مروري بر تاريخچه كنوانسيون ميراث فرهنگي ناملموس و قلمروهاي آن

به گزارش ايمنا، اين معاهده در ۳۰ دي ماه سال ۸۴، ۲۰ ژانويه ۲۰۰۶ با حضور ۳۰ كشور جهان به تصويب رسيد و در ۳۱ فروردين سال ۸۵، ۲۰ آوريل ۲۰۰۶ براي كشورهاي عضو لازم الاجرا شد.
در سال ۲۰۰۳( ۱۳۸۲ش) تلاش‌هاي سازمان يونسكو منجر به دستيابي كنوانسيون پاسداري از «ميراث فرهنگي ناملموس» شد. 

اهداف اصلي كنوانسيون ۲۰۰۳:
- پاسداري از «ميراث فرهنگي ناملموس»
- حصول اطمينان از احترام به ميراث ناملموس
- بالابردن سطح آگاهي از اهميت آن و زمينه سازي براي همكاري‌هاي بين المللي در راستاي پاسداري از «ميراث فرهنگي ناملموس» 
مجمع عمومي براي نخستين بار در ژوئن ۲۰۰۸ (۱۳۸۷) روش‌هاي عملي ارائه شده در راستاي اهداف كنوانسيون را تصويب كرد. اين اهداف شامل رهنمودهايي جهت ثبت «ميراث فرهنگي ناملموس» در فهرست كنوانسيون و شروط مربوط به كمك هاي مالي بين المللي و اعتبارنامه سازمان هاي غيردولتي براي فعاليت در قالب مشاور كميته مي شدند.
از سال ۲۰۰۸ به اين سو كشورهاي مختلف مي‌توانند پرونده‌هاي خود را در بخش « فهرست ميراث فرهنگي ناملموس نياز به پاسداري فوري» به ثبت برسانند. تا كنون ۳۲۷ اثر از كشورهاي عضو در اين بخش‌ها به ثبت رسيده است. 

تعريف يونسكو از ميراث فرهنگي ناملموس
طبق مَفاد بند دوم کنوانسیون ۲۰۰۳ یونسکو، «میراث فرهنگی ناملموس»، این گونه تعریف می شود: «رویّه ها (عُرف ها)، نمادها، دانش ها، مهارت ها، ابزارها، اشیا، آثار هنری و مکان های مرتبط با آنها، که جوامع و افراد، آنها را بخشی از میراث ناملموس خود می شناسند و همواره از نسلی به نسلی دیگر منتقل می شود و پیوسته به وسیله انسان ها و جوامع و گروه ها در پاسخ به محیط اطرافشان و در تقابل با طبیعت و تاریخشان خَلق می شود و سازگار با مفاد حقوق بشر بین المللی و شرایط احترام متقابل میان جوامع، گروه ها و اشخاص باشد».
هر چند هنوز تعریف جامعی از «میراث ناملموس» ارائه نشده است ، ولی با تأمل در مفاد بند دوم کنوانسیون - که ذکر کردیم - می توان فهرست مفیدی از حوزه هایی که در آنها میراث فرهنگی ناملموس، بارز و روشن است، ارائه داد.
۱. رویّه ها، نمادها و سنن شفاهی، به انضمام زبان، به عنوان حاصل میراث فرهنگی ناملموس
۲. هنرهای نمایشی، از جمله: تئاتر، موسیقی، قصه خوانی، حرکات موزون و ...
۳. آداب و سنن اجتماعی، آیین های مذهبی، مراسم جشن و شادی، اعیاد و ...
۴. دانش و تجربیات انسان در تعامل با طبیعت و جهان
۵. حرفه ها و صنایع دستی و آثار هنری 
۶. غذاها و لباس ها

قلمروهاي ميراث فرهنگي ناملموس
طبق تعاريف كنوانسيون ميراث فرهنگي ناملموس، قلمرو ميراث ناملموس شامل ۵ بخش اصلي بيان و سنت هاي شفاهي، هنرهاي نمايشي فعاليت هاي جمعي، آيين‌ها و جشن ها، دانش سنتي و اعمال مرتبط با طبيعت و كيهان و سنت هاي مرتبط با صنايع دستي اصلي مي شود. 

