انجمن صفاخانه، اولین مکان ساختارمند برای گفتگوی ادیان بوده است

 خانه مشروطه اصفهان مدتی است در مکان منزل این روحانی راه اندازی شده و متولیان آن تلاش کرده اند در بخش های مختلف آن به معرفی خدمات این روحانی در زمان زندگی اش به شهر اصفهان بپردازند. به همین دلیل ماکت صفاخانه را در گوشه ای از آن ساخته اند و نشریه «الاسلام» را که بخشی از مناظره های صفاخانه در آن چاپ شده، تصحیح و چاپ کرده اند.
ماکت صفاخانه
کاظم نجفی، راهنما و پژوهشگر خانه مشروطه، مسئول پروژه ماکت صفاخانه و سرپرست مصححان کتاب «الاسلام» درباره ماکت صفاخانه اصفهان که در میان بخشی از این خانه قرار دارد، به خبرنگار ایمنا می گوید: در این ماکت یک داعی مسلمان به اسم محمد علی حسنی معروف به داعی الاسلام و داعی مسیحی که هر بار فرد متفاوتی بوده، در حال مناظره هستند و یک کاتب صحبت های آنها را می نویسد. کمی آن طرف تر از این ماکت هم بخشی از یکی از نسخه های اصلی نشریه «الاسلام» که به گفته نجفی ۳۸ شماره آن به شکل روزنامه با قطع کوچک و به شیوه چاپ سنگی منتشر شده، در زیر محفظه ای شیشه ای قرار داده شده است. به گفته نجفی صفاخانه جایی نبوده که در آن تنها محمد علی حسنی با کشیش های مسیحی مناظره کند، بلکه این مکان قسمت ها و اتاق های مختلفی داشته که علمای مختلف مسلمان و مسیحی به آن می آمدند و به عنوان مکانی برای گفتگو از آن استفاده می کردند. نجفی براساس آنچه از قول داعی الاسلام در نشریه «الاسلام» چاپ شده، معتقد است همه مناظراتی که در صفاخانه انجام می شده، ثبت شده و فعالیت صفاخانه، یک کار منسجم فرهنگی بوده که خروجی اش تنها به داخل آن مکان منحصر نمی شده و به بیرون هم می رسیده و برای مثال در نشریه «الاسلام» چاپ می شده و به نسل های امروزی منتقل شده است.

مناظره های صفاخانه
نجفی می گوید: واتیکان ادعا دارد اولین مکان مستقل و ساختارمند برای گفتگوی ادیان در سال ۱۹۶۵ میلادی در واتیکان ایجاد شده، در حالی که انجمن صفاخانه در سال ۱۹۰۰ میلادی به عنوان یک مکان ساختارمند با هدف گفتگوی ادیان تشکیل و حتی مناظره های آن در سطح جهانی چاپ شد. او ادامه می دهد: مناظره های غیر از مناظره های داعی الاسلام متاسفانه جایی چاپ نشده و تنها در نشریه «الاسلام» به انجام شدن آن ها اشاره و برخی از آن ها در دو شماره نشریه چاپ شده و بعد احتمالا به دلیل وقوع مشروطه چاپ آن ها ادامه پیدا نکرده، چرا که داعی الاسلام جایی نوشته که همه آن مناظرات ثبت شده و به ترتیب در نشریه چاپ خواهد شد. اگر مکان صفاخانه پیدا شود، شاید بتوان دست نوشته های این مناظره ها را در آنجا پیدا کرد. از طرف دیگر نجفی احتمال می دهد علت چاپ شدن مناظره های داعی الاسلام، قوی تر بودن آن ها بوده، گرچه در متن نشریه آمده که افراد مختلفی مناظره کردند و اسم داعی های مختلف مسلمان و مسیحی ذکر شده که از آن جمله، کشیش معروفی به نام تیزدال است که در آن زمان از طرف انجمن کلیسای لندن به اصفهان آمده، کتاب هایی درباره ایران، زبان فارسی و نقد اسلام و قرآن داشته، اکنون کتاب هایش در کشورهای مسیحی تجدید چاپ می شود و در شماره ۶ نشریه «الاسلام» مناظره او با محمد علی حسنی چاپ شده است. پس از چاپ شماره ۳۶ نشریه به دلیل این که مناظرات در اصفهان به نتیجه رسیده بوده، داعی الاسلام به مکه می رود و تصمیم داشته پس از این سفر به اصفهان برگردد، ولی تصمیمش عوض شده و به هند رفته است. او