مناره باقوشخانه‎‎‎، یادگاری از دوره ایلخانی

به گزارش ایمنا، کارشناسان با توجه به تزئینات و نحوه معماری، زمان تاسیس آن را قرن هشتم هجری و یادگار دوره‌ ایلخانی می‌دانند. نام دیگر این مناره مسجد باباسوخته بوده و ارتفاع آن ۳۸ متر است. دلیل معروفیت این مناره به باغ قوشخانه، مجاورت آن با باغ سلطنتی است که مراسم اعطای خلعت از طرف پادشاهان صفوی در این باغ به عمل می‌آمده است، ضمن اینکه باز‌های شکاری پادشاهان صفوی در این باغ نگهداری می شدند.
تزیین آن به خط بنایی فیروزه‌ای بر زمینه آجری است که به طور مارپیچ کلمه "الله اکبر" تکرار شده است. همچنین بالای این خط کوفی، کتیبه خط ثلث ساده با آیه «یاایهاالناس انتم الفقراء الی الله وهوالغنی الحمید» و با زمینه کاشی فیروزه ای و خطوط سفید و حاشیه لاجوردی قرار دارد که این کتیبه خطی با دو کتیبه خطا و اسلیمی در بالا و پایین آن محصور شده است. بالاتر از این قسمت سه رگ مقرنس(سه پامقرنس) با طرح‌های گره و با کاشی‌های لاجورد، فیروزه ای و سفید تزیین شده که بالای آن دوال بندی به وسیله آجر شده است. از این قسمت تا نوک منار با کاشی معرق و با طرح گره هشت و چهار لنگه حصیری تزیین شده که کاشی‌ها به همان رنگ‌های فیروزه، لاجورد و سفید است. نوک منار هم یک گنبد با همین طرح موجود است.
این مناره باتوجه به اینکه قسمت‌های مختلفی از آن ۸۰ الی ۱۰۰ درصد تخریب شده بود با تامین بودجه توسط میراث فرهنگی بوسیله استاد "احمد همت یار" یکی از استادان برجسته در رشته مرمت آثار باستانی با حفظ اصالت اثر و طبق آثار به جا مانده از قدیم در مهرماه سال ۱۳۸۵مرمت شده است.
این مناره یکی از دو مناره ای بوده که در دو طرف مسجدی به نام "مسجد بابا سوخته" یا "مصلی" قرار داشته که جفت آن از بین رفته است. مناره قوشخانه را "مناره طوقچی" و به واسطه مجاورت آن با آرامگاه علی بن سهل، "مناره علی بن سهل" نیز می‌‌نامند. قسمتی از تارک مناره و تزیینات کاشی کاری آن فروریخته است. در حال حاضر مناره‌ در کنار مسجدی به نام صاحب الزمان(عج) قرار گرفته که به گفته خادم مسجد این بنا مربوط به دوره سلجوقی و قرون سه و چهار هجری است.
مسجد باباسوخته اصفهان
اين بنا تا اواخر قرن سيزدهم هجري در منتهي‌اليه شمالي محله جوباره و كنار باغ قوشخانه واقع بوده كه اكنون از آن تنها تک مناري زيبا و باشكوه برجاي مانده است. از اين مسجد در منابع تاريخي با عنوان مسجد باباسوخته، مسجد عمر و مسجد سلطان ابوسعيد بهادرخان ياد كرده‌اند. اوژن فلاندن، سياح و نقاش فرانسوي كه در سال 1255 هجري از اصفهان بازديد كرده است، از اين مسجد، نقاشي و توصيفي جالب به يادگار گذاشته است: «مسجد كوچک زيبايي خودنمايي مي ‌كند كه گوهري است گرانبها در هنر معماري ايران. اين مسجد، باباسوخته ناميده مي ‌شود. نه تنها گنبد و مناره آن کاشي کاري شده، بلكه تمام سطوح آن از بالا تا پايين به همين طريق با كاشي مينايي پوشيده شده است. امروزه اين نما صدمه كلي ديده و آجرهاي زير كاشي ‌ها از هر سو نمايان شده است. با اين همه هنوز هم درخشش اين نماي درخشان به چشم مي ‌خورد. نقوش بزرگ ستاره‌اي شكلي به رنگ‌هاي سبز و سفيد بر زمينه لاجوردي گنبد نقش شده است. بر فراز گنبد و در ميان حاشيه‌هاي آبي رنگ، كتيبه‌اي با حروف سفيد بر زمينه سبز، گنبد را دور مي ‌زند. مناره كه جلوه‌اي بي ‌نهايت دل‌انگيز دارد، با قد كشيده خود، سلسله‌اي از نقوش مارپيچ به رنگ‌هاي سبز و سفيد را كه بر سطح مينايي‌اش در هم پيچيده‌اند، به نمايش گذاشته است».
