باقرالعلوم (ع) نماد ارزش‌های والای انسانی و کمال اخلاقی

به گزارش ایمنا، امام محمد باقر(ع) که یکی از حاضران در واقعه عاشورا بود و با وجود سن کم در آن موقع اگرچه به فیض شهادت نایل نشد، ولی برکات حضورش در رکاب پدر و پدربزرگ مایه برکت شیعیان جهان قرار گرفته است.

باقرالعلوم (ع) امام با عظمتی است که از زمینه سازی های پدرش، امام سجاد (ع) در راه معرفی مکتب تشیع و مبارزه با طاغوت ها بهره برداری بسیاری کرد و با تربیت شاگردان برجسته و تبیین فقه ناب اسلامی و آموزه های اهل بیت(ع)، بزرگترین قدم را برای شناساندن تشیع و مکتب اهل بیت(ع) به مردم برداشت. ایشان در چهارسالگی در واقعه غمبار کربلا حضور داشت و در سفر کوفه و شام، همراه پدر، همه حوادث را از نزدیک دید و بر اساس فرهنگ زندگی آفرین عاشورا تربیت شد. او نماد ارزش های والای انسانی و کمال اخلاقی است، همه لحظه های زندگی درخشانش، درس های بزرگ انسانی را الهام می بخشد.

پیامبر اکرم(ص) نیز از این امام همام به نیکی یاد می کنند. در روایات هم آمده است نخستین کسی که امام باقر(ع) را سال ها پیش از ولادتش به مردم شناساند، رسول خدا(ص) بود. آن حضرت ضمن سخنرانی ها و در معرفی جانشینان بعد از خود، از امام محمدباقر(ع) به شکافنده علوم، ناطق به حق و شکافنده علم پیامبر یاد کرده است.

باقرالعلوم (ع) شکافنده دانش هاست

در خطبه ای که سلمان فارسی از پیامبر اعظم(ص) نقل کرده، هنگامی که آن حضرت، نام امامان را یادآوری و همگان را به پیروی از آنان امر فرموده است، از امام باقر علیه السلام با ویژگی شکافنده دانش ها یاد می کند.

حضرت امام محمد باقر(ع) در کلام نافذ امام سجاد(ع) نیز معرفی شده است و ایشان با به کار بردن لقب باقر درباره فرزند خود، بر شخصیت علمی او تکیه داشته است.

در روایت دیگری آمده است ایشان در برابر پرسش یکی از فرزندانش که چرا وی را «باقر» نام گذاری کردید، لبخندی زد. سپس به سجده رفت و در این سجده، از نعمت چنین فرزندی از پروردگار سپاس گزاری کرد. آن گاه فرمود: «فرزندم! بدان که امامت تا روز قیام قائم ما، در فرزندانش خواهد بود. او امام، پدر امامان، معدن حلم و بردباری و جایگاه علم است و علم را خواهد شکافت. به خدا سوگند، او شبیه ترین مردم به رسول خداست».

این ها همه بیان از جامعیت علمی ایشان دارد، ولی عده ای می پندارند امام باقر(ع) تنها به فعالیت های علمی پرداخته و از هدایت جامعه و مبارزه با طاغوتیان کناره گرفته است، در حالی که چنین نیست.

نگاهی کوتاه به زندگی امام باقر(َع) نشان می دهد که اگرچه این امام بزرگوار در آن برهه، بیان معارف واقعی اسلام را وجهه همت خویش قرار داده بود اما در هر فرصتی، چهره زشت حاکمان ستمگر بنی امیه را افشا و شیعیان را به مبارزه با ستمگران تشویق می کرد. به عنوان نمونه در روایتی از آن حضرت چنین نقل شده است: «از دل و جان با ستم کاران و مفسدان بستیزید».

خصوصیات بارز امام محمد باقر(ع)

بارزترین خصوصیات ایشان در علم آموزی و نیز در تربیت شاگردان زیاد رقم خورده است.

