از سکوت دارهای قالی تا هنر دست های خالی

هنوز می شود صدای تاپ تاپ دارهای قالی را از میان پیچ و خم کوچه پس کوچه های خاطرات کودکی، به یادآورد، دارهایی که بر روی دیوار خانه ها می ایستاد و دست هایی که هنرمندانه، گره ها را در هم می پیچید تا شاهکاری شگرف از چینش نخ های صد رنگ پدیدار شود. آن روزها کمتر خانه ای از آوازه هنر بی بهره بود و هر چه پدید می آمد؛ از قالی های زیبای پر فرهنگ تا جاجیم های پر فلسفه و از جاکت های بافتنی تا سفال های خاکی، همه آبستن هنری سحرآمیز بود.
اکنون پس از گذشت سال ها، گرچه استعداد پویای آدمی هنرهای بی نظیری را ابداع کرده، اما بر هنرهای دستی قدیمی، بیرحمانه گرد فراموشی نشسته است.
صنایع دستی فریدن، این دیار تاریخی کهن، در گذشته های دور قالی بافی، گليم دو روی ساده و نقش دار، ماشتا(نوعی روانداز كه بر روی كرسی می انداختند) پارچه بافی و جاجيم بوده است.
قالی‌های دست بافت زنان این سرزمین در نقش‌های متنوع صولتی، ماهی، کربلایی، بیگم، حوضی، هشت خوانی، شاه عباسی، ترنجی، سفره آردی، بوته سر کج، بادامی، خشتی، سینه ریز، درویشی، جنگلی، لیلی و مجنون و تخت جمشید  در کمال دقت و ظرافت بافته می‌شد و از شهرت بسزایی برخوردار بوده است. ارامنه اين شهرستان نیز زرگری، قلم زنی و كنده كاری روی سنگ را انجام می دادند.
در حال حاضر تعداد انگشت شماری از هنرمندان بومی منطقه به این هنرها می پردازند و قالی و گلیم و جاجیم، جای خود را به میناکاری، چرم دوزی، مشبک کاری، معرق، سرمه دوزی، آیینه کاری، مرصع، سوزن دوزی، قلم زنی، خاتم و منبت داده است که این عامل، رونق صنایع دستی خاص این منطقه را دچار مشکل کرده است.

این در حالی است که شهرت بسیاری از صنایع دستی پررونق، به واسطه حفظ و یا احیای آن، توسط هنرمندان بومی آن منطقه و مسئولان مرتبط با بخش صنایع دستی است.
در شهرستان فریدن، گرچه در چند سال اخیر شاهد تنوع رشته های هنری و صنایع دستی مختلف بوده ایم اما این عامل هنوز نتوانسته است نام فریدن را با وجود دارا بودن  قدمت دیرینه در این عرصه، پرآوازه سازد.
بی مهری مردم و دست های خالی هنرمندان، دو پیچ تند در مسیر صنایع دستی فریدن است.
آنچه جای تامل دارد آن است که گذر زمان و حتی کمیاب بودن آثار هنرمندان در زمینه جاجیم، گلیم و قالی بافی در منطقه،  هرگز نتوانسته است  توجه مردم و شهروندان را به ارزش این آثار معطوف کند.

این در حالی است که در بسیاری از فرهنگ ها و حتی شهرهای مدرن، صنایع دستی قدیمی تر، از جایگاه و منزلت بیشتری برخوردارند و این موضوع را از گرایش افراد این جوامع به استفاده از این نوع هنرها در منازل، جهیزیه، دفتر کار، هدیه دادن ،دکوراسیون ،چیدمان و کاربردهای دیگر می توان فهمید.
هرچند امروزه تنوع بسیار در بازار محصولات مصنوعی، وسایل تزئینی و دکوری، تاثیر عمده ای در کمرنگ نمودن صنایع دستی و همه هویت نهفته در آن داشته است، اما از تاثیر فرهنگ، توان اقتصادی و تبلیغات هدفمند نیز نباید غافل بود.
در همین راستا ،در گفتگو با تعدادی از پیشکسوتان هنرمند منطقه، مشخص شد که تقریبا همه آن ها از بی مهری نسبت به هنرهای قدیمی منطقه گله دارند.

یک کارشناس جامعه شناسی، تغییر سبک زندگی، مدرنیته، مدگرایی، تنوع طلبی، عدم آگاهی و مشکلات اقتصادی را در کمرنگ شدن علاقه مردم و هنرمندان به حفظ و احیای صنایع دستی تاریخی موثر می داند.
تعدادی از هنرمندان منطقه، از بی توجهی مردم به صنایع دستی و کم کاری مسئولان منطقه در طی سال های متمادی می گویند، آن ها درآمد ناکافی و عدم موفقیت در فروش آثار خود را از پیامدهای این بی مهری ها می دانند.
گویا بی مهری مردم به هنرهای دستی و دست های خالی هنرمندان، دو پیچ تند در مسیر پیشرفت صنایع دستی فریدن است.
فقدان گرایش به احیای صنایع دستی خاص فریدن، مانع پیشرفت واقعی در این حوزه است.

