به گزارش خبرنگار ایمنا، صنایع دستی به عنوان بخشی از فرهنگ ایرانی شناخته می‌شود. فرهنگی که در کنار عناصری دیگر مانند معماری و میراث فرهنگی هویت این مرز و بوم را تشکیل می‌دهند. صنایع دستی از ذهن خلاق ایرانیان و دستان توانمند آن‌ها برخواسته و سابقه طولانی دارد. در واقع فلات ایران در طول تاریخ مراکز مهم صنایع دستی از سرزمین عیلام تا شهر سوخته و اصفهان داشته است.
صنایع دستی با مردم ایران عجین شده، از کوزه‌های سفالی تا کاشی‌های معرق همه و همه حاصل تلاش‌های بی وقفه هنرمندانی است که در گنجه‌ها و قفسه‌های خانه‌ها جا خوش کرده است. با توجه به این ظرفیت قوی در کشور، ایران در شورای جهانی صنایع دستی به عنوان یکی از کشورهای پیشرو شناخته می‌شود. کشوری که مراکز جهانی آن در صنایع دستی از عدد و رقم خارج است و بسیاری دیگر از شهرها و روستاهای آن در صف ثبت جهانی هستند.
با این حال شاید بتوان اصفهان را در قلب ایران پایتخت صنایع دستی این مرز و بوم نامید. شهری که بیش از ۷۰ درصد صنایع دستی ایران در آن تولید می‌شود و رتبه اول شورای جهانی صنایع دستی را دارد. اصفهان دو لقب "شهر خلاق صنایع دستی" و "شهر جهانی صنایع دستی" را بر دوش می‌کشد. جمعاً ۲۹۲ رشته صنایع دستی در این شهر فعال و در حال تولید هستند که چنین عددی در دنیا بی‌نظیر است.
با این اوصاف اصفهان آنچنان که باید و شاید نتوانسته از این ظرفیت بهره ببرد. علی‌رغم فعالیت هزاران عرضه کننده صنایع دستی که ۷۵۰ فروشگاه آن تنها در میدان نقش جهان قرار دارد، اقتصاد صنایع دستی بخش کوچکی از اقتصاد شهری را تشکیل می‌دهد. این در حالی است که نمونه‌های دیگری در دنیا با اینکه حتی نصف این ظرفیت را ندارند، اما صدها برابر اصفهان از صادرات و فروش صنایع دستی سود کسب می‌کنند.
باید مؤلفه‌های خلاقیت در صنایع دستی تعریف شود
این مسائل باعث شده تا استفاده اصفهان از جنبه خلاقیت و جهانی بودن در صنایع دستی کم‌رنگ شود. البته کارشناسان برای توضیح این مسئله معتقدند که باید ابتدا مفاهیمی مانند خلاقیت در صنایع دستی تعریف شود که هنوز تعریف دقیقی از آن ارائه نشده است.
علیرضا خواجه احمد عطاری، رئیس دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به این دلیل که صنایع دستی پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد، باید مولفه‌هایی برای خلاقیت در صنایع دستی تعریف شود. این مؤلفه‌ها را با توجه به تعاریفی که برای صنایع دستی ارائه می‌شود از جمله اینکه می‌گویند صنایع دستی محصولی است که بخش زیادی آن باید با دست انجام بشود قابل استخراج است. در واقع این تعریف به عنصر فردی و خلاقیت اشاره دارد و از یک نگرش و باور بر می‌خیزد.
او درباره این عقیده دو نگرش غربی و شرقی را مطرح می‌کند و توضیح می‌دهد: در نگرش غربی یک نگاه فردگرایانه مطرح است، زمانی که در غرب انقلاب صنعتی رخ داد، صنایع دستی در راستای هویت خود ادامه حیات داد. اما در شرق وقتی با انقلاب صنعتی مواجه شدیم، صنایع دستی ما تکلیفش را نمی‌دانست که باید اثر هنری باشد و یا باید چیزی باشد که ما در زندگی روزمره تجربه‌اش کنیم. علتش این است که یک سری نیازها را از طریق فناوری و آثار جدیدی که به وجود آمد مانند لیوان‌های شیشه‌ای و استیل برطرف می‌سازیم و مثلاً سفال ما جایگاه کاربردی خودش را از دست داده و در جهیزیه دختر ایرانی جایگاهی ندارد.
عطاری اضافه می‌کند: در چنین شرایطی باید به صنایع دستی به عنوان یک اثر هنری نگاه کنیم و این چیزی است که غربی‌ها می‌خواهند. امروزه هنر برای غربی‌ها "فاین آرت" است، یعنی یک نفر خلاقیتش را به خرج می‌دهد و یک اثر ایجاد می‌کند که حاصل ذهن خودش است. در حالی که صنایع دستی ایران این شکل نبوده و آنچه که به وجود می‌آمد را حاصل قدرت خداوند می‌دانستند. درواقع موضوع زیبایی برای ما با آن‌ها متفاوت است و دلیل آن به نوع نگرش بر می‌گردد.