به زبان فارسی علاقه زیادی داشته و در هند پژوهش های زیادی بر روی آن انجام داده، به طوری که قبل از انتشار فرهنگ دهخدا، یک کتاب فرهنگ نظام منتشر می کند، اما به دلیل قوت بسیار زیاد کار دهخدا، فرهنگ و لغت نامه زبان فارسی او مطرح نمی شود. حتی داعی الاسلام بعدا دو سه باری به ایران می آید و با دهخدا جلساتی درباره پژوهش در زبان فارسی در وزارت معارف آن دوران داشته است. نجفی درباره علت ادامه نیافتن این مناظرات می گوید وقتی داعی الاسلام از ایران می رود، این کار را به کس دیگری می سپارد، ولی به دلیل انقلاب مشروطه شرایط جامعه تغییر می کند. این مناظرات از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۳ انجام شده و حوالی آغاز مشروطه قطع می‌شود و از نظر نجفی این طبیعی است، چرا که با آشوب های زمان مشروطه جهت گیری به سمت دیگری می رود. در واقع وقتی فراغت بال از بحث‌های سیاسی وجود دارد، می توان به بحث های مذهبی و فرهنگی پرداخت، اما در زمان مشروطه همه چیز بر روی بحث های سیاسی متمرکز می شود. او ادامه می دهد که نظر دیگر درباره علت توقف این مناظرات این است که داعیان مسلمان به هدفی که می خواستند رسیدند و با تیزدال و کسان دیگر مناظره کردند و مناظره ها چاپ شد و توانستند با چیزی که می خواستند، مقابله کنند. او درباره روال ساخت صفاخانه هم می گوید براساس آنچه در متن نشریه آمده حاج نورالله نجفی، روحانی معروف آن زمان جلساتی با حضور رکن الملک، نایب الحکومه وقت شهر اصفهان داشته که در آن، دستور ساخت صفاخانه را داده و رکن الملک هم از حامیان اصلی این کار بوده است. صفاخانه زیرمجموعه ای از اداره دعوت اسلامی بوده و در محله جلفا در نزدیکی اداره دعوت مسیحیان قرار داشته است. براساس نوشته های داعی الاسلام در نشریه، اداره دعوت اسلامی در حال تربیت تعدادی مبلغ برای اعزام به امریکا و اروپا بوده که این مثل کارهایی است که مسیحیان انجام می دادند و تنها بخشی از این اداره، انجمن گفتگو بوده که در آن مناظره ها انجام می شده است. علت دیگر قطع شدن مناظرات این است که داعی الاسلام که دغدغه این مناظرات را داشته، وقتی از ایران می شود، این کار را به میرزا عبدالحسین می سپارد که نمی تواند به خوبی او مناظراتی با دقت، قدرت و سطح مناظرات انجام دهد.
مخاطب عام کتاب «الاسلام»
نجفی توضیح می دهد که آن ها طی این پروژه چندگانه، انجمن صفاخانه اصفهان را زنده کردند و برای این کار یکی به بازنویسی و تصحیح مشروح همه قسمت های ۳۸ شماره نشریه "دارالاسلام" به ترتیب چاپ آن ها در یک کتاب ۵۵۰ صفحه ای پرداختند و حتی بخش "سرور غیبی" نشریه را که در آن شخصیت های مطرح اصفهان مثل رکن الملک و آقا نجفی معرفی می شوند، حفظ کرده اند. مخاطب هدف این کتاب برای آن ها، پژوهشگران دینی و مردم عادی هستند و به همین دلیل کتابشان پاورقی های زیادی دارد که در آن، بسیاری موضوعات را توضیح داده اند، چرا که هدفشان این بوده که مردمی که کتاب را می خوانند، آن را متوجه شوند و این کتاب بتواند به عنوان یک کتاب مردمی مطرح شود، چون مخاطب گسترده علاقمند به مباحث ادیان اسلام و مسیحیت را دربرمی گیرد، به طوری که حتی این نشریه در زمان چاپ آن، به زبان های دیگر ترجمه و در هند و ترکیه فروخته می شده و مخاطب جهانی داشته است. نجفی به ما می گوید: ما این کتاب را به گونه ای نوشته ایم که دانشجویان، نوجوانان و جوانان بتوانند آن را بفهمند.
