به گزارش خبرگزاری ایمنا از خراسان شمالی، اسب در تاریخ و فرهنگ ایران فراتر از یک حیوان، نماد نجابت، قدرت، زیبایی و افتخار بوده و در دل الواح هخامنشی و در جنگنامههای شاهنامه و نقاشیهای قاجاری، همواره جایگاهی ویژه داشته است؛ اکنون نیز با وجود چالشهای جدی، همچنان پرورش آن در مناطقی از کشور ادامه دارد.
بررسی دقیق نژادهای اسب ایرانی، وضعیت فعلی صنعت اسب، چالشها و ظرفیتها ضرورتی است که بارها از سوی کارشناسان گوشزد شده، اما کمتر مورد توجه سیاستگذاران قرار گرفته است.
ای حاضر در ایران وجود ندارد، بعضی منابع از وجود حدود ۶۰ هزار اسب در کشور حکایت میکنند که این رقم ممکن است خطای بالایی داشته باشد زیرا طی سالهای اخیر سرشماری دقیقی در این حوزه صورت نگرفته است.
ایران با دارا بودن حدود پنج یا شش نژاد رسمی و ممتاز اسب از جمله کشورهای دارای تنوع ژنتیکی قابل توجه در منطقه به شمار میرود؛ نژادهای کاسپین، ترکمن یا آخالتکه، کرد، درهشوری و عرب ایرانی (پرشین عرب) و اصیل ایرانی به عنوان شاخصترین نژادهای داخلی شناخته میشوند.
نژاد کاسپین که بعضی منابع آن را از قدیمیترین اسبهای جهان میدانند، در مناطق شمالی ایران بهویژه در حاشیه دریای خزر یافت میشود، این اسب قدی کوتاه، جثهای ظریف و ساختاری استخوانی و عضلانی خاص دارد، بیشترین بهرهبرداری از کاسپین در حوزههای زیبایی و نمایشگاهی است و ظرفیت بالایی برای صادرات دارد.
نژاد ترکمن که در شمال شرقی ایران بهویژه استان گلستان و بخشهایی از خراسان شمالی و رضوی پرورش پیدا میکند، یکی از پرقدرتترین و مقاومترین نژادهای ایرانی به شمار میرود، این اسبها با قدی بلندتر، ساختاری کشیده و عضلاتی قوی برای سوارکاری و مسابقات سرعت و استقامت مناسب هستند.
نژاد ترکمن از جمله نژادهایی است که شهرت جهانی دارد و از نظر ساختار ژنتیکی نیز از تنوع بالایی برخوردار است، نژاد کرد نیز که در مناطق غربی کشور بهویژه استانهای کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی یافت میشود، از جمله نژادهای با دوام، پرکاربرد و مقاوم در برابر شرایط سخت اقلیمی محسوب میشود.
این نژاد به دلیل ویژگیهای فیزیکی خود، هم در حوزههای ورزشی و هم در امور حملونقل سنتی و آئینی کاربرد دارد و حضور در مناطق صعبالعبور از دیگر مزایای ویژه این اسب است.
اسب درهشوری که اصلیترین خاستگاه آن استان فارس بهویژه اطراف شیراز است، یکی از نژادهای در حال تهدید به انقراض است، ویژگی بارز این نژاد رنگبندی متنوع و ساختار متعادل بدنی آن است که در گذشته برای امور سواری و کشاورزی نیز استفاده میشد، اما به دلیل کاهش چشمگیر جمعیت اکنون نیازمند حمایت فوری است.
این نژاد دمافراشته دارای رنگهای کهر طلایی و سمند است و برای سواری آزاد، مسابقات استقامت، شوهای زیبایی اسب کاربرد دارد؛ نژاد عرب ایرانی یا پرشین عرب نژادی است که ضمن برخورداری از زیبایی منحصر بهفرد، برای رقابتهای بینالمللی و مسابقات زیبایی نیز پرورش پیدا میکند.
این نژاد در مناطق مختلفی از کشور بهویژه در جنوب و جنوب غرب حضور دارد و در مجامع جهانی تحت حمایت سازمان جهانی اسب عرب (WAHO) نیز قرار گرفته است، در این بین نژاد اسب خالص ایرانی جایگاه ویژهای دارد، این اسب قدی بین ۱۴۲ تا ۱۴۵ سانتیمتر دارد و وزنش کمتر از ۴۵۰ کیلوگرم است؛ سر کوچک، دم بلند و پیشانی صاف از ویژگیهای ظاهری آن و برای مسابقات زیبایی مناسب است.
اسبهای دیگری نیز همچون اسب سیستانی، اسب ترکی، اسب قرهباغ و اسب تالشی نیز به تعداد کمتری در ایران وجود دارند.