بدنه اصلي منار به صورت استوانه‌اي است كه به تدريج از قطر آن كاسته مي ‌شود و در بالا به مقرنس كاري زيبايي ختم مي ‌شود و بر بالاي آن نيز بخش استوانه‌اي كوچک تر قرار دارد. سطح مناره، با كاشي و خطوطي بنايي كه به صورت مارپيچ بالا مي ‌روند، تزيين شده است. پلكان مناره به طور مارپيچ از داخل منار بالا مي ‌رود. به نظر مي ‌رسد كه اين منار در اصل بر يک طرف مدخل ورودي مسجد قرار مي ‌گرفته و قرينه آن نيز در طرف ديگر مدخل مسجد وجود داشته است. با توجه به شيوه ساختماني و تزيينات كاشي و همچنين انتساب آن به سلطان ابوسعيد به نظر مي ‌رسد كه بناي مسجد مربوط به اواخر دوره ايلخاني باشد.
وجه تسمیه
در میدان طوقچی و در ابتدای غربی خیابان لاله پارکی به نام قوشخانه قرار دارد که در گذشته محل استقرار باغ زیبا و وسیعی بوده که در نزدیکی یکی از دروازه های شمالی شهر قرار داشته است. وجه تسمیه این مناره‌ به باغ قوشخانه به این دلیل است که در زمان سلطنت شاه عباس کبیر، در مجاورت این مناره‌ باغ وسیعی که دارای قصر زیبایی بوده احداث می‌شود؛ در آن باغ، بازها و قوش‌های شکاری نگهداری می‌شدند و چون اولین منزل نزدیک به شهر بوده، مراسم استقبال رسمی از مهمانان پادشاه در آن محل انجام می‌شده است. در گذشته برج‌های مختلفی برای نگهداری کبوتر و قوش‌های تربیت شده در شهرهای مختلف ساخته می‌شد که این مناره‌ هم یکی از آنهاست. در آن روزگار قوش‌های تربیت شده به دو منظور ارسال اخبار و نامه‌ها و همچنین شکار کبوتران نامه‌بر که از سوی دشمن فرستاده می‌شدند، به کار می‌رفتند.
مولف کتاب مرآت البلدان ناصری از باغ قوشخانه و مسجدی که مقابل سردر آن واقع شده بود به شرح زیر یاد کرده است: «در بیرون دروازه طوقچی اصفهان، خیابانی است معروف به چهار باغ که نادراً درخت در این خیابان دیده می‌شود. در وسط خیابان حوضی است و در یک طرف خیابان محاذی این حوض، سردر باغ معروف به باغ قوشخانه است که از چند گاه قبل الی الان حکام دارالسلطنه اصفهان هر وقت از جانب اقدس همایون شاهنشاهی به خلعتی نائل و سرافراز می‌شوند؛ آن خلعت را با تشریفات معموله در باغ قوشخانه زیب پیکر اعتبار خود می‌سازند. در وسط باغ قوشخانه عمارتی عالی ساخته شده است. محاذی حوض مزبور مقابل سردر باغ قوشخانه مسجد قدیمی است که عمده بنا و عمارت آن باقی و از ابنیه عالیه و مساجد معتبره بوده است. در وقت بیرون آمدن از دروازه طوقچی در ابتدای این خیابان که معروف به چهار باغ است در دو طرف چپ و راست نزدیک دروازه، دوشیر سنگی نصب است.»

