به گزارش خبرنگار ایمنا، انقلاب مشروطه را باید یکی از جریان های فکری برای آزادیخواهی و رها شدن از قید و بند استبداد دانست. در جنبش مشروطه که اقدامی حقوق بشری و آزادیخواهانه برای نیل به دموکراسی و اهداف مترقی زندگی بوده است زنان روشنفکر نیز با رشادت و شجاعت به مبارزه با عمال استبداد برخاستند. در این گزارش شرح زندگی یکی از سرداران زن قیام مشروطه آورده‌ایم:
سردار مریم بختیاری از مبارزان مشروطه خواه و تاثیر گذار بر روند تاریخ ایران در جنگ جهانی اول است، وی فرزند حسینقلی‌خان ایلخان بختیاری و خواهر سردار علیقلی‌خان سردار اسعد، از سران مشروطه و مادر علیمردان‌خان است که در زندان استبداد رضاخانی شهید شد.
یحیی حسن پور بختیاری، پژوهشگر فرهنگ و تاریخ درمورد زندگی پر فراز و نشیب و سردار مریم و تاثیر گذاری وی در انقلاب مشروطه به عنوان ره‌آورد دموکراسی برای ایرانیان به خبرنگار ایمنا گفت: سردار مریم بختیاری از زنان آزادیخواه در تاریخ ایلی، ملی و معاصر ایران است و از دوران کودکی با اشعار حماسی و آزادیخواهی، استبدادستیزی و شجاعت ذاتی بختیاری بالنده و رشد کرد؛ وی وارث زنان نام آور و نامدار ایران و تاریخ بختیاری چون بی‌بی شاه‌پسند، بی‌بی خاتون‌جان، بی‌بی زینب، بی‌بی کوکب و بسیاری دیگر است که توانست در عرصه ملی مطرح و نقش آفرینی کند؛ سردار مریم در زمان جنگ جهانی اول که یکی از دوره های مهم و سیاه تاریخ ایران و اشغال کشور به دست روس و انگلیس بوده، توانست در برابر استعمار و استبداد قیام کند و در این راه فرزند خود علیمردان‌خان را فدا کرده است.
بستر فرهنگی برای شکل گیری شخصیت زنان در جامعه ایلی مهیا بود
این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ درمورد چگونگی شکل گیری شخصیت یک زن سردار در بین زنان جامعه ایرانی اظهار کرد: ۱۰۰ سال پیش جامعه‌ای به شدت سنتی همراه با تعصبات به ارث رسیده از دوران صفوی و قاجاری با نظام ملوک الطوایفی ، مستلزم وجود بستر فرهنگی لازم برای شکل‌گیری این گونه شخصیت ها و زنان برجسته و نامدار است. در جامعه ایلی شاهد رشد چشمگیر و فزاینده زنانی بوده‌ایم که در روند تحولات تاریخی ایران تاثیرات بسیار شگرف و عمیقی بر جامعه زمانه خود داشته اند؛ یکی از این زنان نامدار و شاخص جامعه ایلی و ملی «بی‌بی شاه‌پسند، مادر حسینقلی‌خان ایلخانی پدر سردار مریم است.» بی‌بی شاه‌پسند به گواه تاریخ در به قدرت رسیدن پسرش حسینقلی‌خان به مقام ایلخانی بختیاری و آرام شدن فضای سیاسی کشور و دور نگهداشتن آن از جنگ، ستیز، تنش و افزایش انسجام ملی ایرانیان نقش بسیار مهم و ارزنده ای ایفا کرده است.
