به گزارش خبرنگار ایمنا، در ابتدای تأسیس این سلسله، تبریز پایتخت بود و به همین سبب این شهر مرکزی برای فعالیتهای هنرمندانی مانند خطاطان، تذهیب‌کاران، نقاشان و صحافان و همچنین هنرمندانی که در دیگر فنون و صنایع کار می‌کردند و هنرمندانی که درصنایع منسوجات و بافت پارچه به کار می‌پرداختند، تبدیل شد.
دراواخر قرن دهم قمری، در زمان شاه عباس پایتخت کشور به اصفهان انتقال یافت. با انتخاب پایتخت جدید، این شهر به عنوان یکی ازدرخشان‌ترن شهرهای شرق گسترش پیدا کرد.
بازارها، کاخ ها، مساجد، باغ ها، پل ها در نقشه شهر گنجانیده شده بود. در این زمان همه بناهای مذهبی با تزیینات کاشیکاری آرایش شدند.
بناهای مسجد شیخ لطف‌الله، سر در قیصریه و مسجد امام در میدان نقش جهان با کاشی های معرق مزین شدند. آجرهای مربع کاشی منقوش، معروف به آجرهای «هفت رنگ» در بناها به مقیاس گسترده مورد استفاده قرار گرفت. نقش و نگار کاشی ها و رنگ های آنها زینت خاصی به بناهای این دوره بخشیده است.
نه تنها دیوارها، بلکه گنبدها، ایوان، طاق نماها، سردر ورودی ها و مناره با کاشی و موزاییک آراسته شد.
ساخت سردرهای بزرگ با کاشیهای شفاف و گچبری مقرنسکاری در عصر صفویه پیشرفت بسیار داشت. ترکیب سردر بزرگ و مناره‌های طرفین آن با صحن چهار ایوانی و ساختمانهای اطراف آن و قراردادن گنبد به گونه‌ای که با همه ساختمان متناسب باشد، در معماری زمان صفوی به درجه کمال رسید.
با توجه به امنیت ایران در این دوره بناهایی بزرگ و عالی مانند کاخ های عالی قاپو، چهل ستون، هشت بهشت و تالار اشرف در اصفهان ساخته شدند.
دیوارهای این کاخها از کاشی های خوش آب و رنگ پوشیده شده و میان مجموع آنها با نقوش نقاشان معروف آن دوره پیوند است. سقفها و دیوارها نیز غالباً با منبت‌کاری تزیین می‌شدند.
تزیینات چوبی در بناهای غیرمذهبی دارای نقش اصلی بود و در آنها میزان بیشتری از تذهیب‌کاری و نقاشیهای لاکی استفاده می‌شد.
طرح های آنها با هنر مینیاتور دارای رابطه نزدیکی بود. کنده‌کاری و خراطی به ویژه در درها و سقفها خود هنر خاصی دراین دوره بوده است. نقاشیهای دیواری (فرسک) در کاخ عالی‌قاپو، قصر اشرف و چهلستون و همچنین آیینه‌کاری به عنوان نوعی تزیین جدید دربناها، مانند آیینه خانه، مورد استفاده قرار گرفته است.
به طور کلی قرن دهم ویازدهم قمری، به عنوان دوران شکوفایی هنرهای اسلامی ایران و اصفهان یکی از مهم‌ترین و زیباترین شهرهای این دوره بوده است. بناهای بزرگ شهر اغلب با کاشی کاری های زیبا تزیین شده‌اند.
طراحی نقشه جدید برای اصفهان در دوران شاه عباس
وقتی شاه عباس اصفهان را پایتخت خود قرار داد، نقشه جدیدی برای شهر طرح کرد از جمله: خیابان بزرگ و معروف چهارباغ را او ساخت و طرفین خیابان را دستور داد درخت بکارند، این خیابان به پل بزرگی که روی زاینده رود است، می‌رسد.
در میانه شهر، میدان بزرگ «امام خمینی(ره)» قرار دارد. مسجد امام درسمت جنوب و قصر عالی‌قاپو در مغرب و مسجد شیخ لطف‌الله در مشرق و سردر بازار قیصریه در شمال آن جای گرفته‌اند.
این میدان جای چوگان‌بازی بوده و دروازه‌های سنگی که برای این بازی ساخته شده، هنوز در دو سوی میدان موجود است. در چهار سوی این میدان قریب ۲۰۰ باب حجرات در دو طبقه ساخته شده است.
بنای مسجد امام که در جنوب میدان واقع شده، از لحاظ معماری و کاشیکاری و حجاری و عظمت گنبد و مناره‌های بلند آن، از شاهکارهای قرن یازدهم قمری است.
کتیبه سر در اصلی مسجد بر روی کاشی معرق وبه خط ثلث علیرضا عباسی نوشته شده و تاریخ ۱۰۲۵ ق. بر آن است. معمار این مسجد «استاد علی‌اکبر اصفهانی» و مباشر ساختمان «محب علی بیگالله» بوده‌اند.
عالی‌قاپو با ایوان بلند آن در مغرب میدان جای دارد. عالی‌قاپو دارای جلوخان و شش طبقه ساختمان است که در هر طبقه تزیینات و گچبری و نقاشی موجود است. ایوان رفیع آن با ستونهای چوبی وسقف خاتم نیز بسیار جالب است.
مسجد شیخ لطف‌الله که در شرق میدان واقع شده، گنبد زیبایی دارد که از کاشی پوشیده شده و طرح آن نقش تاک یا اسلیمی بزرگ است و با شکل و اندازه گنبد تناسب کاملی دارد.