۱-بيان و سنت هاي شفاهي: اين حوزه، فعاليت هاي مختلف گفتاري همچون ضرب المثل، چيستان، قصه، اشعار كودكانه، افسانه، اسطوره، ترانه، اشعار حماسي، سرود، آهنگ، اجراهاي نمايشي و ... را در بر مي گيرد. اين ابزارهاي بياني جهت انتقال دانش، ارزش هاي فرهنگي – اجتماعي و همچنين به منظور حفظ خاطرات جمعي به كار رفته و نقش مهمي در اين راستا ايفا مي‌كنند. بعضي از اين سنت‌هاي شفاهي متداول ترند و ممكن است توسط تمامي جامعه و يا به عكس؛ توسط گروهي از زنان يا مردان و كهنسالان اجرا شوند. 

۲- هنرهاي نمايشي: هنرهاي نمايشي از نمايش هاي موسيقيايي گرفته تا نغمه هاي منظوم، تئاتر و پانتوميم را در بر مي گيرد. هنرهاي نمايشي شامل شيوه هاي بياني متفاوتي است كه نماينگر خلاقيت انسان در طي تاريخ تمدن است. موسيقي عام ترين و فراگيرترين بخش هنرهاي نمايشي است كه در هر جامعه اي در جريان است و ابعاد مختلفي پيدا مي كند. در چارچوب ميراث فرهنگي ناملموس، هنرهاي نمايشي علاوه بر اينكه داراي اشكال متنوع بياني است؛ در برگيرنده مهارت هايي همچون ساخت ساز، ابزارهاي موسيقي، لباس و نقاب است و شامل تزيينات صحنه و بادي آرت نيز مي شود. 

۳- فعاليت هاي جمعي، آيين ها و جشن ها: فعاليت هاي جمعي نظير آيين ها و جشن ها، فعاليت هاي معمول و مرسومي هستند كه به زندگي جوامع و گروه هاي مختلف شكل مي دهند و به آن ساختار مي بخشند. آيين ها و جشن ها باعث مي شوند اعضاي جامعه به وسيله شركت در آيين يا جشن با ساير شركت كنندگان مرتبط باشند. به بياني ديگر فعاليت هاي اجتماعي باعث هويت بخشي به افرادي مي شود كه در آيين يا جشني فعاليت كرده اند، خواه اين فعاليت در حوزه عمومي برپا شود خواه حوزه خصوصي؛ مهم فعاليتي است كه عده اي را درگير مي كند. 

۴- دانش سنتي و اعمال مرتبط با طبيعت و كيهان: منظور دانش، معلومات و مهارت هايي است كه جوامع مختلف براي تعامل با طبيعت آنها را به كار مي گيرند. اين روش ها كه افراد به كمك آنها جهان و طبيعت اطراف شان را درك مي كنند، به وسيله زبان، سنت هاي شفاهي، خاطرات، جهان بيني و حتي احساس تعلق مكاني بيان مي شوند. دانش هاي سنتي مرتبط با محيط زيست، جانوران، گياهان، نظام شفا بخش سنتي، كيهان شناسي، جادوگري و باورها و آيين هاي مرتبط با دانش سنتي از مواردي است كه مشمول « ميراث فرهنگي ناملموس» مي شود. 

۵- سنت هاي مرتبط با صنايع دستي: صنايع دستي از ملموس ترين اشكال « ميراث فرهنگي ناملموس» است. البته كنوانسيون حفاظت از « ميراث فرهنگي ناملموس» يا همان كنوانسيون ۲۰۰۳ بيش از آنكه بر صنايع دستي تاكيد كند به مهارت ها و دانش مرتبط با صنايع دستي توجه دارد. به بياني ديگر، كنوانسيون « ميراث فرهنگي ناملموس» مي كوشد به جاي تمركز بر حفظ اشياء، هنرمندان بومي را ترغيب كند تا با انتقال دانش مرتبط به نسل جديدتر، صنايع مربوطه را حفظ و به تداوم آن كمك كند. ابزارهاي كار، البسه، پوشاك، جواهرات، ظروف، هنرهاي تزييني، ابزارآلات سرگرمي، وسايل حمل و نقل، اسباب بازي ها، خانه ها و سرپناه ها از مواردي هستند كه در زير مجموعه صنايع دستي گنجانده مي شوند. ۳۱۳/