت خارجه آمریکا چه تأثیری بر آینده برجام خواهد داشت؟
با انتخاب «مایک پمپئو» به عنوان وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا وضعیت تا حد زیادی بغرنج و پیچیده شده است. البته نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که سیاست خارجی آمریکا با تغییر یک فرد تغییرات ماهوی زیادی پیدا نمی کند؛ بدین معنا که هر چند تغییر افراد در پست های حساسی مانند سیاست خارجی می تواند تاثیر گزار باشد، اما تاریخ ایالات متحده نشان می دهد این تاثیر، تاثیرات ۱۸۰ درجه ایی نخواهد بود. بر اساس قوانین آمریکا، فردی که به عنوان وزیر خارجه از سوی رییس جمهور معرفی می شود، باید به تایید سنای آمریکا و بویژه کمیته روابط خارجی برسد و قطعا در این پروسه نوعی بده بستان و گفت‌وگو با او انجام می شود که می تواند در رویکرد او به برجام تغییراتی ایجاد کند.
برای لغو برجام و یا هر تصمیم مهم دیگری در عرصه سیاست خارجی، حداقل رای ۵۱ سناتور لازم است، اما در حال حاضر این ۵۱ رای برای خروج از برجام وجود ندارد. قطعا نمایندگان و سناتورهای آمریکا از خود خواهند پرسید برجام را لغو کنیم تا به کجا برسیم و در صورت خروج از برجام جهان تا چه اندازه با ما همراهی خواهد کرد؟! بنابراین پیش بینی من این است که در صورت انتخاب پمپئو، رویکرد سختگیرانه تری را نسبت به ایران شاهد خواهیم بود، اما تغییرات اساسی در سیاست خارجی آمریکا اتفاق نمی افتد.
رویکرد کشورهای اروپایی به برجام و طرح تحریمهای جدید موشکی علیه ایران از سوی این کشورها برای راضی کردن ترامپ را چگونه ارزیابی می کنید؟
یکی از دلایلی که آمریکا اصرار در عقب نشینی از برجام و خروج از آن دارد، گرفتن امتیازات از ایران در حوزه سیاست خارجی کشورمان در منطقه و نیز در عرصه برنامه های موشکی است. به نظر من اروپایی ها به دنبال حفظ برجام هستند و نمی خواهند همدست آمریکا باشند، بنابراین تلاش می کنند آمریکا را به تلطیف سیاست‌هایش در قبال ایران ترغیب کنندهر چند به نظر می رسد خبر رویترز مبنی بر اعمال تحریم هایی جدید در حوزه موشکی برای راضی کردن ترامپ درست باشد، اما باید گفت اروپا می خواهد جسم و روح برجام حفظ شود.
در این راستا، تحریم های موشکی جدید مدنظر اروپا به احتمال زیاد در مورد برخی از افراد و سازمان هایی در ایران اعمال می شود که روابط خارجی چندانی ندارند. در ضمن این تحریم ها صادرات و واردات ایران و مبادلات نفتی و ارزی را تحت تاثیر قرار نمی دهد؛ چرا که اروپایی‌ها می‌دانند ایران در این زمینه‌ها حساسیت دارد و ورود به این حوزه ها جزء خطوط قرمز کشورمان است. با این حال اروپایی ها به دنبال ایجاد یک میانبر برای حفظ برجام هستند و به نظر می رسد تلاش کرده اند با ایجاد تحریم های صوری بر دولت ترامپ تاثیر بگذارند و او را در برجام نگه دارند.
یعنی ارزیابی شما این است که تحریمهای جدید دارای آثار عملی بر برنامه موشکی ایران نیست؟
خیر. تحریم های جدیدی که اروپا دنبال می کند نمی تواند تاثیر خاصی بر برنامه موشکی ایران بگذارد؛ چرا که ساختار دفاعی ایران بر اساس استعدادها و توانمندی های بومی بنا شده است و تکنولوژِی آن غربی و وارداتی نیست که با تحریم ها تحت تاثیر قرار بگیرد. البته ممکن است ایران برخی از قطعات مورد نیاز خود را از خارج تأمین کند، اما با توجه به ساختار بومی، تحریم های جدید نمی تواند تاثیرات ماهوی بر برنامه موشکی ایران بگذارد، در ضمن ما تا کنون نیز در بسیاری از زمینه ها تحت تحریم بوده ایم. البته ممکن است در صورت اعمال تحریمهای جدید، در نحوه مانور برنامه موشکی ایران مانند آزمایش های موشکی تغییراتی اعمال شده و با توجه به حساسیتهای موجود، برنامه های جدیدی از سوی مقامات کشورمان در این زمینه تدوین شود.
هدف ایران دست یابی به خودکفایی تسلیحاتی و سیستم دفاع بومی است و هر چند در جمهوری اسلامی ایران در رابطه با بسیاری از سیاست های داخلی وخارجی بین جناح ها، احزاب وگروه های مختلف اختلاف نظر وجود دارد، اما در حوزه توانمندی های دفاعی ایران که با هدف بازدارندگی دنبال می شود بین همه جناح ها وگروه ها اتفاق نظر وجود دارد. چنین رویه ایی هم مبتنی بر تاریخ ایران است؛ چرا که وقتی جمهوری اسلامی ایران مورد حمله دولت عراق قرار گرفت و نیروهای عراقی اماکن غیر نظامی ایران را بمباران می کردند، جهان هیچ عکس العملی نشان نداد و تلاشی برای کمک به مردم ایران نکرد.