استفاده کردن از فرصت های بوجود آمده، بخصوص از ضعف حکومت در جهت ترویج مکتب اهل بیت (ع) از شاخصه های بارز حضرت امام محمدباقر(ع) است و همچنین تربیت شاگردان در علوم مختلف، و شناسایی استعدادها و تربیت آنها در مسیر استعدادهایشان را یکی دیگر از این خصوصیات بارز ایشان می توان برشمرد.

امام محمد باقر(ع) وقتی کسی را می دیدند که در فقه استعداد دارد، او را در همان رشته تخصصی هدایت و راهنمایی می کردند. ایشان در طب، کلام، اقتصاد، سیاست، کیمیا، ریاضی و... شاگردان بسیاری داشتند. یعنی در واقع کار ایشان رشد استعدادهای مسلمانان بود.

سومین شاخصه آن امام همام را می توان در پاسخ گویی به هر نوع سئوال و ابهامات مردم، حتی از ادیان دیگر دانست، ایشان با حوصله و اخلاق بسیار خوش، همه را در بحث قانع می ساختند.

چهارمین خصوصیت امام محمدباقر(ع) در کنار برتری علمی، سرآمدی ایشان در معنویت، اخلاق و عبودیت است. امام (ع) همان طور که علم شان بالا بود، طاعت و بندگی شان نیز در مقابل خداوند بیشتر بود و لازم به ذکر است که تأکید آن امام، بر تعلیم و تربیت یعنی هر دو بود و در راه تعلیم شاگردان، از تربیت شان غافل نبودند.

پنجمین شاخصه بارز آن امام را نقش ایشان در بیداری اسلامی جامعه آن روز می توان برشمرد، چراکه ایشان با بیان علوم حقه و دعوت به اسلام ناب محمدی(ص)، پایه های حکومت بنی امیه را متزلزل کرد که سرانجام، منجر به سقوط دهها ساله حکومت استبدادی بنی امیه گردید.

شاید برای خواننده این سوال پیش آید که چرا علیرغم بیداری اسلامی، مردم تابع حکومت مستبد دیگری شدند که همانند حکومت بنی امیه برخورد می کرد؟ دلیل آن این است که بیداری اسلامی دوام پیدا نکرد و دست مردم از رهنمودهای رهبری سالم امام محمد باقر(ع) کوتاه شد، حکام وقت تفرقه بین مسلمانان انداختند و با این تفرقه اندازی بیداری اسلامی مردم را به خوابی دوباره سوق دادند.

اصحاب و شاگردان امام باقر(ع)، فقیه ترین فقیهان

شرایط زمان، برای امام باقر(ع) زمینه‌ای را فراهم آورد که سایر ائمه(ع) هرگز برایشان آماده نشد. آن شرایط مساعد، معلول سستی پایه‌های حکومت امویان بود. بحران های درونی نظام سیاسی در آن عصر، به حاکمان مجال نمی‌داد تا مانند حاکمان پیشین، بر خاندان رسالت فشار آورند و ایشان را منزوی سازند. این زمینه مساعد، سبب شد تا امام باقر(ع) بیشترین آرای فقهی، تفسیری و اخلاقی را در کتب فقهی و حدیثی از خویش بر جای گذارد.

این چنین است که فردی چون محمد بن مسلم می‌تواند سی هزار حدیث از امام باقر(ع) نقل کند و شخصیتی چون جابر جعفی هفتاد هزار حدیث.

از نظر علمای شیعه، فقیه‌ترین فقیهان صدر اسلام شش نفرند که همه آنان از اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده‌اند. آنان عبارتند از: زرارة بن اعین، معروف بن خربوذ مکی، ابو بصیر اسدی، فضیل بن یسار، محمد بن مسلم طائفی و برید بن معاویه عجلی.

