احتمال جنگ نسبت به گذشته افزایش یافته/ سیاست ایران باید «صبر و تدبیر» باشد

خبرگزاری ایمنا- گروه سیاسی- اعظم ملایی: سعد حریری ۱۸ آوریل ۱۹۷۰ در ریاض عربستان متولد شد، او پسر رفیق حریری و همسر عراقی اش ندا بوستانی است.  سعد حریری در سال ۱۹۹۲ از مدرسه بازرگانی «دونو» در دانشگاه جورج تاون با مدرک مدیریت بازرگانی فارغ‌التحصیل شد، سپس به عربستان سعودی بازگشت و بخشی از بازرگانی پدرش را در ریاض مدیریت می کرد. سعد حریری که در زمان ترور پدرش تنها 35 سال داشت، از همان زمان بسته به حمایتها و فشارهایی که بر او وارد می شد،  اتهام زنی به کشورها و مقامات مختلف را آغاز کرد. وی در آغاز بشار اسد رئیس جمهور سوریه و زمانی دیگر نیروهای حزب الله را به عنوان قاتلان پدرش معرفی کرد، هرچند بعدها مواضع خود را اصلاح نمود و در سپتامبر ۲۰۱۰،  با تجدیدنظر در مواضع پیشین خود، اتهام به سوریه در ترور پدرش را اشتباه و اتهامی سیاسی دانست.

حال اما نخست وزیر جوان لبنان باز هم تغییر موضع داده و با نشانه رفتن نوک پیکان اتهاماتش به سمت حزب الله و ایران، شوک سیاسی دیگری در لبنان و منطقه ایجاد کرده است. او هفته گذشته، با اعلام استعفای ناگهانی خود در یک سخنرانی تلویزیونی از عربستان سعودی، مردم این کشور و منطقه را غافلگیر کرد. حریری در سخنرانی خود، ایران و حزب الله لبنان را به «در چنگ گرفتن لبنان» و «بی ثباتی جهان عرب»، متهم کرد و در آخرین اظهار نظر خود نیز اعلام کرده که در عربستان به مدارکی دست یافته که نشان می دهد حزب الله قصد ترور او را دارد. هر چند همه مقامات سیاسی، نظامی و اطلاعاتی لبنان وجود چنین برنامه ای برای ترور سعد حریری را تکذیب کرده اند؛ اما او فعلا در عربستان جا خوش کرده و به ارسال پیامهای تلویزیونی برای ملتش اکتفا می کند. 

حال با توجه به اینکه در ماههای اخیر بواسطه رویکرد دولت ترامپ، فشارها بر حزب الله لبنان افزایش یافته و از سوی دیگر، اسرائیل، عربستان سعودی و ایالات متحده،  در مقطع کنونی به شدت خواستار از بین بردن نفوذ و قدرت ایران در منطقه هستند، این احتمال افزایش یافته است که استعفای حریری و تزلزل دولت لبنان سبب شود تا این کشوربه محل جنگ نیابتی یا مستقیم کشورهای منطقه تبدیل شود. اتهامات واهی مقامات عربستان سعودی که پرتاب موشک توسط حوثی های یمن به سمت فرودگاه ریاض را به ایران نسبت دادند و از اقدام متقابل و رویارویی با کشورمان سخن گفته اند نیز به این احتمالات دامن می زند. با توجه به حاکمیت چنین شرایطی در منطقه، خبرگزاری ایمنا کوشیده است در گفتگو با برخی کارشناسان آینده پژوه و تحلیل گران بین المللی، احتمال وقوع جنگ در لبنان را بررسی کرده و زوایای ایجاد و سرانجام این بحران را مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد.

استعفای حریری نقطه عزیمت جدید برای تبدیل  جنگهای نیابتی ​به رویارویی مستقیم

مهدی مطهرنیا، استاد دانشگاه، آینده ‌پژوه و تئوریسین سیاسی در این باره به خبرنگار ما گفت: استعفای سعد حریری به بافتار قدرت در لبنان باز می گردد؛ گروهها و جناح های سیاسی لبنان  در مسلک سیاسی خود وابستگی به گروههای منطقه ای و فرا منطقه ای را امری مثبت تلقی می کنند. بنابراین در چارچوب آنچه که تحرکات سیاسی در لبنان شناخته می شود، ورود به عرصه سیاسی با تکیه بر حمایت قدرتهای فرا ملی امری پسندیده است. از این جهت ما شاهد جهت گیری سعد حریری و گروهش با تکیه بر آمریکا به عنوان قدرت فرا منطقه ای و عربستان به عنوان قدرت منطقه ای هستیم. از این منظر سعد حریری در حرکت سیاسی اخیر خود این وابستگی و پیوستگی به عربستان را کتمان نمی کند و بدین ترتیب، اصطکاکهای موجود در بین ریاض و تهران و دخالت آمریکا و روسیه در منطقه  در حال حاضر جهت ایجاد یک فضای درگیری دیگر در لبنان و متوجه نقطه مرکزی به نام سعد حریری می شود که بعد از سفر نماینده رسمی ایران به لبنان در یک موقعیت زمانی معین در پی ایجاد یک نقطه عزیمت جدید برای تبدیل  جنگهای نیابتی میان ایران و عربستان به نوعی رویارویی مستقیم است.

