به گزارش ایمنا، روز یکشنبه ۱۱ فوریه (۲۲ بهمن) رسانه‌ها اعلام کردند عاصمه جهانگیر، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران در سن ۶۶ سالگی و به دلیل سکته قلبی در شهر لاهور پاکستان درگذشته است. جهانگیر در اسفند ۱۳۹۵ نخستین گزارش خود درباره ایران را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه کرد و در سخنرانی خود در نشست این شورا در ژنو گفت که وضعیت حقوق بشر در ایران به حد «هشدار» رسیده است. وضعیت بازداشت‌ها، زندانیان سیاسی، اعدام متهمان زیر ۱۸ سال و عدم رعایت حقوق قانونی افراد در روند دادرسی و محاکمه در ایران، برخی از مواردی بودند که جهانگیر در گزارش خود به آنها اشاره کرده بود. در مقابل، مقام‌های جمهوری اسلامی ایران گزارش او را «غیرمنصفانه و مبتنی بر اطلاعات نادرست» توصیف کردند و خوستار لغو ماموریت گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور حقوق بشر ایران شدند.
جهانگیر در گزارش شش ماهه اول سال ۱۳۹۶(نوامبر ۲۰۱۷) خود نیز نسبت به ادامه مجازات اعدام و نقض حقوق بشر از جمله حقوق زنان و اقلیت های قومی و عقیدتی ابراز نگرانی کرده بود.
عاصمه جهانگیر در گزارش خود تغییر در وضعیت حقوق بشر در ایران طی سال گذشته را بسیار کوچک توصیف کرده و گفته بود دولت ایران ماموریت او به عنوان گزارشگر سازمان ملل را به رسمیت نمی شناسد و همچنان اجازه سفر به ایران برای مشاهده نزدیک از وضعیت حقوق بشر را نمی دهد، به همین دلیل ارزیابی تاثیر تحریم ها بر حقوق بشر در گزارش او غایب است.
مخالفت با سفر خانم جهانگیر به ایران در حالی بود که وی تنها گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل نبود که به توفیق دیدار از ایران دست نیافت، شورای حقوق بشر سازمان ملل از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون ۵ گزارشگر برای ایران انتخاب کرده است که تنها دو تن از آنها موفق شدند به ایران سفر کنند.
چرا گزارشگر؟
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد یکی از نهادهای سازمان ملل و از ارکان فرعی مجمع عمومی ملل متحد است که وظیفه آن نشان دادن موارد نقض حقوق بشر است. این شورا همزمان با انحلال نهاد سلفش یعنی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد ایجاد شده‌است. در ۱۵ مارس ۲۰۰۶ مجمع عمومی قطع نامه مهمی برای ایجاد شورای حقوق بشر به منظور جایگزینی با کمیسیون حقوق بشر تصویب کرد.
یکی از انتقادات وارد بر کمیسیون حقوق بشر این بود که برخی اوقات به طور انتخابی با کشورها در زمینه حقوق بشر برخورد می‌کرد و موجب می‌شد این کشورها از بررسی دقیق حقوق بشر فرار کنند، اما در حال حاضر به جای اینکه بعضی کشورها برای حمله انگشت‌نما شوند در حالی که نقض حقوق بشر در سایر کشورها نادیده گرفته می‌شود، شورا به طور منظم سابقه حقوق بشر تمامی کشورها را بررسی خواهد کرد. شورای حقوق بشر اصول جهان شمولی همچون بی‌طرفی، هدفمندانه و غیر انتخابی عمل کردن را مد نظر دارد و می کوشد از «سیاسی شدن و معیاهای دوگانه» پرهیز کند.
در همین قالب، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد عنوان افرادی است که از سوی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد حکم ویژه‌ای دارند تا در مورد مسائل حقوق بشر به بازرسی، نظارت و چاره‌یابی بپردازند.
گزارشگران حقوق بشر ایران چه کسانی بودند؟
از ابتدای انقلاب تا کنون، گزارشگران ویژه سازمان ملل برای ایران، «آندرس آگوئیلار» ونزوئلایی، «رینالدو گالیندو پل» السالوادوری، «موریس کاپیتورن» کانادایی، «احمد شهید»، مالدیوی و «عاصمه جهانگیر» پاکستانی بوده اند.
از بین این افراد، آندرس آگوئیلار هیچگاه اجازه سفر به عنوان گزارشگر ویژه به ایران را پیدا نکرد، کاپیتورن فقط یک بار در سال اول انتخابش به ایران سفر کرد، رینالدو گالیندو پل هم سه بار به ایران آمد که بعد از سومین سفرش به دلیل گزارش مغرضانه، دولت دیگر به او اجازه ورود به ایران را نداد و از کمیسیون حقوق بشر درخواست معرفی جانشین برای او کرد.