قد، وزن، سرعت و زیبایی؛ شاخص تمایز نژادها
در میان این نژادها، کاسپین کوتاهترین و سبکترین نژاد محسوب میشود که قدی کمتر از ۱۳۰ سانتیمتر دارد، در مقابل نژاد ترکمن از بلندترین اسبهای ایرانی با قدی بین ۱۵۰ تا ۱۶۷ سانتیمتر است، اسب دره شوری بین ۱۴۵ تا ۱۶۰ سانتی متر، اسب کرد ۱۴۰ تا ۱۵۰ و اسب پرشین عرب نیز در همین حدود، قد دارد.
از نظر قدرت و وزن، ترکمن و دره شوری سنگینتر از دیگر نژادها هستند، وزن اسب ترکمن تا ۵۵۰ کیلوگرم نیز میرسد و وزن دره شوری ۵۰۰ کیلوگرم است، نژاد کاسپین با حداکثر ۴۰۰ کیلوگرم وزن، جزو سبکترین نژادهای اسب حاضر در ایران محسوب میشوند، در این بین اسب سیستانی نیز جزو اسبهای درشت اندام و سنگین است که به صورت دقیق وزن آن بیان نشده است.
نژاد پرشین عرب نیز ضمن برخورداری از قامت متوسط به دلیل فرم سر، گردن و ساختار قامتی خود از زیباترین نژادهای ایرانی به شمار میرود، در زمینه سرعت و استقامت نیز نژاد ترکمن پیشتاز است، اسبی که در میادین داخلی و حتی بینالمللی رکوردهای متعددی را در رقابتهای استقامتی ثبت کرده و بعضی اوقات با نژادهای پرورشیافته در کشورهای عربی رقابت نزدیکی داشته است.
اسب عرب ایرانی و دره شوری از نظر زیبایی بیشتر چشم مشتریان حوزه اسب را به خود میگیرد و جلوههای زیبایی دارند.
صنعت پرورش اسب در ایران هنوز به ظرفیت واقعی نرسیده است
صنعت پرورش اسب در ایران با وجود پیشینه غنی و ظرفیتهای متنوع با مشکلات متعددی روبهرو است، از جمله مهمترین چالشها میتوان به نبود بانک اطلاعات جامع نژادی، ضعف ساختارهای صنفی، کمبود بودجههای دولتی، نبود نظارت تخصصی بر تکثیر و فروش و خطر کاهش تنوع ژنتیکی اشاره کرد.
آرمان بهرامپور، مجری همایشهای سوارکاری و فعال صنعت اسب ایران به خبرنگار ایمنا اظهار کرد: در دنیا بیش از ۲۰۰ نژاد مختلف اسب داریم که زیر نظر مؤسسه کنتاکی آمریکا ثبت شدهاند؛ به جز اسب عرب که زیر نظر مجموعه واهو یا آیکاهو فعالیت میکند.
وی میافزاید: کشور ما اسب را نه تنها به عنوان یک تفریح یا ورزش بلکه به عنوان میراث دینی، تاریخی، فرهنگی، هنری و ورزشی که ریشه در اعماق وجود هر انسان متمدن و با اصالتی دارد پذیرفته است.
این فعال صنعت اسب میگوید: اسب این حیوان مقدس، بعد از انسان تأثیرگذارترین جاندار روی شکل گرفتن حکومتها و نحوه پیشروی تاریخ است، صنعت پرورش اسب در ایران هنوز به ظرفیت واقعی خود نرسیده و با وجود سابقه درخشان تاریخی و وجود نژادهای ممتاز با چالشهای متعددی روبهرو است.
ضرورت اعطای خوراک با نرخ دولتی به اسبداران
بهرامپور عنوان میکند: هرچند طی سالهای اخیر توجه بیشتری به حفظ نژادهای بومی شده است، اما هنوز راه طولانی تا بهرهبرداری کامل از این ظرفیت وجود دارد و کاستیهایی وجود دارد که با همت مسئولان مرتبط میتوان مسیر را هموارتر کرد.
وی سازماندهی و اعطای سهمیه دولتی کنسانتره و خوراک اسب برای اسبداران را ضروری میداند و تاکید میکند: در آشفته بازار که قیمت خوراک سرسامآور شده است، اسبداران توان پیشرفت ندارند.
این فعال صنعت اسب با تاکید بر اینکه اسب باید همچون سایر دامها مشمول خوراک با نرخ دولتی شوند، تصریح میکند: برخی اسبداران مجبور به فروش اسبهای خود شدهاند و این صنعت رو به تضعیف است.
بهرامپور ادامه میدهد: برگزاری مستمر شوهای سواره و مسابقات مختلف، نظارت بیشتر بر کار باشگاههای سوارکاری و تنظیم موارد نابسامان، حمایت از تولیدکنندگان صنعت اسب از روش مادی و معنوی میتواند راهگشا باشد.
وی با تاکید بر اینکه اسب لری به عنوان یکی از نژادها ثبت شود، عنوان میکند: اسب هم در عزا هم در تعزیه و مراسم تاریخی مذهبی و هم در عروسی و شادی دوشادوش انسان بوده است.