بنابراین برنامه موشکی ایران کاملا مشروعیت بین المللی دارد و با هیچ یک از قوانین بین المللی در تناقض نیست.اروپا هم این قضیه را به خوبی درک کرده و از اجماع نظر داخلی که حول برنامه موشکی ایران وجود دارد باخبر است؛ بنابراین تحریم موشکی جدید و تحریم هایی از این دست بیشتر حالت صوری دارد.
با گذشت دو سال از اجرایی شدن برجام، استحکام و اثر بخشی این توافق بین المللی را چگونه ارزیابی می کنید؟
در این رابطه باید گفت انتظاراتی که ملت ایران بعد از انعقاد برجام داشته اند کاملا محقق نشده است، اما باید دقت داشت که سیاست داخلی و خارجی هنر امکان است؛ یعنی باید دید دیپلمات های یک کشور با امکانات موجود تا چه حد می توانند به اهداف ملی دسترسی پیدا کرده و منافع ملی را محقق کنند.
به قول گرامشی «اگر کشوری زیر بار هژمونی قدرت مسلط نرود، باید هزینه های این امر را بپردازد و در چنین شرایطی انتخاب یک کشور در عرصه سیاست خارجی بین بد و بدتر خواهد بود». البته شاید این تعبیر در مورد برجام درست نباشد و برخی معتقدند در رابطه با این توافق باید گفت انتخاب بین خوب و خوب تر بوده ؛ به این معنا که ایران انتظار تحولات مثبت بیشتری از آن داشت.با این حال برخی مقامات دیپلماتیک کشورمان از جمله بعیدی نژاد، سفیر ایران در لندن، بر استحکام پایه های برجام تاکید دارند و این امر ناشی از دریافت آنها از قاطعیت روسیه، چین وکشورهای اروپایی دراجرای برجام است. در واقع تمام دنیا به جز آمریکا، اسراییل و کشورهایی مثل عربستان سعودی معتقدند برجام توافق مفیدی بوده و به صلح جهانی کمک کرده است.
به نظر شما در وضعیت کنونی و در صورت خروج آمریکا از برجام، رویکرد منطقی ایران در قبال این توافق بین المللی چه باید باشد؟
قبل از پاسخ به این سؤال باید بگویم تاکنون نیز ایالات متحده آمریکا هر چند از برجام خارج نشده، اما در اجرای آن سنگ اندازی های زیادی کرده است . بر این اساس، در ماههای آتی نیز به نظر می رسد دو سناریو و وضعیت قابل پیش بینی است:
سناریوی اول این است که آمریکا رسما از برجام خارج شود و اروپا و سایر قدرت های جهانی همچون چین و روسیه نیز از این کشور تبعیت کنند و وضعیت مشابه سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ حاکم شود. در این صورت ماندن ایران در برجام حماقت است؛ چرا که دیگر نفعی برای ایران نخواهد داشت. ادامه این وضعیت نیز به راهی جز جنگ ختم نمی شود.
سناریوی دوم این است آمریکا از برجام خارج شود، اما اروپا، روسیه، چین و شورای امنیت کماکان این توافق بین المللی را معتبر بدانند و به اجرای آن متعهد باشند. در این صورت چنانکه اروپا و سایر طرفهای برجام ساز وکارهایی برای خنثی سازی تحریمهای آمریکا به کار بگیرند، ماندن ایران در برجام می تواند منطقی باشد و برداشت من از رویکرد مقامات ایران هم این بوده که در اینصورت کماکان به برجام متعهد خواهند ماند؛ در این صورت آینده، اجرای برجام بدون حضور آمریکا خواهد بود
به نظر شما برجام بدون حضور آمریکا قابلیت اجرایی شدن دارد و می تواند منافع ایران را تأمین کند؟
بله، این امرشدنی است؛ چرا که از همین حالا نیز برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه در حال ایجاد بانک های مخصوصی هستند که بتوانند از طریق آن ها تبادلات یورویی با ایران انجام دهند، آلمان نیز تدابیر مشابهی را دنبال می کند؛ بنابراین دولت آمریکا در صورت خروج از برجام، تنها می تواند درحوزه مبادلات دلاری با ایران تاثیر بگذارد و در سایر مبادلات کار زیادی نمی تواند انجام دهد و اگر اراده سیاسی کشورهای اروپایی به ادامه مبادلات با ایران باشد، مشکلی برای کشورمان ایجاد نمی شود.
نمونه دیگر مبادلات غیر دلاری که امکان حفظ برجام بدون حضور آمریکا را فراهم می کند توافقات ایران، روسیه وترکیه برای انجام مبادلات با پول های بومی است؛ در چنین شرایطی این ایالات متحده است که باید نگران باشد که در صورت خروج از برجام دچار انزوا می شود.
کما اینکه در حال حاضر نیز بسیاری از سناتورها و مقامات آمریکایی این نگرانی را دارند که اگر کشورشان از برجام خارج شود چه نتیجه ایی برای آمریکا حاصل می شود. جنگ تجاری فولاد بین آمریکا و اروپا نیز از جمله مسائلی است که اروپایی‌ها آن را به عنوان یک نشانه دنبال می کنند که نشان می دهد آمریکای ترامپ تنها به دنبال منافع خودمحورانه است، بنابراین خروج از برجام نتیجه ایی جز انزوا برای آمریکا نخواهد داشت.
نظر شما