نقش کلیدی دانشگاه و فناوری در صنایع دستی
مفهوم خلاقیت بسیار گسترده و قابل بحث است و حتی می‌توان گفت تعریف مشخصی ندارد. خلاقیت بیش از آنکه دارای مفهوم باشد، یک اراده ذهنی و فردی است که در قالب یک عمل تعریف می‌شود. البته این شرایط در صنایع دستی فرق می‌کند و خلاقیت به حوزه‌های مختلف آن مرتبط می‌شود. همانطور که ذکر شد اصفهان در شبکه شهرهای خلاق یونسکو و در شاخه صنایع دستی عضویت دارد و امکان تعامل با دیگر شهرهای خلاق برای شهرداری اصفهان فراهم است.
رئیس دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان درباره این القاب اظهار می‌کند: صنایع دستی یک صنعت و دارای وجوهی چون هنر، اقتصادی، معنوی و فرهنگی است. تولید در دنیای امروزی که ارتباط با جهان اطراف و کشورهای دیگر وجود دارد، بسیار متفاوت با گذشته است. امروزه عرضه صنایع دستی اصفهان با هفت میلیارد انسان سر و کار دارد و مانند گذشته نیست که در بازارهای هفتگی و در کنار مسجد عرضه شود.
او با اشاره به ورود فناوری به عرصه‌ای مانند صنایع دستی، تاکید می‌کند: امروزه استارتاپ‌ها و فروش‌های اینترنتی وارد صنایع دستی شدند، صنایع دستی در ذهن مردم است و این‌طور نیست که در موزه باشد.
عطاری با بیان اینکه "۱۵ سال یا ۲۰ سال پیش می‌شد گفت که صنایع دستی رکود پیدا می‌کند، اما اکنون شرایط تفاوت پیدا کرده است" خاطرنشان کرد: صنایع دستی در این ۲۰ سال اخیر رشد خوبی داشته است و به نظر می‌رسد اصفهان راه خودش را در این موضوع پیدا می‌کند. امروزه انقلاب نرم افزاری اتفاق افتاده و داشتن برنامه و ابزارهای اینترنتی در این زمان مهم‌ترین مساله است. در حوزه خلاقیت، آموزش نقش مهمی دارد و دانشگاه هنر و دیگر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش خصوصی را باید در این موضوع دخالت داد.
صنایع دستی را می‌توان به روز و مدرن تولید کرد
رئیس دانشکده صنایع دستی دانشگاه هنر اصفهان با بیان اینکه" هنوز فرهنگ خرید اینترنتی در متن مردم نیامده است" ادامه می‌دهد: با این حال که مردم وظیفه خود یعنی بازتولید و تولید ارزش‌های سنتی و تحویل کاربری آن را انجام می‌دهند، اما به نظر این موضوع نیاز به همدلی همه ارگان‌ها از جمله دولت و مجلس برای همراهی و وضع قوانین حمایتی دارد. صنایع دستی در واقع یک صنعت سبز است که دود و آلودگی ندارد، این هنر میراث فرهنگی محسوب می‌شود و اقتصاد و ارزش افزوده همراه دارد؛ بدین ترتیب اگر بخواهیم آن را رشد دهیم باید با مسائل روز دنیا آشنا باشیم و آن را تجهیز کنیم.
عطاری درباره اهمیت صنعتی سازی و تولید انبوه صنایع دستی، تصریح می‌کند: امروزه دستگاه‌هایی مانند سی ان سی وجود دارد که می‌توان با استفاده آن در صنایع دستی تولید انبوه داشت و با راهکارهایی مانند نقوش کاربری سنتی و انسانی آن را حفظ کرد. باید از ابزار به نفع صنایع دستی استفاده کرد، نه اینکه در خدمت ابزار بود. به عنوان مثال قالی ماشینی در خدمت ابزار و در خدمت تکنولوژی است، در نتیجه یک فرش که بافت آن شش ماه به طول می‌انجامد در ۲۰ دقیقه می‌توان تولید کرد این تولید نقش اصیل دارد پس هویت خود را حفظ کرده و هزینه کمتر و سود بیشتری دارد.
او می‌افزاید: اما به طور کلی در دو حوزه باید جدی باشیم یکی حوزه فرم و دیگری حوزه نقش و البته رنگ است. ابزار و شیوه تولید را باید عوض کرد، این کار را چین انجام داد و در صنایع دستی از ما جلو زده است یا پاکستان برای عید مسیحی‌ها برای مدت دو هفته بازرگانان فرش آمریکا را رایگان پذیرش کرد تا فرش خود را بفروشد.
بسیاری از صاحب نظران در صنایع دستی اعتقاد دارند که باید با حفظ نقوش جنبه ارزش‌های سنتی کار را حفظ کرد و با استفاده از فناوری سرعت تولید را بالا برد. این اعتقاد برای بسیاری از طرفداران روش‌های سنتی خوشایند نیست، اما از نظر اقتصادی کمک بسیاری به صنایع دستی خواهد کرد. شاید این مسئله همان خلاقیتی باشد که در صنایع دستی گم شده است و بتوان با افزایش تولید در کنار شناسایی بازار صنایع دستی ایران را نه تنها در خانه‌های ایرانی، بلکه در خانه‌های بسیاری از مردم جهان جا انداخت.
نظر شما