به گزارش خبرنگار فرهنگی ایمنا، «فردا قیامت می‌شود» این نه یک هشدار، که خبر واقعه است؛ خبری که مردان سیاهپوش آن را فریاد می‌زنند و با شنیدنش، زن و مرد در پیچ و خم کوچه‌ها می‌گریند. کوچه‌های کاهگلی قلعه که هر سال محرم، شاهد برگزاری این آئین و شنونده این شیون‌ها هستند. آئین «زارخاک» یکی از محزون‌ترین آئین‌های تاسوعایی مردم ایران است که هرسال در روستای تاریخی قورتان برگزار می شود.
در این مراسم، مردم روستا به دو دسته سادات و دیگری دسته عام‌ها(عموم مردم) تقسیم می‌شوند. سادات شال سبز یا مشکی به گردن می‌آویزند و عام‌ها از رنگ‌های دیگر استفاده می‌کنند و هنگام شروع کردن و گفتن ذکرها، شال‌ها را می‌گردانند که در اصطلاح، به آن شال‌گردانی گویند. این کار در داخل حسینیه بیشتر نمود پیدا می‌کند. مردم دسته‌ها را به‌صورت دایره تشکیل می‌دهند. کودکان و نوجوانان نیز وسط دسته‌ها دایره‌ای را تشکیل می‌دهند، البته دسته‌ی عام‌ها به‌علت تعداد زیاد نفرات، بیشتر حالت تجمع دایره‌ای دارند. قورتانی‌ها در روز تاسوعا دو مراسم «زار» می‌گیرند. آن‌ها علاوه بر «زار» معمول، یک «زار» دیگر هم به نام «زار خاک» برگزار می‌کنند.
برنامه تاسوعای حسینی در قورتان نیز در دو مراسم جداگانه و پشت سر هم برگزار می‌شود. در عصر تاسوعا، نخست مراسم معمولی «زار» که از اول دهه محرم هر روز برپا می‌شود، برگزار می‌شود و پس از پایان «زار» و حسن و حسین گفتن، مردم روستا برای مراسم «زار خاک» آماده می‌شوند. در طول مسیر حرکت دسته‌ها در وسط راه بعد از پایان مراسم «زار» معمولی و پیش از شروع «زار خاک» روی زمین کاه ریخته می‌شود. در این مراسم «زار»، نخل را جلوی کاروان و دسته‌ها به حرکت درمی‌آورند، بعد از نخل، دسته‌ی سادات همراه گروهی از طبل‌زن‌ها و سنج‌زن‌ها حرکت می‌کند و بعد دسته‌ی عموم مردم است.
همه شرکت‌کنندگان در این مراسم، سر برهنه و پا برهنه می‌شوند و به خاک می‌افتند. پس از شروع شدن مراسم با ذکر «امام محمد(ص) است و علی(ع)، لعن بر قاتلان امام حسین(ع)» توسط دسته سادات و ذکر «رحمت خدا بر موالیان امام حسین(ع)» توسط عام‌ها، دسته سادات ذکر اول را می‌گوید که عبارت است از: «بهر حسین(ع) در کربلا، امشب ملامت می‌شود، این شام را صبحش مباد، فردا قیامت می‌شود».
وقتی نخل به حرکت درمی‌آید، مردم بر سر و سینه می‌زنند و یاحسین و شاه‌حسین گویان به سوگواری می‌پردازند. دسته عام‌ها نیز آن را دوباره جواب می‌دهد. دسته سادات ذکر بعدی را که می‌خواند، به دسته «زار خاک» علامت می‌دهد تا آن‌ها به خاک بیافتند، سپس دسته سادات ذکر بعدی را می‌گوید و بعد از آن یاحسین، شاه‌حسین می‌گویند تا ذکر دسته‌ی «زار خاک» تمام شود. هنگامی که دسته «زار خاک» بلند شد، دسته سادات ذکرهای بعدی خود را می‌گوید. هنگامی که دسته «زار خاک» به خاک می‌افتد، سجده می‌کند و بعد از آن، به حالت تشهد می‌نشیند و با زدن روی پاهای خود ذکر اول دسته سادات را می‌گوید، یعنی بیت «بهر حسین در کربلا، امشب ملامت می‌شود، این شام را صبحش مباد، فردا قیامت می‌شود».
