دستهای خالی «تیلرسون»؛ دستاورد خستگی عربستان از باج دهی بیشتر

خبرگزاری ایمنا - گروه سیاسی - اعظم ملایی: بعد از آنکه در اواخر هفته گذشته «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه امریکا بدون دستیابی به نتیجه ملموس در حل بحران دیپلماتیک میان قطر و برخی همسایگانش به واشنگتن برگشت، بر همگان مشخص شد که ظاهرا این بحران در کوتاه مدت حل نخواهد شد. وزیر امورخارجه آمریکا در سفری دوره ای به خلیج فارس که از روز دوشنبه(19 تیر) با ورود به کویت آغاز شد، تلاش کرد تا نقش کدخدا منشی ایالات متحده را بازآفرینی کرده و به بحران شکل گرفته در خلیج فارس پایان دهد. تیلرسون در این چند روز افزون بر دیدار از کویت به عنوان میانجی میان دوحه و ریاض، به قطر نیز سفر کرد و در دوحه یادداشت تفاهم همکاری دو کشور برای مقابله با منابع مالی تروریست ها را به امضاء رساند. سپس تیلرسون راهی عربستان شد تا ضمن مذاکره با مقامات سعودی، درنشست وزیران امورخارجه عربستان و امارات متحده عربی، بحرین و مصر شرکت کند. با این حال این رایزنی ها نتیجه ای در حل اختلافات ریاض و متحدانش با دوحه در برنداشت و سفر وزیر خارجه آمریکا  روز پنجشنبه بدون این که در بحران سیاسی عربستان و قطر تغییری ایجاد کند، پایان یافت و تیلرسون دست از پا درازتر به آمریکا برگشت.

رکس تیلرسون که از سال 2006  تا کمتر از سه ماه مانده به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اخیر در آمریکا، رئیس هیات مدیره و مدیر عامل ارشد اجرایی شرکت نفتی اکسان – موبیل، ششمین شرکت بزرگ جهان از لحاظ گردش مالی،  بود و بدین واسطه مناسبات بسیار گرم و پیچیده ای با شرکتهای نفتی و کشورهای صادر کننده دارد، از حضورش در قطر بسیار خوشنود بود و ضمن عقد توافقی امنیتی با این کشور، در مهمانی شرکتهای نفتی این کشور نیز حضور یافت. با این وجود سفر وی به عربستان و مذاکراتش با کشورهای تحریم کننده قطر چندان مساعد نبود و وزیر خارجه امریکا که کشورش تنها حدود دو ماه پیش  قرارداد بی‌سابقه 400 میلیارد دلاری را با عربستان منعقد کرد، اینبار از مجاب کردن این عربستان بازماند.

عصبانیت آمریکا از بی نتیجه بودن میانجی گری اش تا بدان حد بود که دونالد ترامپ نیز که از تغییر و چرخش ناگهانی نظرات خود هیچ ابایی ندارد، بر خلاف مواضع اولیه اش به طور نسبی در جبهه قطر قرار بگیرد و حتی تلاش کند تا دلایل حضورش در نشست ریاض را  به گونه ای باج گیری از اعراب جلوه دهد. ترامپ در گفت وگو با شبکه خبری «سی بی ان» اعلام کرد: «به مقامات سعودی گفته بودم در نشست ریاض شرکت نخواهم کرد مگر آن که آنان میلیاردها دلار برای خرید سلاح از آمریکا بپردازند». او همچنین افزوده است که « روابط ما با قطر خوب است و هیچ مشکلی در خصوص ادامه حضور پایگاه نظامی آمریکا در دوحه وجود ندارد».

بدین ترتیب، بی نتیجه ماندن میانجی گری آمریکا در این بحران و افشاگری های توهین آمیز رئیس جمهور آمریکا نسبت به دلایل سفرش به عربستان نشان می دهد که  سعودی ها هر چند برای نمایش قدرت در مقابل ایران، حاضرند میلیاردها دلار از پول بیت المال کشورشان باج بدهند تا آمریکا را در جبهه و حامی خود نشان دهد؛ اما ظاهرا استقلال طلبی های قطر و مراوادات خارج از برنامه این کشور با ایران، جزو خطوط قرمز آنها بوده و مقامات تازه به قدرت رسیده این کشور حاضر نیستند بیش از این رویکرد دلال مأبانه و منفعت طلبانه آمریکا را تحمل کرده و در برابر قطر کوتاه بیایند.

در نقطه مقابل، قطر نیز ظاهرا خود را برای تحمل تحریمها به مدتی طولانی تر آماده می کند و به دنبال اجرایی کردن تدابیری است که از میزان وابستگی آن به عربستان سعودی بکاهد. انتقال چهار هزار راس گاو که یک تاجر قطری از مجارستان، استرالیا، آلمان و چند کشور دیگر برای تامین شیر مورد نیاز مردم کشورش و مقابله با تحریم های عربستان خریداری کرده و می توانند تا 30 درصد از نیازهای لبنیاتی قطر را تامین کنند، از جمله این تدابیر هستند. قطر به دلیل شرایط جغرافیایی و آب و هوایی‌اش، صنعت کشاورزی و دامپروری قابل توجهی ندارد و وابسته به واردات است.  تا پیش از اعمال تحریمها، حدود یک سوم واردات مواد غذایی قطر، یعنی حدود ۸۶۴ میلیون دلار، از عربستان سعودی و امارات متحده عربی صورت می گرفت. باقی واردات این کشور نیز از منابع مختلفی تأمین می شد و وابستگی شدیدی به یک کشور خاص وجود نداشت. در این میان، پیش از تحریمهای جدید،  سهم ایران نیز از صادارت مواد غذایی به قطر کمتر از ۹ میلیون دلار (البته برخی منابع سهم ایران را 18 میلیون دلار ذکر کرده اند) و سهم ترکیه ۳۶ میلیون دلار در سال بود؛ سهمی که می تواند در شرایط جدید دگرگون شده و نقش ایران را در تجارت منطقه ای بهبود ببخشد. البته مواد غذایی تنها احتیاجات این کشور کوچک عربی نیستند؛ با توجه به پروژه‌های عمرانی در دست ساخت این کشور و همچنین تدارک زیرساخت‌های میزبانی جام جهانی سال ۲۰۲۲، تمرکز واردات قطر، مصالح ساختمانی، ماشین آلات و کالاهایی با تکنولوژی بالاست. تا کنون عربستان نقش مهمی در تامین مصالح ساختمانی مورد نیاز قطر داشت؛ اما تداوم بحران در روابط قطر با این کشورها می تواند راه را برای صادرات ایران در این حوزه نیز باز کرده و در شرایطی که قطری ها به شرکای تجاری جدید و بازار راکد مسکن در ایران به تکانه ای اساسی نیاز دارد، فصلی جدید در مناسبات دو کشور را رقم بزند.