به گزارش خبرنگار ایمنا، شهرها و روستاها در ایام عزاداری ماه محرم اقامه عزا می‌کنند. خیابان‌ها، بازار، معابر و اماکن مذهبی از چند روز قبل به استقبال این ایام می‌روند و با سیاه‌پوش کردن و نصب بیرق مشکی فضای عزاداری را آماده می‌کنند، حتی در گذشته مردم با برگزاری آئین کتل بستن یا همان تزئین کردن اسبی به نشانه نمادی از ذوالجناح، اسب امام حسین (ع) آغاز محرم را خبر می‌دادند.
در این میان آئین گل‌مالی یا خره یکی از نمادهای معروف عزاداری در استان لرستان است که براساس شواهد تاریخی پیشینه آن به قبل از اسلام می‌رسد.
گل مالی آئین دیرینه عزاداری در لرستان است که در روز عاشورا در استان‌های غربی ایران همچون لرستان، کرمانشاه و ایلام انجام می‌شود. گل‌مالی در زبان محلی با عنوان «خره‌گیری» تلفظ می‌شود؛ خره به‌معنای «گل» است.
صبح روز عاشورا، از کودک و جوان تا زن و مرد به تکیه‌های محله‌ها می‌روند و پس از گل‌مالی خود، دور آتش می‌ایستند تا خشک شود و در ادامه به سینه‌زنی می‌پردازند. زنان به یاد مصیبت حضرت زینب (س)، گل را بر چادر و سرخود می‌مالند و مردها لباس سیاه خود را به رنگ گل درمی‌آوردند و با همان لباس، نماز ظهر عاشورا را می‌خوانند.
در این میان برخی سروصورت و چشم و برخی دیگر کتف و شانه خود را گل می‌زنند. بسیاری از مردم همچون سالمندان، زنان و کودکان که نمی‌توانند در حوضچه‌های گل بغلطند، با کاسه‌ای کوچک در دست، مقداری گل را به خانه می‌برند تا به سر و صورت و شانه‌هایشان بمالند.
گل‌گذاری در آئین عزا
بهنام فروتن‌نیا، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در اینباره به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: آئین عزاداری در تمام جوامع بشری برای غم از دست دادن عزیزان و همنوعان وجود داشته است.
وی اضافه می‌کند: از دیدگاه جامعه‌شناسی، دین دارای پنج رکن اعتقادی، مناسکی، تجربی، فکری، و پیامدی است، آنچه بیشتر موجب معرفی دین و مذهب می‌شود و نمود عینی دارد برگزاری مناسک است که به نوعی ارتباط با رفتار و عقاید دارد.
این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: آئین گل مالی یا خره یکی از نمادهای عزاداری است که براساس شواهد تاریخی پیشینه آن به قبل از اسلام می‌رسد.
فروتن‌نیا با بیان اینکه استان لرستان به عنوان یک استان صددرصد شیعه اعتقاد خاصی به ائمه اطهار (س) دارد و در طول قرن‌های گذشته به ویژه دوره صفویه این اعتقاد به واسطه نزدیکی به شهرهای مذهبی بیشتر و مستحکم ترشده است تصریح می‌کند: هر آنچه در آئین باستان سرزمین ایران برای عزاداری وجود داشته، رنگ و بوی مذهب به خود گرفته است و دین و مذهب به عنوان یک ساختار اجتماعی تمدن‌ساز هنجارها، خرده فرهنگ‌ها و رفتارها را پذیرفته و ابزار ترویج دین است.
نگاه اجمالی به آئین عزاداری مردم لرستان
کارشناس ارشد جامعه شناسی در خصوص سبک و سیاق عزاداری‌ها در لرستان، اظهار می‌کند: گرداندن طوق یا همان چوب بلند تزئین شده از حلقه‌های پارچه مخملین با قندیل نقره در ایام محرم از آئین‌های خاص مردم لرستان و علم که این روزها و سالیان متمادی است جوانان غیور ورزیده و تنومند را به خود جذب کرده نشانه‌ی قدرت و عظمت هیئت‌های مذهبی است که با تیغه‌های فلزی و آرایه‌هایی به عنوان سمبل قدرت توسط علمداران در جلوی هیئت حمل می‌شود، با قدرت در جلوی جایگاه می‌چرخد و سر تعظیم در مقابل جایگاه عزاداری امام حسین (ع) فرو می‌آورد.