کاپیتورن هم بخت سفر به ایران را پیدا نکرد، مأموریت او در سال ۲۰۰۲ میلادی خاتمه یافت و پس از آن حدود یک دهه سازمان ملل گزارشگر ویژه‌ای برای بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران معرفی نکرد. احمد شهید و عاصمه جهانگیر هم از جمله گزارشگرانی بودند که اجازه سفر به ایران را پیدا نکردند.
دلیل مخالفت ایران با گزارشگران ویژه حقوق بشر
کاظم غریب‌آبادی معاون امور بین‌الملل و همکاری‌های بین‌المللی قضایی ستاد حقوق بشر وابسته به قوه قضاییه یکی از این دلایل را مخالفت ایران با روند تعیین «گزارشگر ویژه کشوری» برای کشورها معرفی کرده است.
معاون ستاد حقوق بشر که در همایش «روز جهانی حقوق بشر» سخن می گفت، درباره دلایل عدم صدور مجوز برای حضور گزارشگر ویژه حقوق بشر در ایران گفته بود: موضع اصولی ما رد گزارشگر ویژه کشوری است. ما تجربه ۳ دور پذیرش گزارشگران ویژه حقوق بشری در کشور را داشته ایم و این تجربه سبب مخالفت ایران با حضور این گزارشگران در کشور شده است؛ زیرا به جز ۴۷ کشور عضو شورای حقوق بشر سازمان ملل، عموم کشورهای دیگر با موضوعی به نام «گزارشگر ویژه کشوری» مخالفند؛ چون می گویند نباید یک نفر در همه زمینه های حقوق بشری کشورها گزارش تهیه کند؛ بلکه باید گزارشگر موضوعی تعیین شود.
یکی دیگر از دلایل مخالفت ایران با فعالیت گزارشگران حقوق بشر، وجود معیارهای دوگانه و انتخاب جهت دار کشورها برای اعزام گزارشگر است. به عنوان نمونه این سؤال همواره از سوی مقامات کشورمان مطرح شده است که چرا باید برای کشوری مانند ایران، هر ساله گزارشگر ویژه حقوق بشر تعیین شود؛ ولی برای کشور عربستان هرگز گزارشی منتشر نمی شود و حتی قطعنامه حقوق بشری هم علیه این کشور صادر نمی شود؟
محمدجواد لاریجانی دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه نیز چندی پیش در رابطه با مخالفت مقامات کشورمان با سفر عاصمه جهانگیر به ایران، به صراط نیوز گفته بود: «کسی که ملت ایران را تحقیر و به این ملت توهین کرده است، دموکراسی کشور ما را که باعث افتخار است به سخره گرفته و یا به اسلام حملات نامعقولی دارد، مشخص است که نه اسلام، نه نظام و نه دستاورد ملی ما را نفهمیده است پس طبیعتا ملت ما به چنین آدمی خوشامد نخواهد گفت و اگر او را به کشور راه دهیم کسی خوشحال نمی‌شود؛ چراکه بالاخره یک حداقلی از انصاف و سمپاتی و میل باید وجود داشته باشد. این فرد می‌خواهد با آمدن به ایران چه کار کند او که حرف‌هایش را زده و تبلیغاتش را هم کرده است. در هر صورت ما معتقدیم که ایشان به کمترین تعهدات قانونی خودش عمل نمی کند؛ مثلا طبق مندیت(حکم قانونی) و تعهدی که دارد باید هر اتهامی که به ما می‌زند پاسخ ما را نیز در ذیل آن بیاورد، ولی چنین چیزی وجود ندارد».
بر این اساس، برخوردهای دوگانه با نقض حقوق بشر، مخالفت و توهین گزارشگران به احکام اسلام از جمله حکم قصاص، جمع آوری اطلاعات غلط از سایت های ضد انقلاب، ارئه مطالب کذب و اتهام زنی علیه جمهوری اسلامی ایران از مهمترین موارد مخالفت ایران با گزارش گران سازمان ملل بوده است.
تراز حقوق بشری بسازیم یا ترازهای بین المللی را بپذیریم
«مهدی مطهرنیا» آینده پژوه و استاد علوم سیاسی در رابطه با رویکرد ایران به گزارشگران ویژه سازمان ملل به خبرنگار ایمنا گفت: حقوق بشر یک دال پر مدلول و بسیار سیار است. ایران حقوق بشر را در چهارچوب واژگانی خُرد نظاره گر است و بر این اساس در گستره هستی شناسی، معرفت شناسی وکیهان شناسی دینی خود به حقوق بشر می نگرد. از این رو، برخورد ایدئولوژیک ایران با قضیه حقوق بشر با پهنای بلند باند حقوق بشر سایر کنشگران حقوق بین الملل هماهنگ نبوده و نوعی بحران گفتمانی بین آن ها ایجاد می شود.