محمود سلیمی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان فریدن با بیان اینکه در حال حاضر کارگاه های مینا کاری، خاتم کاری، منبت کاری و چرم در سطح منطقه فعال هستند در این باره می گوید: با وجود صدور 120 پروانه تولید انفرادی برای هنرمندان شهرستان و تنوع رشته های صنایع دستی در منطقه، پیشرفت مورد انتظار، اتفاق نیفتاده است.
وی از اعطای بیش از 20 فقره تسهیلات به میزان یک میلیارد ریال، بیمه هنرمندان، اختصاص غرفه رایگان، برپایی نمایشگاه های دوره ای و برگزاری دوره های آموزشی برای حمایت از هنرمندان فعال در حوزه صنایع دستی یاد می کند و می گوید: متاسفانه دوره های آموزشی در زمینه بافت گلیم و جاجیم، مورد استقبال مردم و هنرمندان قرار نگرفت و اقبال هنرمندان بیشتر به سمت هنرهای سایر مناطق است.
سلیمی با انتقاد از کیفیت پائین برخی صنایع دستی در مقایسه با محصولات سایر مناطق استان، این عامل را موجب گله مندی هنرمندان اصیل و استادان این حرفه می داند و می گوید: با وجود برگزاری نمایشگاه های مختلف از صنایع دستی هنرمندان منطقه، متاسفانه فروش خوبی در این بخش نداریم و باید بپذیریم که صاحبان اصلی این هنرها، تمایلی به خرید محصولات غیربومی ندارند و فقدان گرایش به احیای صنایع دستی خاص فریدن، مانع پیشرفت واقعی در این حوزه است.
وی روی آوردن مردم به احیای هنرهای دستی بومی مانند جاجیم و گلیم و آشنایی با روش های بازاریابی و فروش را عامل موثری در توسعه صنایع دستی فریدن می داند.

استقرار نمایشگاه دائمی، گام موثری در فروش صنایع دستی منطقه است
اسفندیار تاجمیری فرماندار فریدن، تعییر نگاه و نگرش به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را از دستاوردهای مدیریت شهرستان در این بخش می داند و می گوید: در حوزه صنایع دستی بر اعطای اعتبارات اشتغالزا تاکید فراوان شده است و اختصاص یافتن مکانی جهت ایجاد بازارچه دائمی صنایع دستی گام موثری برای فروش محصولات هنرمندان فعال در این عرصه است.
تحقق اقتصاد مقاومتی با تقویت صنایع دستی امکان پذیر است
صنایع دستی علاوه بر اینکه عامل مهمی در معرفی هویت، فرهنگ و افکار هنرمند است، زمینه بسیار مناسبی برای تحقق اقتصاد مقاومتی نیز به شمار می رود.
حمایت کافی از هنرمندان با اعطای تسهیلات کم بهره، تلاش در جهت رفع موانع، آموزش، پشتیبانی، سرمایه گذاری بخش خصوصی و ترغیب مردم به ارج نهادن به هنرهای دستی از جمله راهکارهایی است که می تواند در تحقق اقتصاد مقاومتی به کمک این بخش، موثر واقع شود.
 
گرچه در طی سال های اخیر شاهد رشد و ایجاد تنوع در رشته های هنری و صنایع دستی فریدن بوده ایم و در این میان از تلاش مسئولان منطقه در برگزاری نمایشگاه های مختلف در قالب جشنواره های فرهنگی فریدن نیز نمی توان گذشت، اما به نظر می رسد غفلت مردم، هنرمندان و مسئولان از هنرهای دستی بومی منطقه و عدم برنامه ریزی و تقویت این بخش، دلیل گمنامی هنرهای شگفت آمیز مردمان این دیار است؛ به طوری که در یک بررسی ساده می توان به کم کاری در این حوزه اذعان داشت.
از طرفی گرایش مردم به هنرهای بدیع، چنانچه با آموزش های اصولی و حرفه ای همراه شود، خود عامل موثری در ایجاد اشتغال، استعداد یابی و سرمایه گذاری محسوب می شود.
آنچه در این میان قابل تامل است، بازگشت مردم به فرهنگ غنی و تاریخ پرریشه خود است که می تواند بسیاری از فرصت های خاموش از یاد رفته را زنده سازد تا دوباره شاهد لبریز شدن کوچه پس کوچه های شهر از صدای دارهای پر رمز و راز قالیچه و جاجیم باشیم./گزارش از فاطمه زمانی