ظرفیت مغفول صنعت اسب
برخلاف کشورهای پیشرو در پرورش اسب، ایران هنوز نتوانسته است از این صنعت به عنوان یک محور اقتصادی بهرهبرداری کند، از مسابقات استقامت و زیبایی گرفته تا صادرات ژنتیکی و توریسم اسب، همگی عرصههایی است که در ایران هنوز به طور سیستماتیک توسعه نیافته پیدا نکردهاند.
خراسان شمالی، کردستان، گلستان و فارس ظرفیتهای اقلیمی و فرهنگی مناسبی برای پرورش و تجاریسازی این نژادها وجود دارد، اما نبود حمایتهای هدفمند مانع از بهرهبرداری حداکثری شده است، در این راستا بهمن نوری، استاندار خراسان شمالی به خبرنگار ایمنا میگوید: اسب اصیل ترکمن برای استان یک ظرفیت است و با توجه به اقلیم و آب و هوای خوب استان، میتوانیم قطب سوارکاری باشیم.
وی با اشاره به طرح آمایش استان خاطرنشان میکند: پرورش اسب اصیل ترکمن در طرح آمایش استان توجه را جلب میکند و این صنعت برای استان یک ظرفیت است، خراسان شمالی با توجه به ظرفیت اسب اصیل ترکمن، میتواند کانون توجه اسب و مسابقات سوارکاری باشد.
استاندار خراسان شمالی با بیان اینکه ایجاد اشتغال دیگر دستاورد رونق صنعت اسب در استان است و موجب جذب گردشگر خواهد شد، خاطرنشان میکند: رویدادهای اسبدوانی و جشنواره زیبایی اسب اصیل ترکمن باید در تقویم سوارکاری استان ثبت شود.
پیشنهادها برای توسعه از ثبت برند تا اصلاح قوانین
کارشناسان معتقدند توسعه صنعت اسب در ایران نیازمند مجموعهای از اقدامات هماهنگ در سطح ملی است، ایجاد بانک ملی اطلاعات اسبهای ایرانی، حمایت از مراکز ژنتیک و تلقیح مصنوعی، تدوین شناسنامه دیجیتال برای اسبها، بازاریابی بینالمللی، برندسازی ملی برای نژادها و اصلاح قوانین صادراتی و گمرکی از مهمترین اقدامات ضروری در این زمینه است.
همچنین ایجاد نمایشگاههای دائمی در شهرهای پرورشدهنده، آموزش پرورشدهندگان و داوران بینالمللی، برگزاری مسابقات ملی و منطقهای و مشارکت فعال در فستیوالهای جهانی، میتواند به معرفی هرچه بیشتر اسب ایرانی در جهان کمک کند.
محمد کاظمیان، رئیس فدراسیون سوارکاری کشور در این زمینه اظهار میکند: باید این فرهنگ نهادینه شود که اسب تنها برای تفریح و ورزش نیست و یک صنعت پولساز برای کشور است.
وی اضافه میکند: با کمک نهادهای مرتبط همچون مؤسسه تحقیقات علوم دامی و مرکز اصلاح نژاد دام در حال تدوین برنامههایی هستیم که اسبهای ورزشی را با برند ایرانی تولید کنیم.
رئیس فدراسیون سوارکاری کشور عنوان میکند: در این برنامه به دنبال ترکیب نژادهای اصیل و اصلاح آنها هستیم تا اسبهایی برای رشتههای مختلف سوارکاری را پرورش دهیم و در آینده به سایر کشورها صادر کنیم.
کاظمیان تاکید میکند: تولید اسبهای خالص ایرانی هرچند به سرعت تحقق پیدا نمیکند، اما با حمایت از تولید و پرورش دهندگان اسب در کشور میتوانیم به این هدف برسیم و برای کشورمان تولید ارز کنیم.
بعضی اقدامات محدود طی دو سال گذشته از سوی وزارت جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی برای شناسنامهدار کردن اسبها انجام شده است، همچنین جشنوارههای زیبایی اسب کردی و ترکمن در کردستان، گلستان و خراسان شمالی با مشارکت فعال مردم و علاقهمندان برگزار شده که مورد استقبال گسترده قرار گرفته است با این حال این اقدامات همچنان پراکنده، مقطعی و بدون پشتیبانی جدی مالی و قانونی است.
نژادهای اصیل با ویژگیهای منحصر به فرد در حالی که میتوانند سهم جدی در صادرات، اشتغال، گردشگری و فرهنگ داشته باشند، همچنان در سایه بیتوجهیها، تهدیدهای ژنتیکی و کمبود حمایتها قرار دارند.
برای آنکه این صنعت جان تازهای بگیرد، ضروری است تا نگاه مسئولان از سطح نمادین و نمایشگاهی به سطح راهبردی و اقتصادی ارتقا پیدا کند، این حیوان نجیب لیاقت آن را دارد که هم در خاک ایران و هم در جهان بدرخشد و سفیر اصالت و فرهنگ ایرانی باشد.
نظر شما