به گزارش خبرنگار ایمنا، جمعیت مهاجر در اصفهان و سایر کلانشهرهای کشور حاشیه‌نشینانی را تشکیل می‌دهند که افزون بر نمایش چهره‌ای نازیبا از شهرنشینی، در اطراف شهرها رنگ و لعابی گوناگون از خود نشان می دهند.
فاصله توسعه یافتگی کلانشهرها با سایر شهرستان‌ها و شهرهای کوچک‌تر فاصله‌ای معنا دار و قابل تأمل است و تمرکز گرایی بر چند استان کشور و غفلت از سایر شهرها این روزها به چالشی برای کلانشهرها تبدیل شده است. عدم تعادل میان امکانات و جمعیت شهری و نسبت آن با توسعه و فقدان مدیریت نوین یکی از مهمترین و حساس‌ترین مسایل شهری است.
در واقع افزایش مهاجرت از روستاها یا شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ علاوه بر کمرنگ شدن حس تعلق به شهر، تنوع بیشتر قومیت‌ها و فرهنگ‌ها در کنار یکدیگر، گستردگی آسیب‌های اجتماعی را به همراه دارد، آن‌چنان که بنا بر اظهارنظر یک جامعه‌شناس، مقوله‌ای به نام حس تعلق مکانی وجود دارد که این حس عامل پیشگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است، حس تعلق مکانی به گونه‌ای با زادگاه انسان تعریف می‌شود، زادگاهی که در آن رشد می‌کنیم، پرورش می‌یابیم و با بسیاری از مصنوعات ثابت آن انس و الفت برقرار می‌کنیم.
عماد افروغ، جامعه شناس در این باره ایمنا گفت: حس تعلق مکانی می‌تواند به زادگاه روستایی، شهری یا حتی عشایری باشد، نکته مهم این است که هیچ کسی دوست ندارد از حس تعلق مکانی خود که به او احساس آرامش می‌دهد و از آن به عنوان امنیت وجودی یاد می‌شود و با نوستالژی همراه است، فاصله بگیرد؛ بنابراین نباید عامل اصلی دورشدن از حس تعلق مکانی را افرادی دانست که از این حس خود خارج می‌شوند.
وی ادامه داد: موضوع دوم در مهاجرت ها نکته ظریف روانشناسی است که وقتی افراد از زادگاه خود خارج می‌شوند از نظارت‌های گروهی مربوط به مراقبت های اجتماعی فاصله می‌گیرند، تا حدودی لگام گسیخته می‌شوند و لگام گسیختگی یک پدیده نامیمون و نامبارک اجتماعی است که می‌تواند منشأ بسیاری از آسیب‌های اجتماعی باشد.
این جامعه‌شناس با بیان اینکه غالباً اتفاقات ناگوار و رفتارهای نابه هنجار را از سوی کسانی سراغ داریم که از این مراقبت‌های گروهی خارج شده‌اند یا تحت مراقبت نیستند، چون کسی آنها را نمی‌شناسد و احساس می‌کنند که زیر ذره‌بین نیستند، تصریح کرد: بیش از آنکه افراد را عامل اصلی برون رفت از تعلقات مکانی و زادگاه خودشان بدانیم باید به روابط قدرت نگاه کنیم که اگر نابرابر باشد و دسترسی به فرصت‌ها و امکانات را غیرعادلانه رقم بزند، افراد را از جای اصلی خود دور کرده و به اطراف می پراکند.
وی افزود: این مقوله تنها فردی یا فرهنگی نیست بلکه به الگوی توسعه باز می‌گردد، وقتی توسعه همه جانبه نباشد و در کنار توسعه شهری به توسعه روستایی توجه نشود، وقتی در توسعه شهری بیشتر به متروپل و شهرهای اصلی پرداخته شود، این موارد توجه بسیاری از مهاجران را به خود جلب می‌کند.
افروغ با بیان اینکه فردی که قصد دارد از زادگاه خود جدا شود به رابطه سرمایه و کار فکر می‌کند، اظهارکرد: وقتی سرمایه گذاری معطوف به بعضی مراکز جغرافیایی خاص باشد، نمی‌توان انتظار داشت که نظر بسیاری از افراد به آنجا معطوف نشود.
وی خاطرنشان کرد: وقتی شبکه شهری ناموزون است و بیشترین سرمایه‌گذاری‌ها در کلانشهرهایی همچون اصفهان، تهران، شیراز، تبریز و مشهد انجام شده است، نمی‌توان مهاجرت‌های بین شهری را معلول یک انتخاب فردی یا گرایش فرهنگی دانست، زیرا ریشه‌های توسعه‌ای و اقتصادی دارد.