ذکر دسته «زار خاک» در طول مراسم ثابت است، اما ذکر دسته سادات متغیر است و در هر منزل عوض می‌شود. بعضی ذکرهای آن عبارت است از «ای مؤمنان عشور(عاشورا) است، آفاق پُر ز شور است. از بهر آل حیدر، جان‌ها ز تن نفور است»، «بگذار تا بگرییم، چون ابر در بهاران، کز سنگ ناله خیزد، روز وداع یاران»، «ای شیعه گر تو را هست، عقل و بصیرت و هوش، آل علی و اولاد یک‌دَم مکن فراموش»، «زهرا به محشر آید، با حوریان سیه‌پوش، پیراهن حسین را افکنده بر سر دوش»، «در کربلا گذر کن، تا کشته‌ها ببینی، کز موج خون هریک، خاک زمین زده جوش» که ازجمله ذکرهای سادات است.
دسته سادات که به در حسینیه می‌رسد، با بیان ذکرهایی که دسته عام‌ها جواب آن‌ها را می‌دهند، به حسینیه وارد می‌شود. آن‌ها دور حسینیه می‌گردند تا تمام مردم داخل حسینیه شوند. پشت سر سادات، عام‌ها به حسینیه وارد می‌شوند و گرداگرد حسینیه می‌ایستند. داخل حسینیه دسته سادات پس از آمدن عام‌ها در حسینیه به‌صورت دایره ای در قسمتی از حسینیه می‌گردند و ذکرهایی را مانند «ای در مدینه مصطفی گوید حسین، ای در نجف شیر خدا گوید حسین» می‌گویند. در جواب هر بند، عام‌ها ذکری را می‌گویند.
برای هر روز از محرم، ذکرهای خاصی تعیین شده‌اند. دسته عام‌ها در هر روز، ذکرشان ثابت است و آن همان ذکر اولی است که دسته‌ی سادات پس از شروع مراسم می‌گوید؛ اما دسته سادات برای هر دو منزل، یک ذکر دارد. آن‌ها در مجموع، در ۱۲ منزل داخل قلعه و اطراف حسینیه می‌گردند و شش ذکر برای هر روز دارند تا این‌که به حسینیه برسند. نخلیان، نخل را از در جنوبی خارج می‌کنند و به استقبال دسته‌ها می روند. دسته سادات که به در حسینیه می‌رسد، پس از جواب دادن دسته عام‌ها در جواب آخرین ذکر دسته سادات، ذکرهای کوچک دیگری را با لحنی متفاوت بیان می‌کند و دسته‌ی عام‌ها نیز فرد اول آن را تا آخر در جواب دسته سادات می‌گوید. در این هنگام، گروه طبل‌زنان و سنج‌زن‌ها بعد از تمام شدن ذکر نخستین فرد دسته سادات، فعالیت خود را شروع می‌کند و پشت سر نخل به حسینیه وارد می‌شود. سپس هر دو دسته، ذکرگویان به حسینیه وارد می‌شوند، در داخل حسینیه نیز ذکرهایی خوانده می‌شود.
در پایان مراسم، دسته سادات پس از جواب آخرین ذکر دسته عام‌ها، پر شال خود را به گردن می‌آویزند و ذکر حسن(ع) را با تعظیم می‌گویند. دسته عام‌ها نیز همین کار را با ذکر حسین(ع) انجام می‌دهند و این کار را چندبار انجام می‌دهند. بعد از آن، حسن ختام کار دعایی به سبک قدیمی و سنتی خوانده می‌شود که اهالی در جواب هر فرد آن، آمین می‌گویند، سپس مردم برای خواندن نماز جماعت حاضر می‌شوند.
نظر شما