وی افزود: ایران به سازمان های بین المللی با دید ابزاری و نه تفاهمی می نگرد و همین قضیه باعث می شود تا با گزارشگران ویژه سازمان ملل دچار مشکل شود. ایران گزارشگران حقوق بشر سازمان ملل را عامل نفوذ امپریالیسم و عامل نفوذ در جامعه ملی برای اعمال فشار بر دولت می داند و از ورود آنها به ایران جلوگیری می کند، در نتیجه این گزارشگران ناچار هستند از مسیرهای دشوار و غیر مستقیم به اطلاعات موجود در ایران دسترسی پیدا کنند و این امر بر روی گزارش های آنها نیز تاثیر می گذارد.
مطهرنیا با بیان اینکه ارائه گزارش از وضعیت حقوق بشر کشورها تنها مختص به ایران نیست، گفت: گزارشگران سازمان ملل در مورد همه کشورها از جمله کشورهای همسایه ایران وکشورهایی همچون عربستان و رژیم صهیونیستی و حتی آمریکا هم گزارش تهیه می کنند، اما نوع برخورد این دولت ها باگزارشگران با برخورد ایران متفاوت است و این امر بر سوگیری گزارشگران نسبت به این کشورها و نیز نوع گزارش آنها تاثیر می گذارد.
مطهرنیا تأکید کرد: ایران در این ارتباط باید وارد یک گفت‌و گوی بسیار جدی در مورد پرونده حقوق بشر خود با سازمان های بین المللی شود و قبل از اینکه این سازمان ها با شدت بیشتری به اقدام علیه ایران بپردازند، فعالیت های خود، برای بهبود وضعیت حقوق بشر را به طور آشکار مطرح کند.
وی تصریح کرد: در زمینه حقوق بشر ایران موازین خاص خود را دارد و در نتیجه یا باید تلاش کند تا این موازین و تراز تعریفی خود را به عنوان یک حجت در عرصه حقوق بین الملل مطرح کند و آن را به جامعه بین المللی بقبولاند، یا اینکه تراز بین المللی را برای ارزیابی وضعیت حقوق بشر در ایران بپذیرد که این امر تبعات بسیار زیادی برای جمهوری اسلامی ایران به دنبال خواهد داشت.
گزارشگران ویژه حقوق بشر تفکرات اومانیستی دارند
«مسعود راعی» استاد حقوق بین الملل دانشگاه آزاد نجف آباد در رابطه با فعالیت گزارشگران حقوق بشر در ایران به خبرنگار ایمنا گفت: اصولا موضوع گزارشگر و انتخاب آن در شورای حقوق بشر به منظورنشان دادن وضعیت یک کشور خاص در حوزه حقوق بشر است و صرف تعیین این گزارشگر نشان می دهد که شورا حساسیت‌ها و نگرانی هایی درزمینه حقوق بشر در آن کشور خاص پیدا کرده که می کوشد به واسطه تعیین گزارشگر سیاستگزاری‌ها و برنامه ریزی‌هایی برای این قضیه انجام دهد.
وی افزود: نوع گزارشگرانی که تاکنون برای ایران انتخاب شده اند از احمد شهید گرفته تا خانم عاصمه جهانگیر یک ویژگی مشترک داشته اند و آن هم این بوده است که این گزارشگران، تحت تاثیر تفکرات اومانیستی و جهان شمول حقوق بشر قرار داشته اند و به آموزه های اسلامی توجهی نمی کردند؛ این امر حتی در مورد خانم جهانگیر که پاکستانی و مسلمان هم بود صدق می کرد.
راعی تصریح کرد: گزارش هایی که بنده از شورای حقوق بشر خوانده‌ام نشان می دهد که آنها در پی اجرایی کردن مورادی همچون همجنس گرایی هستند که با موازین اسلامی سازگاری ندارد و بعید می دانم هیچ کشور اسلامی حاضر شود حقوق همجنس گرایان و ازدواج آزادانه آن ها را بپذیرد.
این استاد حقوق بین الملل تاکید کرد: نکته مهم دیگر نگاه جمهوری اسلامی ایران به این قضیه است؛ انتظار می رود مسوولان نظام با بحث های دقیق علمی و فقهی حقوق بشری و آماده کردن جواب های عالمانه و مبتنی بر عنصر زمان و مکان بتوانند جواب های محکمی برای شورای حقوق بشر سازمان ملل داشته باشند.
ممانعت از ورود گزارشگران ویژه به ایران، ذهنیت منفی آنها را تقویت می کند
«علیرضا آرش پور» عضو هیات علمی گروه حقوق دانشگاه اصفهان در رابطه با عملکرد گزارشگران حقوق بشر در ایران به خبرنگار ایمنا گفت: در تهیه گزارش های این افراد عواملی دخیل است که سبب می شود این گزارش ها چندان دقیق نباشد؛ چنانکه منابع اطلاعاتی و کانال هایی که برای تهیه گزارش مورد استفاده این گزارشگران قرار می گیرد دقیق و موثق نیست.