این جامعه‌شناس گفت: وقتی وزن اصلی سرمایه‌گذاری که از آن به عنوان جلوه های قدرت یاد می‌کنیم، معطوف به مراکز جغرافیایی خاص می‌شود، افراد بر اساس یک منطق اقتصادی و عقل حسابگر احساس می‌کنند زندگی آنها در برخی شهرها بیشتر از زادگاه خود تامین می‌شود، بنابراین اگر توسعه‌ای موزون داشته باشیم هیچ کسی میل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ندارد که از زادگاه خود با تمام لذایذ اجتماعی جدا شود و به شهرها بیاید.
وی با ابراز تأسف از اینکه الگوی توسعه‌ای کشور متمرکز و متکی به اقتصاد نفتی است، تصریح کرد: این تمرکزگرایی با اتکا به اقتصاد نفتی که از زمان پهلوی شروع شد و بعد از انقلاب هم تعدیل نشد، باعث شده یک متروپل به نام تهران و چند شهر اصلی داشته باشیم و شبکه شهری زنجیره‌ای ما باز تولید شود و به شبکه شهری کهکشانی باز نگردیم و البته چاره‌اندیشی اساسی نیز در این باره نشده است.
افروغ ادامه داد: در دنیا مقوله «دهکده‌های شهری» مطرح است، یعنی روستاییان جدا شده از روستا که به شهر مهاجرت می‌کنند، خودشان را در شهر پیدا می‌کنند، مسجد و تکیه مخصوص قوم خود را بنا کرده و در مراکز مسکونی خاص قرار می‌گیرند و اینگونه جدایی‌گزینی فضایی رخ می‌دهد، در واقع «خاستگاه های روستایی» به «دهکده‌های شهری» تبدیل می‌شود و این جدایی گزینی‌های فضایی باعث تشکیل خرده فرهنگ‌های خاص می‌شود که عوارضی به همراه دارد.
۸۰ درصد جمعیت استان اصفهان شهرنشین است
مشاور عالی شهردار اصفهان نیز مهاجرت را یک موضوع فراشهری و فراشهرداری دانست و به خبرنگار ایمنا گفت: علت مهاجرت، محرومیت در شهرها و روستاهای دیگر است، به هر حال طبیعی است که وقتی وضعیت اقتصادی در مناطق و استان های کمتر توسعه یافته مطلوب نباشد، موضوع مهاجرت در ذهن افراد قرار می‌گیرد.
سیدجمال الدین صمصام شریعت با بیان اینکه مهاجرت در بیشتر مواقع به صورت پلکانی از یک روستای کوچک به روستای بزرگتر، از روستای بزرگتر به شهر کوچک و در نهایت طی چندین مرحله به کلانشهرها می‌رسد، افزود: گاهی مهاجرت از یک روستا یا یک شهر کوچک مستقیم به شهر بزرگ اتفاق می افتد و چیزی نیست که بتوان از آن جلوگیری کرد، زیرا در اقتصاد کلان کشور گره دارد.
وی با بیان اینکه زاغه نشینی و مهاجرت منحصر به شهر، استان و کشور ما نیست، تاکید کرد: حتی در اطراف پاریس و قلب اروپا هم زاغه نشینی وجود دارد ولی با عدد و رقم کمتر، این در حالی است که اگر سرشماری سال ۹۵ را با سرشماری سال ۹۰ مقایسه کنیم، به افزایش جمعیت شهرنشین پی خواهیم برد.
صمصام شریعت اظهارکرد: در استان اصفهان نزدیک به ۸۰ درصد جمعیت شهرنشین است، در حالی که این موضوع در ۵۰ سال قبل معکوس بوده و جمعیت روستانشین بیشتر بوده است.
وی ادامه داد: برای مهاجرت های داخلی نه ویزایی نیاز است و نه دیوار و حصاری بین شهرها وجود دارد، بنابراین وقتی مبنای اقتصاد دچار اشکال باشد، موضوع مهاجرت مطرح می‌شود و این مهاجرت به مناطقی بیشتر داوطلب دارد که یا موضوع اشتغال یا آب در آن شهر وجود داشته باشد.
مشاور عالی شهردار اصفهان با بیان اینکه کلانشهر اصفهان زمانی از نعمت زاینده رود بهره‌مند بود، ولی متأسفانه بر اثر تخلفات رخ داده و بی توجهی به حقابه‌ها امروزه دچار مشکل شده به طوری که جذابیت چندانی برای مهاجرت ندارد، گفت: در گذشته از اقصی نقاط کشور به اصفهان مهاجرت صورت می‌گرفت، زمانی که محرومیت در برخی از نقاط کشور وجود داشت، وجود کارخانجات ذوب آهن و فولاد مبارکه مورد اقبال مردم قرار گرفت و ظرفیت اشتغال این صنایع فولادی از افراد غیر بومی تکمیل و باعث رشد مهاجرت شد.
