نان و نمک به «عمارت نمکدان» وفا نکرد

به گزارش ایمنا، «هنری رنه‌د. المانی» که در سال ۱۸۸۰ به اصفهان آمد، می‌نویسد: «ظلّ‌السّلطان بسیاری از کاخهای عالی و شاهکارهای ممتاز اصفهان را که موجب حیرت جهانیان بود نابود کرد. در واقع، آخرین سالهای حکومت ظلّ‌السّلطان در اصفهان به منزله طوفانی ویران‌زا بود، زیرا او که با به شاهی رسیدن برادرش مظفّرالدّین شاه امید سلطنت خود را از دست رفته می‌دید به تلافی، بیشتر این شاهکارهای برجسته را که در دنیا بی‌نظیر بود خراب کرد و مصالح آنها را فروخت.

بعد از آنکه برادر ظلّ‌السّلطان، مظفّرالدّین شاه تاجگذاری کرد و امید او از رسیدن به سلطنت تبدیل به ناامیدی شد، درنده‌خویی در او اوج گرفت و با شهر اصفهان مانند کشوری فتح شده معامله کرد. یعنی تمام یادگارهای صفویان و بناهای باشکوه و کاخهای این پایتخت قدیمی را که معرّف شکوه و عظمت گذشته ایران بود به کلّی ویران کرد و مصالح آنها را فروخت و مساجد و دیگر بناهای عمومی را هم که نتوانست ویران کند به سارقین آثار عتیقه تسلیم کرد تا کاشی‌های نفیس و ظریف و دیگر تزیینات آنها را کنده، به خارجیان بفروشند». 

در چهارمین بخش از مجموعه یادداشت های «هنر یا کلنگ»، عمارت نمکدان از نظر گذرانده می شود.

در دوران شاه عباس دوم صفوی، در جریان توسعه عرضی شهر اصفهان، مجموعه عظیم سلطنتی به نام سعادت آباد در ساحل جنوبی زاینده رود ساخته شد که تا حاشیه تخت فولاد گسترده می‫ شد. حد شرقی این کاخ پل خواجو و حد غربی آن سی و سه پل و خیابان چهارباغ بالا بوده است. این باغ عظیم که دولتخانه جدید صفوی نامیده می‌شد، دارای کاخ‌های متعددی بوده و از مهم‌ترین آنها، کاخ هفت دست، آیینه خانه و عمارت نمکدان است که امروزه از هیچ یک نام و نشانی باقی نمانده است. 

کاخ نمکدان عمارت سه طبقه ای بود که با فاصله حدود ۱۵۰ متر از تالار آیینه خانه در سمت جنوب باغ سعادت آباد واقع بوده است. از آنجا که آیینه خانه تا زاینده رود تنها ۶۳ متر فاصله داشته، فاصله نمکدان تا رودخانه بیش از ۲۳۰ متر نبوده است. دلیل نامگذاری این بنا مشخص نیست. این وجه تسمیه شاید به دلیل شکل هندسی ویژه آن بوده یا شاید نان و نمکی که شاه در آن با یکی از دشمنانش در زمان صلح خورده، اسم نمکدان را بر این کاخ نشانده است.

این عمارت هشت گوش، به دلیل ارتفاع زیادی که داشته، چشم انداز مناسبی از قسمت‫ های مختلف اصفهان داشته است. از سمت شمال رو به رودخانه زاینده‫ رود، از سمت جنوب، کوه صفه و باغ‌های مشرف به آن و از سمت شرق و غرب، باغ سعادت آباد در چشم انداز این کاخ زیبا قرار داشته. شاردن، سیاح فرانسوی توصیف دل انگیزی از این عمارت دارد: «... میان بناهای این باغ(سعادت آباد) کلاه فرنگی هشت‌ضلعی دو طبقه ای‌ است که از مهتابی سراسری دور بنا آب فرو می‫ ریزد، چنان‫که اگر دست را از پنجره بیرون آورند در دم پر از آب می‫ شود».

در سال ۱۳۰۶ هجری قمری و در اوج دوره تخریب‌های ظل‌السلطانی، سرانجام نوبت به کاخ نمکدان هم رسید. ظاهرا ظل‌السلطان در این سال کاخ و بخشی از پیرامون آن را که جزو زمین‌های دولتی محسوب می‌شده در اختیار یکی از کارگزارانش به نام بنان‌الملک گذاشت به شرط آنکه آن را ویران سازد. امروزه اما از همین تل خاک و آجر هم چیزی باقی نمانده و همه خیابان، پارک، بنای مسکونی و اداری شده است. در حالی که پایه‌های محکم این کاخ و سایر بناهای سعادت‌آباد اکنون زیر بلوار آیینه‌خانه خفته است.