وی با اشاره به رکود حاکم بر کمیسیون حقوق بشر اسلامی افزود: اگر این کمیسیون به خوبی عمل می کرد و می توانست معیارهای حقوق بشری را بر اساس دیدگاه های خاص اسلامی تعریف کند، این امر می توانست در روابط کشورهای اسلامی با شورای حقوق بشر سازمان ملل بسیار اثر گذار باشد، اما متاسفانه اختلافات سیاسی بین کشورهای اسلامی سبب شده است تا کمیسیون حقوق بشر اسلامی نتواند کار خود را به درستی انجام دهد.
این استاد حقوق بین الملل دانشگاه اصفهان تاکید کرد: به نظر می رسد راه حل منطقی برای برخورد با گزارشگران ویژه حقوق بشر این است که با آن ها ارتباط مستقیم داشته باشیم. ممانعت از ورود گزارشگران ویژه به ایران، این ذهنیت را در آن ها ایجاد می کند که گزارش هایی که از کانال های غیر رسمی در مورد ایران می گیرند درست است؛ بنابراین تعامل بهتر با گزارشگران می تواند جایگاه ایران را در عرصه بین المللی و نیز در شورای حقوق بشر سازمان ملل بهبود ببخشد.
به گزارش ایمنا، زمانی که شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۶ به عنوان نهاد اصلی نظام ملل متحد در زمینه حقوق بشر تأسیس و جایگزین کمیسیون حقوق بشر گردید، امید فراوانی ایجاد شد که نهاد جدید بتواند نقایص و ضعف های کمیسیون حقوق بشر را برطرف کند و با استفاده از تجربیات شش دهه فعالیت کمیسیون، به استقرار نهادی مؤثرتر و کارآمدتر منجر شود. چنانکه این امر تحقق پیدا می کرد، هدف این نهاد که ارتقا و حمایت از حقوق بشر و آزادی های اساسی در سطح جهان برای همه افراد بدون هیچگونه تبعیض است، یک گام به اجرا نزدیک تر می شد.
با این وجود، شورای حقوق بشر نیز همچون سلف خود با انتقادات بسیاری از سوی کشورهای عضو سازمان ملل مواجه است، که مهمترین این انتقادات نیز برخوردهای گزینشی با وضعیت حقوق بشر کشورها، دخالت دادن مسائل سیاسی در گزارش های حقوق بشر و عدم توجه به تفاوتهای فرهنگی و مذهبی در بحث حقوق بشر است.
هر چند همه این انتقادات نیز وارد نیست و گاهی تنها به ابزار و بهانه ای برای فرار کشورها از شفاف سازی مسائل حقوق بشریشان تبدیل شده است. به عنوان نمونه، طرح مکرر انتقاد عدم رسیدگی به وضعیت کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان در حالی صورت می گیرد که بر اساس نظام بررسی دوره ای شورای حقوق بشر که از سال ۲۰۰۶ آغاز شده است، هر سال وضعیت حقوق بشر در ۲۲ کشور بررسی می شود. کشور عربستان سعودی نیز تاکنون دو نوبت در این بررسی دوره ای جهانی قرار گرفته که نوبت اول در سال ۲۰۰۶ و نوبت دوم در سال ۲۰۱۳ بوده است.
از سوی دیگر تفاوت رویکرد اسلامی به حقوق بشر با رویکرد غالب جهانی نیز مسأله دیگری است که پرداختن به آن و جهانی کردنش مستلزم اتحاد و همدلی کشورهای اسلامی و تقویت کمیسیون حقوق بشر اسلامی است که در سال ۲۰۱۱(۱۳۹۰) در قالب سازمان همکاری های اسلامی شکل گرفت، اما به دلیل اختلافات سیاسی و فقدان وحدت رویه کشورهای اسلامی به هیچ نتیجه و فعالیت ملموسی دست نیافت. بنابراین تا زمانی که دشمنی، رویه غالب در روابط کشورهای اسلامی است، بحث حقوق بشر اسلامی در پرونده های قطور سازمانهای دولتی خاک می خورد و رد و طرد گزارشگران بین المللی مهمترین اقدام کشورهای اسلامی از جمله ایران برای رویارویی با روند جهانی حقوق بشر به شمار می آید، همچنان شاهد آن خواهیم بود که گزارشهایی منفی علیه کشورمان صادر می شود و گزارشگران سازمان ملل چشم از جهان فرو می بندند، بدون اینکه کشور مخاطب گزارشهایشان را دیده باشند.
گزارش از: اعظم ملایی- خبرگزاری ایمنا
نظر شما