وی تصریح کرد: مهاجرت، نرخ رشد جمعیت را افزایش می دهد و افزایش نرخ رشد جمعیت با توجه به منابع محدود استان و کلانشهر اصفهان باعث وضعیت ناجور زیست محیطی می شود و مشکلات مضاعفی را به وجود می‌آورد.
صمصام شریعت با بیان اینکه این روزها منابع آبی اصفهان کاهش یافته، سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفته، آلودگی هوا افزایش یافته و منابع تاسیسات زیربنایی دچار محدودیت شده است، گفت: افزایش مهاجرت و بالتبع آن گسترش جمعیت باعث می‌شود، ساختمان‌های یک طبقه به ساختمان‌های بلند مرتبه تبدیل و شبکه معابر و شبکه آب و فاضلاب جوابگو نباشد، اینها به مشکلات زیست‌محیطی شهرها می‌افزاید.
وی تاکید کرد: وقتی آب مورد نیاز تأمین نباشد، پساب مورد استفاده قرار می‌گیرد و استفاده از پساب انواع بیماری‌های لاعلاج را به همراه دارد.
مشاور عالی شهردار اصفهان گفت: وقتی سوال می شود که برای کاهش مهاجرت چه کاری می توان انجام داد، می توان پاسخ داد که برای موضوع مهاجرت نه از دست شهرداری و نه چندان از دست استان کاری بر نمی‌آید، زیرا تا هنگامی که مبانی اقتصاد کلان بهبود پیدا نکند، این وضعیت ادامه خواهد داشت.
وی با بیان اینکه جابه جایی جمعیت باعث افزایش معضلات زیست‌محیطی و معضلات زیست محیطی باعث ایجاد جزایر گرمایی می‌شود به طوری که اکوسیستم منطقه را به هم می‌ریزد، افزود: با وجود این مسایل آلایندگی‌های خاک، آب و هوا اضافه می‌شود، لذا هر چه سریعتر باید برای این موضوع فکری کرد.
صمصام شریعت تاکید کرد: موضوع مهاجرت به صورت مبنایی باید در دستور کار قرار گیرد تا توزیع متعادل جمعیت در سطح کشور منطقی باشد.
وی با اشاره به قانون اندازه و مرتبه (Rank size rule) گفت: بر اساس این الگو جمعیت شهر دوم شهرهای بزرگ باید یک دوم جمعیت نخست شهر باشد، یعنی اگر در استان اصفهان شهر اصفهان مرکزیت دارد، شهر مرکزی باید دو میلیون نفر و شهر نخست بعد از آن یک میلیون نفر جمعیت داشته باشد، در صورتی که کاشان به عنوان شهر دوم اصفهان کمتر از ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.
مشاور عالی شهردار اصفهان ادامه داد: قانون اندازه و مرتبه جمعیت شهر سوم را نصف جمعیت شهر دوم یعنی ۵۰۰ هزار نفر و جمعیت شهر چهارم را ۲۵۰ هزار نفر و ... تعریف می‌کند و این یک توزیع متعادل جمعیت در سطح یک استان و منطقه است، البته این یک الگوی قدیمی است و الگوهای جدید توزیع جمعیت متفاوت‌تر از این الگوی قدیمی هستند.
وی تخریب اراضی کشاورزی اطراف کلانشهرها را یکی از پیامدهای مهاجرت دانست و گفت: معمولاٌ افراد مهاجر توان خرید واحد مسکونی در بافت میانی شهرها را ندارد و به اراضی خارج محدوده و اطراف شهر پناه می‌برند و اراضی کشاورزی را یک شبه تبدیل به ساختمان‌هایی می‌کنند که معضلات متعدد زیست محیطی را به وجود می‌آورد.
به گزارش ایمنا، فرایند سریع شهرنشینی در نتیجه تجربه مدرنیته، انقلاب صنعتی و به دنبال آن گرایش به مهاجرت از روستا به شهر و ارتباط آن با میزان بروز آسیب در فضاهای شهری و اماکن عمومی به ویژه در دوران گذار، از مهمترین موضوعاتی است که اهتمام ویژه مسئولان را نسبت به سرنوشت اجتماعات محلی و شیوه صحیح مدیریت آنها می‌طلبد.
نظر شما