وی خاطر نشان کرد: این سئوال مطرح است که شرایط و بستر فرهنگی جامعه ایلی و نوع نگاه به توانایی و توانمندی زنان در آن دوران استبدادی چقدر می‌توانست در رشد و بالندگی زنان دارای اهمیت باشد و رشد و تعالی اینگونه زنان شاخص و باورمند به حرکت های جمعی خردمندانه برای حفظ آرامش اجتماع ایلی و ملی را باید معلول کدام علت مهم است؟
نقش زن در حیات سیاسی ایلی پررنگ بوده است
حسن پور بختیاری یادآور شد: در نگاه حقوق بشری و باورهای عملگرایانه در نگرش به توانمندی های زنان، شاهد رشد فرهنگی اجتماعی و شکوفایی زنانی چون سردار مریم در بستر فرهنگی این جامعه هستیم که باید، این رشد و تعالی را در لابلای پیشینه تاریخ ایلی جستجو کرد؛ در فرهنگ بختیاری زن همراه و دوشادوش مردان در امور سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و کشاورزی نقش قابل توجهی داشته است. نقش زن در حیات سیاسی ایلی به قدری پررنگ بوده که هرگاه احساس می شد باید در فضای سیاسی ایلی دخالت و نقش آفرینی کند، پای در رکاب اسب گذاشته و همراه مردان به مبارزه با دشمن می رفت؛ به طور یقین با تغییرات به وجود آمده در فرهنگ و بینش و نوع نگاه به زن در دوران قاجار، سردار مریم که وارث اندیشه ها و عملکرد زنان ایلی پیش از خود بوده به گونه ای این پیشنه و شجاعت را در منش، کنش و شخصیت خود بروز داده که هنوز بعد از گذشت سده ها، نام و جایگاه سرداران زن ایرانی را به درستی به زنان جامعه ایرانی نشان دهد.
خانه بی‌بی مریم مامن امنی برای مبارزان متواری
این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ خاطرنشان کرد: درطول جنگ جهانی اول خانه بی‌بی مریم مأمن امنی برای بسیاری از مبارزان متواری بود، افرادی چون وحید دستجردی به منزل وی پناهنده شدند؛ باستانی پاریزی در مقدمۀ کتاب دیوان شعر پژمان بختیاری در مورد شخصیت بی‌بی مریم می نویسد: «در همین کوهستان زنی می زیست که برابر صدها مرد در سرنوشت تاریخ معاصر ایرانیان دخیل بوده است، مقصودم بی‌بی مریم بختیاری است که وقتی در جنگ بین الملل اول، ایرانیان وطنخواه از اولتیماتوم روس، و بعدها از هجوم انگلیسی ها ناچار به مهاجرت و آوارۀ کوهستان منطقه بختیاری شدند این زن شجاع و نامدار، همه آنها را پناه داد و وسائل رفتن آنها را به غرب، کرمانشاه و عثمانی فراهم کرد.»
فراگیری علم و دانش رهایی از چنگال ظلم و استبداد
همچنین، غفار پوربختیار نویسنده کتاب جامعه بختیاری و تحولات ایران، درمورد نقش سردار مریم در جنبش مشروطه و در مقابل استعمار انگلیس و روس در جنگ جهانی اول اظهار کرد: در دوران خفقان و تعصب کور قجری و در دوره ای که مردان هم اهل تحصیل و کسب علم و دانش نبودند، سردار مریم زنی با تحصیلات، دارای علم و دانش بود؛ در دوره ای که کسی به رهایی زنان از دام جهل و بی سوادی نمی اندیشید، سردار مریم اندیشه رهایی مردم از دام جهل و بیسوادی را داشت و بارها و بارها درمورد بیسوادی، ناآگاهی و جهل در مردم به ویژه زنان هشدار داد.
وی با اشاره به کتاب سردار مریم اظهار کرد: سردار مریم معتقد است که یکی از علت های تاخیر رشد و تعالی زنان ایران نسبت به زنان ممالک پیشرفته این است که زنان به حقوق خود آشنایی ندارند نسبت به حقوق اولیه خود ناآگاه هستند. وی از زنان درخواست می کند که با فراگیری علم و دانش از چنگال جهل و ستمی که بر آنها روا می شود رها شوند؛ چرا که برای داشتن یک جامعه بالنده، رشد یافته و متعالی زنان آن جامعه نیز باید باسواد و آگاه به تمامی مسائل باشند. داشتن آگاهی و سواد از ضروریات جامعه پیشرفته و مترقی است. سردار مریم علت ناآگاهی و آشنا نبودن زنان نسبت به حقوق اولیه خود را جامعه ای بسته و پر از خفقان می‌داند که به زنان اجازه رشد و بالندگی نداده است. در آن شرایط اسفناک استبدادی، سردار مریم در اشاعه تفکر آگاهی بخشی به زنان جامعه خود نقش بسزایی داشت.