استعفای سعد حریری شلیک خط جدیدی از مسابقه میان ایران و عربستان و حامیان فرا منطقه ای آنها در محیط بازی دیگر(یعنی لبنان) محسوب می شود. بعد از آن است که شلیک موشک حوثی ها به عربستان مورد توجه قرار می گیرد و مسائل عمده دیگری در این زمینه مطرح می شود. همچنین در این رابطه می توان عقبگردی نیز به مسائل قبلی داشت؛  قرار گرفتن حزب الله در لیست گروههای تروریستی و تحریمهای کاتسا و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را هم نباید در این زمینه  نادیده گرفت.

لذا استعفای سعد حریری به این بهانه که امکان ترور وی همچون رفیق حریری وجود دارد و نیز مسائل عمده ای که پیش و بعد از استعفا رخ داد، نشان می دهد که این مسأله دارای یک برنامه ریزی بوده است که با رهبری و هماهنگی قدرتهای فرا دستی و  فرا منطقه ای برای تضعیف منطقه انجام شده است.

وی در پاسخ به این سؤال که چه کسی طراح برنامه استعفای سعد حریری بوده گفت: به نظر من طراحی این برنامه کار اتاقهای فکری بوده است که تلاش کرده اند کنسرسیومی از نیروهای اجرایی و فکری منطقه ای و فرا منطقه ای را با یکدیگر قرار دهند و خروجی این اتاقهای فکر و اندیشکده ها  هم مدیریت آینده مسائل منطقه با توجه به منافع قدرتهای فرا دستی بوده است. لذا کشورهای منطقه و عوامل آنها جزئی از اتاقهای فکر محسوب می شوند که  در ترکیبی معنادار و هدفمند با دیگر کنشگران منطقه ای توانسته اند به طراحی استراتژی جدید برای آینده خاورمیانه بپردازند.

مطهرنیا محل جغرافیایی این اتاقهای فکر را مهم ندانست و گفت اعضا و استخوان بندی اصلی این اتاقهای فکر ترکیبی از ریاض، رژیم صهیونیستی و آمریکاست و بنابراین نمی توان گفت آنچه اکنون صورت می پذیرد، همه دفعتی و خارج از برنامه ریزی استراتژیک است. همانگونه که نمی توان گفت تنها این اتاقهای فکر هستند که می توانند اهمیت جدی داشته باشند. اهمیت جدی در اینجا در رقابت استراتژیکی است که  میان حوزه های گوناگون کنشگران منطقه ای و فرا منطقه رخ می دهد. بی تردید نیروهای رقیب در نشستهای خود برنامه ریزی های متفاوتی دارند و بر اساس ان خط مشی های گوناگونی را هم طراحی می کنند که در عرصه عملیاتی نیز به اجرا در می آیند و در تقابل اینهاست که بازیگر پیروز مشخص می شود.

مطهرنیا احتمال وقوع جنگ در پس بحران استعفای سعد حریری را ضعیف می داند؛ ولی معتقد است احتمال جنگ نسبت به گذشته افزایش یافته است. از دیدگاه این تحلیلگر سیاسی، در چنین شرایطی ایران باید سیاست «صبر و مدارا »با دکترین «سلام در درون و صلح در برون» را در پیش بگیرد، اتحاد ملی و درونی خود را تقویت کند و با شعار صلح و گسترش امنیت در منطقه وارد عمل شود.

عربستان در قضیه استعفای حریری به اهداف خود نرسید

علی امیدی دکتری روابط بین الملل و عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه اصفهان هم در رابطه با استعفای سعد حریری معتقد است: عربستان در چندین جبهه در منطقه خاورمیانه خصوصاً در جایی که می توان گفت خارج نزدیک یا حیاط خلوت عربستان (یمن) است، دچار مشکل اساسی شده است. ولیعهد جدید این کشورمحمد بن سلمان هم چندان سنجیده و منطقی عمل نمی کند، رفتارهای او بیشتر احساسی است و فکر می کند با سیاستهای احساسی می تواند منافع عربستان را تأمین کند.