راهروی مسجد که به شبستان و محراب بی‌نظیر آن منتهی می‌شود، دارای کاشی کاری خشتی بسیار زیبا و پنجره‌های سنگی مشبک است.
کاشی کاری داخل شبستان شامل کاشی های هفت رنگ و معرق‌کاری های زیباست و کتیبه‌های معرق و قطار و پیچ کاشیس فیروزه‌ای و پنجره‌های مشبک کاشی است، طرح نقوش و رنگ‌آمیزی های متنوع و الوان نارنجی و لاجوردی، جلال و زیبایی خیره‌کننده‌ای به این شبستان بخشیده است.
کاشی کاری سقف داخلی شبستان، با طرح لوزی و ریزه‌کاریهای خاصی که در آن به کار رفته اعجاب‌انگیز است. محراب کاشی معرق و مقرنسکاری آن نیز در زمره آثار مهم هنری است از لحاظ صنعت کاشی‌پزی و معرق‌کاری، شاهکاری به شمار می‌رود.
سردر بازار، بخش شمالی، علاوه بر کاشیکاری زیبا، مجالس نقاشی زیبایی دارد که قسمتی از آن شامل تصاویر جنگ شاه عباس با ازبکان و مجالس بزم شاهی است.
کاخ چهلستون، با ۲۰ ستون چوبی بلند در ایوان و تالار آیینه با سقف منقوش و زراندود و منبت‌کاری وگچبری و نقاشیهای عالی، یکی از مشهورترین کاخهای این دوره است.
قصر هشت بهشت نیز از نظر بُعد مناظر باغ به میزان وسیع‌تری اهمیت معماری دارد. این قصر را برای جشنهای مجلل درنظر گرفته بودند. شهرت این کاخ گذشته از جنبه معماری وزیبایی، به سبب استفاده ازسنگهای مرمر و طاق مقرنسکاری و نقاشی مناظر کاشیکاری خاص آن است. آیینه‌کاری این کاخ عامل دیگری در زیبایی بنا بوده است.
تالار اشرف، شامل یک تالار بزرگ و دو اتاق در کنار آن است، اهمیت این بنا گذشته از نظر معماری وسقف های بزرگ ضربی، به خاطر مقرنسکاری و نقاشی و تصاویر طلاکاری سقف آن است.
مدرسه چهارباغ با سردر ورودی و گنبد و دو مناره رفیع از نظر شیوه کاشیکاری و رنگ‌آمیزی جلب نظر می‌کند. بنای زیبای این مدرسه و کاروانسرا و بازار در خیابان چهارباغ احداث شده است.
به امر شاه عباس، در سراسر ایران، کاروانسراهای بزرگی نیز اغلب از آجر و گاهی ازسنگ ساخته شده است. در این دوره به علت دو جنبه مهم مذهبی و اقتصادی، تعداد زیادی کاروانسرا ساخته شد.
شیوه ساختمانی کاروانسراها بیشتر چهار ایوانی است، ولی انواع دیگری مانند مثلث، هشت ضلعی، دایره، کوهستانی و متفرقه در بین این بناها دیده می‌شود.
از کاروانسراهای این دوره "مهیار"، "مادرشاه" و" شیخ علی خان"در اصفهان و کاروانسرای "بیستون" درکرمانشاه را می‌توان نام برد.
در دوره صفویه همچنین تعداد زیادی پل ساخته شد. معماری این پلها از نظر زیبایی و شیوه پل‌سازی بسیار چشمگیرند. پل الله وردی خان یا ۳۳ پل در انتهای خیابان چهارباغ در اصفهان در دو طبقه بر روی رودخانه زاینده رود واقع شده و ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد. در دو سوی جاده اصلی، راهروی سرپوشیده‌ای برای پیاده‌روان ساخته شده است.
پل خواجو که بر روی زاینده رود ساخته شده، از نظر معماری و کاشیکاری مشهور است. طول پل ۱۳۲ متر و عرض آن ۱۲ متر است. این پل چیزی بیش از وسیله عبور از رودخانه بوده، از لحاظ تناسب و جلوه، زیبایی چشمگیری دارد. این پلها نه تنها برای عبور بلکه برای توقف نیز طراحی شده است و در آنها جاهایی برای تفریح و درنگ وجود دارد. در سراسر طول پل، غرفه‌های کوچک زیبایی تعبیه شده که با کاشی و نقشهای دیواری زیبایی آراسته است.
هنر بزرگ ایران منحصر به دوران پیش از اسلام نیست
با نگرشی کلی به هنرهای این دوره، باید پذیرفت که در دوره صفوی، بار دیگر عصر نوین ودرخشانی در هنر ایران طلوع کرد.
هنر بزرگ ایران، چنانکه برخی به نادرست تصور کردند، منحصر به دوره پیش از اسلام نیست، بلکه در هر دوره، هنری که در نوع خود زیبا و کامل بوده پدیدار شده است.
در قرن دهم قمری هنرمندان ایران به مزایا و نتایج تازه‌ای دست یافتند، در آن دوره قالی هایی بافته شده که تا آن تاریخ نظیر نداشته است.
گفته‌اند که شاه عباس صفوی به جمع‌آوری ظروف سفالین سخت علاقه داشت و دستور داده بود در عالی قاپوی اصفهان و مقبره شیخ صفی‌الدین در اردبیل اتاقهای مخصوصی به این منظور بسازند و جاهایی در دیوار برای نگاهداشتن ظروف آماده کنند.
نظر شما