زنان در ایران قربانی مطامع سیاسی و اقتصادی بودند
این استاد تاریخ معاصر ایران خاطر نشان کرد: بی‌بی مریم در کتاب خود به مباحث مربوط به زنان اشاره و ناآگاهی توده ها به مسائل جامعه را ناشی از فقر فکری مردم می داند و معتقد است زنان بدون آنکه به حقوق و خواسته های خود آگاهی و اشراف داشته باشند، مورد ظلم پدرها و برادرهای خود قرار گرفته و آنها نیز بدون در نظر گرفتن نظرات و علاقمندی زنان آنها را قربانی مطامع سیاسی و اقتصادی خود می کنند. این یکی از دام های پیش روی زنان است، تن دادن به ازدواج های سیاسی به دلیل منافع ایلی و اجتماعی از ظلم و ستم‌های آشکار درحق زنان بوده است. بی‌بی مریم خود دو بار قربانی چنین رسم جاهلانه‌ای شد. او در کتاب خود در دفاع از حقوق زنان به نکات خوبی اشاره دارد و با لحنی تند به بیان مسائلی مانند ازدواج اجباری، ندادن حق و حقوق زنان، محروم بودن زن از حق ارث و نداشتن حق طلاق می پردازد. او خواسته های مطرح شده برای زنان ایرانی را حقوق اولیه آنان می داند. وی برای گسترش و اثرگذاری نظر خود نسبت به حقوق زنان بسیار کوشیده است.
استبداد قاجاری، ریشه جهل و نا آگاهی مردم
پوربختیار افزود: دیدگاه های سردار مریم نسبت به سیاست بسیار ستودنی است. در آن زمان داشتن چنین نگاهی ژرف نگرانه و بینش عمیق به جریان های فکری آزادیخواه بسیار متهورانه بوده است. سردار مریم معتقد بود که پادشاه و سلطان از طرف خدا و مردم انتخاب نشده که بخواهد بر امور مردم حاکمیت مطلق داشته باشد و جان و مال مردم را در دست بگیرد. پادشاه و سلطان باید به مردم توجه و درخدمت مردم باشد. بی‌بی مریم به سرزمین خود ایران عشق می ورزید و ایران را سرزمین وسیع، حاصلخیز، دارای منابع غنی و نعمتهای خدادادی فراوان می دانست و معتقد بود این نعمت ها باید صرف پیشرفت جامعه و توسعه کشور شود.
توسعه و ترقی هم می تواند در ایران وجود داشته باشد
این پژوهشگر تاریخ افزود: سردار مریم در کتاب خود به موضوعاتی اشاره دارد که در این سرزمین باید استبدادپذیری و بی سوادی در زنان ریشه کن شود تا با حقوق اولیه خود آشنا شوند. وی به کشورهای اروپایی اشاره می کند که چگونه زنان جامعه آن کشورها توانستند به استبداد علیه خودشان پایان دهند. او می پرسد چرا در اروپا مردم با حقوق اولیه خود آشنا شده اند و آن را از حکومت ها طلب می کنند؟ چرا توسعه و ترقی در آنجا رواج یافته است؟ این توسعه و ترقی در ایران نیز می تواند رواج پیدا کند؛ نگاه بی‌بی مریم به استبداد قاجاری این است که باید این استبداد از بین برود؛ در کتاب خاطرات سردار مریم باتوجه به آن دوران سیاه اندیشه های بسیار مترقی وجود دارد. او اندیشه ها و منویات درونی خود را می نویسد و آن را در جامعه انتشار می دهد و جامعه ایده‌آل در ذهن خود را به نمایش می گذارد و به خوبی از حقوق زنان جامعه ایرانی دفاع و استبداد قاجاری را به چالش می کشد.
گزارش از: آناهید بیدکانی-خبرنگار سیاسی ایمنا
نظر شما