وی ادامه می‌دهد: چهل چراغ، چهل منبر و تعزیه‌خوانی و گل‌مالی (خره) نیز از مناسک عزاداری مردم لرستان به شمار می‌رود.
این جامعه‌شناس خاطرنشان می‌کند: آئین گل مالی در حال حاضر به عنوان یکی از مناسک مذهبی با ویژگی‌های منحصر به فرد خود ساختار اجتماعی ایجاد کرده است که مهم‌ترین پیامدهای آن برابری اجتماعی، رفع قشربندی اجتماعی، تحکیم بنیان‌های اجتماع، ایجاد همدلی، ترویج فرهنگ عاشورایی، زنده نگهداشتن یاد قهرمانان عاشورا، باور به حق طلبی و غلبه سنت بر مدرنیته است.
فروتن‌نیا تاکید می‌کند: آئین گل‌مالی دو بعد فردی و اجتماعی دارد، بعد فردی آن از باور اعتقادات مذهبی و دینی شروع می‌شود که با اجرای مناسک همراه است، بعد اجتماعی گل مالی به معنای حضور بی قید و شرط و فارغ از قشربندی طبقه‌بندی‌های مرسوم اجتماعی برای تشکیل توده‌های برابر با اهداف مشترک فرهنگی و دینی است.
مراحل شکل‌گیری و آداب آئین گل مالی
کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در خصوص مراحل شکل‌گیری و آداب گل مالی می‌گوید: گل مالی یک ساختار اجتماعی قدرتمند دینی است. این ساختار با اراده افراد، تعاون و برنامه‌ریزی دقیق شکل می‌گیرد. مراحل شکل‌گیری، تهیه و گل مالی روز عاشورا حاوی نکات آموزنده اجتماعی است که آداب و شئونات آن قابل تأمل است.
وی می‌گوید: خالص‌سازی، طراوت، پاکیزگی، معطر بودن، تخصصی رفتار کردن، ایمان داشتن به این رفتار به عنوان ادای فریضه و اعتقاد به معجزه داشتن گل مالی از جمله آداب آن است.
این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: آب که مظهر پاکی و شفافیت است را با خاک مقدس و گلاب معطر در هم می‌آمیزند تا معجون گل آماده شود، در کنار آن زبانه‌های آتش است؛ صبحگاه عاشورا هزاران مرد و زن، کودک و نوجوان، جوانان پرشور و پیران خردمند به گرد خیمه‌گاه می‌آیند تا فارغ از هر وابستگی در پس هاله‌ای از خاک رس فریاد واخواهی دفاع از مظلوم و مبارزه با ظلم و ستم را به گوش جهانیان برسانند. این مناسک تنها در یک زمان و یک نهضت قابل نمایش است و آن روز عاشورا و نهضت کربلا است.
فروتن‌نیا با اشاره به دینداری اجتماع از دیدگاه جامعه‌شناسی، ادامه می‌دهد: نظریه‌پردازان جامعه‌شناسی اعتقاد دارند که تجمعات شعائری و مراسم مناسکی در فواصل میان فعالیت‌های عرفی اعضای یک اجتماع، همبستگی و انسجام گروهی آن‌ها را که بر اثر طبیعت منفعت‌جویانه این نوع افعال تضعیف شده است، تجدید و تقویت می‌کند، به علاوه انضباط‌بخشی، حفظ و انتقال میراث اجتماعی گروه و پدید آمدنِ احساس خوشبختی در مؤمنان از دیگر کارکردهای مراسم مناسکی است.
وی ادامه می‌دهد: اجرای مراسم مذهبی، میراث اجتماعی گروه را ابقاء و احیا می‌کند و ارزش‌های پایدار آن را به نسل‌های آینده انتقال می‌دهد. سرانجام، دین یک کارکرد خوشبختی بخش نیز دارد، زیرا با برانگیختن احساس خوشبختی در میان مؤمنان و احساس اطمینان به حقانیت ضروری جهان اخلاقی‌ای که خودشان جزئی از آن‌اند، با احساس ناکامی و نبود ایمان در آن‌ها مقابله می‌کند.
این جامعه‌شناس تاکید می‌کند: دین به‌عنوان یک نهاد اجتماعی، به گرفتاری‌های وجودی انسان معنای خاصی می‌بخشد، زیرا فرد را به قلمرو فرا فردی ارزش‌های متعالی وابسته می‌کند، همان ارزش‌هایی که ریشه در جامعه دارند.
نظر شما