در مقطع کنونی، نقد ترین کارت عربستان لبنان بود  و این کشور گمان می کرد با سناریوی استعفای حریری می تواند صحنه سیاسی لبنان را کنترل کند و حزب الله و ایران را تحت فشار قرار دهد. اما در عمل حتی آمریکا هم با این قضیه مخالفت کرده و در بیانیه ای رسمی اعلام کرده است که کماکان سعد حریری را به عنوان نخست وزیر قانونی لبنان می شناسد. بنابراین با توجه به موضع گیری کشورهای بزرگ همچون آمریکا و اتحادیه اروپا، همچنین رویکرد رئیس جمهور و مردم لبنان، به نظر می رسد عربستان سعودی نتوانسته به اهداف خود در این زمینه دست یابد.

امیدی در رابطه با احتمال وقوع جنگ در لبنان گفت: تا پیش از موضع گیری رسمی دولت آمریکا در قبال بحران اخیر لبنان، احتمال وقوع جنگ در این کشور بسیار زیاد ارزیابی می شد؛ چرا که ترامپ در هفته های اخیر از همه اقدامات مقامات سعودی حمایت کرده است و بعید نبود که در این قضیه نیز همین سیاست را در پیش بگیرد؛ اما بیانیه دولت آمریکا که در آن با هر گونه جنگ افروزی در لبنان مخالفت شده و همچنان سعد حریری را نخست وزیر قانونی این کشور می شناسد، احتمال روی آوردن عربستان یا اسرائیل به جنگ با لبنان بسیار کم است.

امیدی در ادامه افزود: در چنین شرایطی رفتار ایران نیز باید سیاست «صبر و تدبیر» باشد؛ وقتی در منطقه یک بازیگر به صورت غیر عقلایی برخورد می کند، تا زمانی که منافع ما بطور جدی تهدید نشده باید سیاست صبر و تدبیر در پیش گرفته شود؛ زیرا اگر آتشی برافروخته شود، دامن همه کشورهای منطقه را می گیرد و خشک و تر را با هم می سوزاند. بنابراین منافع ملی ما حکم می کند که با رفتار عقلایی به خنثی سازی اقدامات عربستان بپردازیم و تا درگیری مستقیمی علیه ایران ایجاد نشده، سیاست حمایت از متحدین را در پیش بگیریم. البته چنانکه برخورد مستقیمی رخ دهد و عربستان بخواهد امنیت و منافع ما را خدشه دار کند، در این صورت باید با تمام قوا در برابر آن ایستاد. مسلماً کشوری که در مقام دفاع از خود است، هم مشروعیت و حمایتهای بین المللی را خواهد داشت و هم در عرصه داخلی از حمایت و همراهی مردم برخوردار می شود.

به گزارش ایمنا، سعد حریری نخست وزیر لبنان شب گذشته(یکشنبه 21آبان) برای اولین بار پس از اعلام استعفا در مصاحبه‌ای زنده با شبکه المستقبل در این باره سخن گفت. حریری در این گفت و گو نیز بار دیگر به حزب‌الله لبنان و ایران حمله کرد و مشکل اصلی منطقه را «دخالت ایران در امور کشورهای عربی» دانست. حریری هر چند تحت فشار، بارها بر آزادی خود در عربستان تأکید کرد و برای حفظ آبروی از دست رفته اش گفت: «ملک سلمان پادشاه عربستان و ولی عهد برایم احترام قایل هستند... من میدانم که بر اساس قانون اساسی باید در برابر رئیس جمهور استعفای خود را اعلام کنم؛ هر چند در این موضوع ممکن است  که اختلافاتی با مقامات سعودی وجود داشته باشد». این جمله به خوبی نشان می دهد  که نخست وزیر لبنان بر خلاف میل و نظر شخصی اش ناچار شده است تا در کشوری دیگر استعفای خود را اعلام کند و حال برای حفظ ظاهر در رسانه ها به اظهار نظر بپردازد؛ رویه ای خطرناک که نشان از دخالت های بی حد و حصر عربستان در امور داخلی کشورهای دیگر دارد و می تواند پیامدهایی ناگوار برای منطقه داشته باشد؛ پیامدی که بدترین شکل آن می تواند جنگی دیگر در منطقه آشوب زده خاورمیانه باشد. هر چند حریری در گفتگوی دیشب خود با المستقبل گفت: «هرگز اجازه نخواهم داد لبنان عرصه جنگ منطقه ای باشد»! اما باید منتظر ماند و دید نخست وزیری که به راحتی به ابزار دست مقامات کشورهای دیگر تبدیل می شود و به گفته خود قانون اساسی کشورش را به خاطر فشار یک کشور دیگر زیر پا می گذارد، تا چه حد می تواند به عاملی ضد جنگ تبدیل شود و کشورش را از مداخلات خارجی در امان نگه دارد.