شیخ طوسی، در کتاب رجال خویش، اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) را که از آن حضرت نقل حدیث کرده‌اند ۴۶۲ مرد و دو زن دانسته است.

در میان اصحاب و شاگردان امام باقر(ع) برخی از نظر اعتبار و وثاقت مورد اتفاق اهل سنت و امامیه‌اند، و دسته‌ای به دلیل گرایش‌های عمیق شیعی، در دایره رجال اهل سنت قرار نگرفته، بلکه تنها مورد اعتماد امامیه می‌باشند.

با این همه، نباید تصور کرد که امام باقر(ع) آسوده و ایمن از محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی بوده است که حکومت‌ها برای اهل بیت(ع) فراهم می‌آورده‌اند، بلکه بی‌تردید، جو حاکم بر زندگی امام باقر(ع) به شدت جو تقیه بوده است، زیرا با فرهنگ خاصی که در نتیجه حکومت‌های ناصالح بر جامعه حاکم شده بود، کنار نهادن تقیه به منزله دست کشیدن از فعالیت علمی و دور ماندن از ترویج معارف اصولی دین به شمار می‌رفت.

امام باقر (ع) در نگاه دانشمندان اهل سنت

شخصیت امام نه تنها در نظر اهل تشیع ممتاز است بلکه در منظر دانشمندان اهل سنت نیز شخصیت یگانه‌ای است. در ذیل به چند نمونه اشاره می‌شود:

ابن حجر هیتمی می‌نویسد: ابوجعفر محمد باقر، به اندازه‌ای گنج‌های پنهان علوم، حقایق احکام و حکمت‌ها و لطایف را آشکار نموده که جز بر عناصر بی‌بصیرت یا بد نیت، پوشیده نیست و از همین روست که وی را «باقر العلم» [شکافنده علم] و جامع آن و برپاکننده پرچم دانش خوانده‌اند. او عمرش را در طاعت خدا گذراند و در مقامات عارفین بدان حد رسیده بود که زبان گویندگان از وصف آن ناتوان است. او سخنان بسیاری در سلوک و معارف دارد.

عبدالله بن عطا که یکی از شخصیت‌های برجسته و دانشمندان بزرگ عصر امام بود، می‌گوید: علما را در محضر هیچکس کوچکتر از آنها در محضر ابوجعفر [یعنی امام باقر] ندیدم.

ذهبی درباره امام باقر(ع) می‌نویسد: از کسانی است که بین علم و عمل و آقایی و شرف و وثاقت و متانت جمع کرده، و برای خلافت اهلیت داشت.

وصیت مهم امام محمد باقر(ع) پیش از شهادت

در روایات آمده است امام باقر (ع) پیش از شهادت، به فرزندش امام صادق (َع) فرمود: «از دارایی من برای گریه کنندگان به مدت ده سال در منا مبلغی را وقف کن تا در موسم حج بر من ندبه کنند و رسم ماتم را هر ساله تجدید سازند و بر مظلومیت من زاری کنند».

چون وضعیت مرگ امام باقر (ع) بسیار مشکوک بوده، آن حضرت کوشید با به کارگیری این روش، مسلمانان را از ماهیت واقعی امویان آگاه کند تا از خود بپرسند دلیل برپایی هرساله این مجالس، آن هم در موسم حج که تجمع سالانه مسلمانان است، چیست؟

هشام، خلیفه و حاکم زمانِ امام باقر(ع)، یکی از نزدیکانش را مامور کرد تا امام باقر(ع) را شهید کند، آن مرد بدکار هم حضرت را مسموم کرد و باعث شد تا امام، در روز دوشنبه هفتم ذی حجه سال ۱۱۴ هجری، در شهر مدینه به شهادت رسید. آن حضرت ۵۷ سال در این جهان زیست. از این مدت چهار سال با جدش امام حسین علیه السلام و پس از وی ۳۵ سال با پدرش زندگی کرد و ۱۸ سال بقیه عمرش را به تنهایی به سر برد.