احیای صفاخانه
نجفی معتقد است که احیای مکان صفاخانه به عنوان مکان مناظره در حیطه کار آن ها نیست و وظیفه آن ها بیشتر ایجاد موزه ای از آن برای انتقال درست این فرهنگ است، ولی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان و حجت الاسلام والمسلمین ارزانی به دنبال پیدا کردن مکان تاریخی صفاخانه برای تقویت گفتگوی ادیان است. جای دقیق صفاخانه در جلفا هم معلوم نیست، چون در آدرس آن آمده: جلفا، اداره دعوت اسلامی. در آن زمان همه بخش های آن طرف آب تا کوه صفه، جلفا نامیده می شده، با این همه آن ها در حال ارتباط گیری با برخی محققان مسیحی و همکاری با کلیسای وانک هستند تا مکان آن را پیدا کنند. او ادامه می دهد: ما ساخت مستندی درباره صفاخانه را هم شروع کرده ایم که بسیار بلندمدت است و ممکن است یکی دو سال دیگر تمام شود. نجفی درباره دیگر فعالیت های آیت الله نورالله نجفی بیان می کند: این روحانی نزدیک به ۵۰ سال مغز متفکر فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شهر اصفهان و یکی از حامیان مالی ساخت بیمارستان خورشید با نام بیمارستان نور بوده است. او مکانی به نام «قرائت خانه» هم در نزدیکی دروازه دولت اصفهان راه انداخته بوده که در آن روزنامه های مختلف شهر و کشور برای خواندن مردم باسواد ارائه می شده و کسانی که در آنجا کار می کردند، برای بی سوادها روزنامه را با صدای بلند می خواندند.
اهمیت صفاخانه
نجفی می گوید: اهمیت انجمن صفاخانه در این است که در مقابل برخی تبلیغات منفی کشیش تیزدال و گروهی دیگر از مبلغان مسیحی تشکیل شد و آیت الله نجفی ترجیح داد در مقابل برخی توهین های آن ها با ادب و احترام رفتار کند. او معتقد است اکنون زمان مناظره درباره اختلافات ادیان نیست و باید به گفتگو پیرامون اشتراکات ادیان چون توحید و تربیت دینی بپردازیم. حتی پس از خواندن این مناظرات معلوم نمی‌شود کدام طرف برنده شده، ولی این کتاب منبع اطلاعاتی خوبی است تا مخاطب بتواند خودش قضاوت کند. داعیان مسیحی فوق العاده در مناظره قدرتمند بودند و تنها یکی از آن ها مسلمان می شود. داعی الاسلام هم در مناظره بسیار قوی بوده و ارجاع های زیادی به عهد عتیق و عهد جدید می داده و در واقع تمام منابع آن ها را استفاده می کرده که گاه موجب تعجب داعی های مسیحی می شده است. نجفی اعتقاد دارد که این کتاب را باید مسلمانان و مسیحیان بخوانند، نه به هدف این که ببیند حق با کی است، بلکه به این هدف که ببیند ما یک پشتوانه تاریخی قوی گفتگوی محترمانه در اصفهان داریم. نجفی می گوید: این کتاب چند ماهی است همزمان با افتتاح خانه بیداری اسلامی به همت نشر آرما چاپ شده و بازدیدکنندگان خانه مشروطه به دلیل وجه عام کتاب از آن استقبال کرده اند و فروش کتاب در بازدیدهای مردمی خوب بوده است.
/الهام باطنی/