منار باقوشخانه یا منار طوقچی
منار باقوشخانه به منار طوقچی نیز شهرت دارد. طوقچی یا به زبان محلی طخچی نام یکی از محله های قدیم اصفهان است. نام امروزی اش میدان قدس است. درباره وجه تسمیه طوقچی گفته اند که ابتدای دروازه شمالی اصفهان قدیم قرار داشته و دارای باغهای فراوان و حاصلخیز بوده که مانند طوقی سبز گرداگرد شمالی اصفهان را دربر می گرفت، این باغ ها اکثراً سلطنتی و محله یهودی نشین را که قسمت جنوبی این محله قرار داشت و همچنین در قسمت شرقی این محله قبرستان به قدمت قبل صفویه بوده را از این قسمت کاملاً مجزا میساخته است. در نزدیکی میدان طوقچی باغ بزرگی به نام باغ قوش خانه می باشد که تاریخ بنای آن به زمان صفویه بر می گردد. آن چه به نظر می رسد کاربرد این باغ علاوه بر استفاده تفریحی خاندان پادشاهی در ایام تابستان، پرورش مرغ های شکاری یا همان قوش بوده است.
منار باقوشخانه یا مناره علی بن سهل
منار قوشخانه با عنوان منار علی بن سهل نیز خوانده می شود. ابوالحسن علی ابن سهل ابن محمد ابن ازهر اصفهانی – متوفی 280 هجری قمری در اصفهان و در زمان معتضد عباسی می زیسته است.
هجویری در «کشف المحجوب» می گوید: ابوالحسن علی ابن سهل نصرآبادی اصفهانی، عالم عارف زاهد و از قدمای مشایخ اصفهان است. جماعتی کثیر از علما و عرفا در حدیث و عرفان نزد او تلمذ نموده که از آن جمله سلیمان ابن احمد طبرانی، قشیری، ممشاد دینوری، ابوبکر محمد ابن عبدالله طبرانی هستند و از استادان وی می توان به احمد ابن مهدی، جنید بغدادی، محمد ابن یوسف ابن معدان بناء اصفهانی و یونس ابن حبیب اشاره کرد. علی ابن سهل در شمال قبرستان طوقچی در اصفهان، خانقاه و محل درسی داشته که بعد از فوت، پیکرش را در همانجا دفن می کنند و به «خانقاه مطهریه علی ابن سهل» معروف است. «ابن بطوطه» در کتاب «المسماة بتحفة النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار» می نویسد: چون به اصفهان رسیدم به زاویه بزرگی که نسبت آن به شیخ علی ابن سهل که از تلامذه جنید بغدادی است وارد شدم که مردم به زیارت ان قبر تبرک می جستند و رئیس آن زاویه «شیخ صالح قطب الدین حسین ابن شیخ صالح ولی الله» بود. «حکیم ناصر خسرو» نیز در سفرنامه خود از ورود به اصفهان و اتراق در خانقاه علی ابن سهل و پذیرایی فوق العاده از وی اشاره کرده است. خانقاه و مقبره علی ابن سهل در طول دوران مرکز تجمع عرفا و اهل علم و دراویش بوده  و در حال حاضر به «دراویش سلسله خاکساریه» متعلق است. این مجموعه دارای دستگاه و باغی بزرگ بوده که قسمت بیشتر باغ در حال حاضر در تصرف سازمان بهزیستی است و فقط محدوده کوچکی در اطراف بقعه باقی مانده است. بنای بقعه بصورت چلیپایی است که در وسط آن قبر جناب علی ابن سهل قرار دارد و چهار چشمه در پیش رو، پشت سر، بالاسر و پائین پا قرار دارد. در طرفین ما بین چشمه ها نیز چهار اتاق قرار گرفته است. سنگ قبر بصورت مربع شکل به ابعاد 2 متر است و ارتفاع آن تا حدود سینه انسان می باشد. با کاشی زرد و سفید و آبی و سیاه تزئین شده و نامهای مبارک «علی» و «محمد» به خط بنایی بر آن وجود دارد.
12168/135/10